SAMENVATTING ‘HISTORICI EN HUN METIER’
Woord vooraf
Opzet: - Het verloop van het verleden trachten met kritische zin te
reconstrueren
- Inzicht krijgen in de manier waarop generaties historici het
verleden afbeeldden (historiografisch overzicht is nodig)
- Inzicht hebben van de vervorming van de feiten: door media,
de leugen, het gebrek aan eigen inleving (‘The past is a foreign
country – Hartley’)
Evolutie: - Van amateurs tot een professioneel onderdeel voor
specialisten
- Historicus in het veld van andere vakgebieden. Wat zijn
feiten, wat moet als meningen erkent worden? Belang:
Saddam Hoessein massamoordenaar of niet? Wat zijn de
feiten?
- De impact van de leugen en van de media!
Structuur: - deel 1: bron en getuigenis
- deel 2: technische analyse van de individuele bron
- deel 3: bewijsvoering en interdisciplinariteit
- deel 4: specificiteit van historische kennis (histoire immobile?
Impact personen of massa? Evolutie of revolutie?)
Deel I: De bron, bouwstof voor de kennis van het
verleden
1. De notie bron
- Voorwerpen = overblijfselen = vooral onderdeel van de archeologie
maar hun bestaan leert ons wat over het verleden
o Hun bestaan geeft al sporen uit het verleden weer
o Bv. Houten pijlers, vorm van scherven (ontwikkeling afleiden)
- Overlevering (getuigenissen) = eenvoudige of complexe gebeurtenis
beschrijven om op die manier inzicht te krijgen in het verleden
o Maar kan ook een redevoering zijn naar het heden of de
gewenste toekomst
1.1 Bronnen: bewuste creaties?
- Aspecten ‘wat’, ‘hoe’ en ‘wanneer’ niet in alle bronnen terug te
vinden
gebruik van redeneren door de historicus
1
,- door blik van de historicus functie en betekenis achterhalen van de
bron en een verhaal van het verhaal trachten te schetsen
o met opzet of per ongeluk gemaakte bron (per ongeluk =
onschuldig in hun ontstaan)
o bronnen met andere intentie (media); maar die bepaalde
functie door historicus krijgen! Bv. Camerabeelden intrede
Kennedy = bewijsmateriaal van moord
o moderne media speelt in op de publieke opinie (you tube) door
een bepaalde realiteit te schetsen en zo het gedrag van
mensen wereldwijd te beïnvloeden! (Abu Graib gevangenis)
o bewust gecreëerde bronnen = feiten maar ook meningen
hebben waarde (hangt af van de vraagstelling van de
historicus)
--> opkomst van mentaliteitsgeschiedenis!
kritisch staan naar vorm, inhoud en ontstaan om bron te
analyseren in elk geval (subjectief en objectieve gegevens)
1.2 De vormeigenschappen: geschreven en ongeschreven
bronnen
1.2.1 Geschreven bronnen
1.2.1.1 Verhalende of literaire teksten (egodocumenten)
- Verschillende motieven:
o Visie of opinie
o ‘Feiten’ aanhalen
o Eigen inzichten
o Ontspanning
- Egodocumenten:
o Waar een ego zich opzettelijk of onopzettelijk verhult (brieven,
memoires, dagboeken, interviews)
o Inhoud onbetrouwbaar: het is namelijk zijn/haar eigen visie
o Ook een waarheid, nl. die van de auteur, maar geen ‘harde
feiten’
o Meer een beeld dan een onthulling: omschrijven meestal iets
maar dit beeld kan enorm vertekend zijn, bewust of onbewust!
o Vaak een herinterpretatie van het verleden (bv. Mémoires van
Leopold III zijn geïnspireerd op de afloop en vertekenen de
‘feiten’ dus)
niet richten op de feiten maar op het karakter en
ingesteldheid van de schrijver
Het feit dat hij op een bepaalde manier schrijft over de
vorst vertelt veel over de ingesteldheid van de schrijver
Zijn een eersterangsbron voor het karakter en de
ingesteldheid van de vorst
2
, - Literaire bronnen is niet altijd een onderdeel van fictie maar grens
vaak erg dun: literaire kritiek gaat vaak erg diep.
1.2.1.2 Diplomatische teksten/oorkonden
- Rechtssituatie vaststellen of scheppen
Getuigenis van een rechtshandeling/feit = een bewijsstuk in
dispuut met derden (oorkonde)
- Geen vrije vorm (interne wijzigingen op basis van de tijd en ruimte)
- Protocol (auteur, bestemmeling, begroeting, opperwezen
aanroepen)/context (verhaal, motieven, vonnis)/eschatocol (=
data/getuigen/tekens, ...)
voor juridisch, wetgevend, vrijwillige rechtspraak
hulpwetenschap: diplomatiek!
1.2.1.3 Bronnen van de sociale boekhouding
- Bronnen over een uitvoerende macht of het beheer van openbare of
private administraties, ondernemingen of verenigingen
- Economisch, politiek, sociaal, gerechtelijke praktijk
- Verslag (opdracht, zakenbeleid, vergadering) of structuur (bezit,
fiscaal, sociaal, politiek)
1.2.2 Ongeschreven bronnen
1.2.2.1 Materiële voorwerpen
- archeologische sporen: aanwezigheid van culturen, leefpatronen,
economische verbinding, artistieke elementen
- gebouwen soms vanuit ideologische overwegingen: materiële
voorwerpen kunnen dus niet materiële aspecten behandelen!
- munten, afbeeldingen (mechanisch en met de hand)
1.2.2.2 Orale tradities
- Uit ver verleden (sagen, liederen) –> geschreven in recentere tijden
- Recenter (interview) band, film, digitale drager i.p.v. zuiver oraal
2. Onderscheid tussen bron en historisch werk
--> Steunen op bronnen om een beeld te schetsen van het verleden
3
, - na kritisch onderzoek dus een bewijs voor het voorkomen van een
gebeurtenis maar niet de eerste of laatste lezing!
o Primaire informatie: rechtstreekse getuigenissen uit het
verleden
o Secundaire informatie: materiaal uit bibliotheken of
testamenten
Deductie: Kan je zomaar informatie over personen afleiden
uit hun bezit?
- Grenzen tussen bron en werk niet steeds duidelijk te trekken
o Vb. Herodotos en Theucydides = historiografen volgens
henzelf (bronnen interpreteren (=werk), maar zelf ook
bronnen over die tijd? Waren dit getuigenissen? H. Vergelijkt
etnologisch, T. Wil verklaren dus niet louter verslaggever!)
- Hoe verder terug in de tijd, hoe groter de kans dat de grenslijn
tussen bron en werk vervaagt
- Letterlijk uit bronnen in voetnoot en via aanhalingstekens = kritisch
apparaat
3. Van gesproken naar geschreven woord en terug?
Evolutie van bronnentypes en hun
complementariteit
3.1 Schrift en alfabet
- prehistorie
o monumentale en orale bronnen
o mondelinge boodschap en symboliek
- het schrift
o 8000 VC Mesopotamië voorraden
o Inca’s knopensysteem
o Pictogrammen (Azteken)
o Logografisch 1 woord per teken
o Logofonetisch 1 klank per teken
o Fonetisch 1 letter per teken
o Feniciërs Grieken : handel !
- Grieken-Romeinen
o Schrift als communicatiemedium
- West-Europa
o Oraal schrift blijft doorheen de ME!
3.2 De drukpers: schaalvergroting en uitdieping
4
