ORTHOPEDAGOGIEK – HANDICAPS
INLEIDING
1. ORTHOPEDAGOGIEK?
De orthopedagogiek is, in Vlaanderen en Nederland, één van de disciplines binnen de pedagogische
wetenschappen (Broekaert, 2005) en betreft een volwaardige, autonome discipline met een specifieke
eigenheid (Noens, 2016). Ze bestudeert op een wetenschappelijke wijze het handelen in als problematisch
omschreven opvoedingssituaties. De orthopedagogiek is daarmee niet louter gericht op de studie en de
behandeling van individuele stoornissen en beperkingen, maar op het handelen in de gehele problematische
opvoedingssituatie met een bijzondere aandacht voor de context (Broekaert, 2005; Maes et al., 2013).
• Specifiek opvoeden: kinderen met specifieke noden, kind heeft bepaalde specifieke pedagogische
vraag
• We kijken nooit alleen naar het individu: altijd naar de hele context, de hele omgeving, interactie
tussen ouders en kinderen, de voorzieningen, heel het maatschappelijk beleid
1.1 DEFINITIE KLINISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
“Het uitoefenen van de klinische orthopedagogiek is het vanuit een wetenschappelijk onderbouwd
referentiekader verrichten van handelingen gericht op de preventie, de diagnostiek, de begeleiding en
behandeling van opvoedings-, ontwikkelings-, leer-, gedrags- en emotionele problemen en de psychosociale
gevolgen ervan bij kinderen, jongeren of volwassenen en hun context. De orthopedagogiek is de discipline die
de theorieën, modellen, methoden en technieken ontwikkelt voor het bedoelde wetenschappelijke
referentiekader.” Hoge Gezondheidsraad. Klinische orthopedagogiek in België. Brussel: HGR; 2017. Advies nr.
9380.
• Wetenschappelijk onderbouwd referentiekader: veel theorie zien die ons kan helpen als hulpverlener,
gericht op handelingsgerichte wetenschappen
Er zijn doorheen de jaren verschillende termen om een stempel te plakken op een persoon met een handicap,
aan heel veel termen zit een negatieve vorm. We zitten in een continue zoektocht naar een term die op een
respectvolle manier personen met een handicap beschrijft
2. WETENSCHAPPELIJKE REFE RENTIEKADER
• Interactioneel, ecologisch & systemisch
• Levensloopperspectief: als er problemen ontstaan bij kindertijd dat bepaalde problemen
kunnen verergeren en meegaan
• Biopsychosociale verklaringsmodellen: erkennen dat er bepaalde genetische posities zijn,
mensen hebben bepaald temperament: biologische en psychische kwetsbaarheden waar we
in begeleiding rekening mee moeten houden
• Verschillende risico- en beschermingsfactoren
Praktijk- en handelingsgerichte wetenschap
• Bevorderen van ontwikkelings- en ontplooiingskansen
• Ondersteunen van volwaardige participatie (relationeel, sociaal en maatschappelijk)
• Gericht op diverse domeinen van ontwikkeling en functioneren
• Focus op krachten (krachtgericht denken) en competenties van cliënten
Pagina 1 van 91
,Er zijn doorheen de jaren veel verschillende termen om een stempel te plakken op een persoon met
een handicap, aan heel veel termen zit een negatieve vorm. We zitten in een continue zoektocht
naar een term die op een respectvolle manier personen met een handicap beschrijft.
Is it time to stop using the word "disability"? --> tekst Rebecca Atknison - ToyLikeMe: speelgoedlijn
ontwikkeld waarin de maatschappij beter vertegenwoordigd is, variatie in de samenleving
voorstellen
2.1. ORTHOPEDAGOGISCH BEGRIPPENKADER
• Gewone versus verzwaarde opvoeding
• Specifieke opvoeding
• Als problematisch omschreven opvoedingssituatie
• Opvoedingsvragen en opvoedingsproblemen
• …
3. VISIE OP HANDICAP – ICF 2001
Model van de Wereldgezondheidsorganisatie dat een visie geeft op handicap
• International Classification of Functioning, Disability and Health
• Internationale Classificatie van het menselijk Functioneren
Bedoeling van dat kader om universeel te kunnen spreken over de
gezondheid van de mensen over heel de wereld
- Uitdagingen
+ Krachten
3.1. GEZONDHEID
Fysieke en mentale gezondheid
3.2. LICHAAMSFUNCTIONEREN EN -STRUCTUREN
• Afwijkende of afwezige functies
o Cognitief functioneren: bv. Afwijking in de hersenstructuren
o Sensorisch functioneren
o Motorisch functioneren
o …
• Soms heeft dit een structurele basis in de anatomische eigenschappen
o Verstoringen in het auditieve systeem (het oor, verbindingen oor en hersenen)
o Centraal zenuwstelsel
o Bewegingsapparaat
o …
Op dit niveau spreken we van een stoornis: verstandelijke beperking is bijvoorbeeld een stoornis in het
cognitief functioneren
STOORNIS = afwijking in of verlies van functies of anatomische eigenschappen
Pagina 2 van 91
,3.3. ACTIVITEIT
Belemmeringen ondervinden in het dagelijkse leven, in de activiteiten:
• Leren en kennis gebruiken
• Taken en eisen
• Communicatie
• Mobiliteit
• Zelfzorg
• Huiselijk leven
• Socio-emotioneel welbevinden
• Gedrag
• Sociale relaties
Op dit niveau spreken we van een beperking: een stoornis in het cognitief functioneren kan leiden tot een
beperking in het aangaan van leren en gebruiken van kennis
Een stoornis hoeft niet ervaren worden als een beperking
BEPERKING = moeilijkheden ervaren in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten of taken
• Geen, licht, matig, ernstig, volledig
3.4. PARTICIPATIE
Hier gaat het over belemmeringen die je ondervindt aan het deelnemen aan het maatschappelijk leven:
• Arbeid
• Vrije tijd
• Onderwijs
Op dit niveau spreken we van een handicap: een stoornis in het cognitief functioneren kan leiden tot een
handicap in het deelnemen aan onderwijs
PARTICIPATIEPROBLEEM OF HANDICAP = moeilijkheden ervaren in de deelname aan het maatschappelijk leven
• Geen, licht, matig, ernstig, volledig
Handicap wordt gezien als een maatschappelijk probleem: als we bv zorgen dat mensen met een rolstoel op de
trein kunnen dan moet een beperking niet per sé een handicap zijn
• De verschillende belevingen van mensen kunnen leiden naar een verschillende beperking of handicap
(= persoonlijke factor) → Deze drie zijn niet altijd even duidelijk van elkaar te onderscheiden
3.4.1. PEOPLE FIRST LANGUAGE
We spreken op een respectvolle manier over de personen met een handicap --> we vereenzelvigen
een persoon niet met zijn beperking
Pagina 3 van 91
, 3.5. OMGEVINGSFACTOREN
Kan bevorderende of belemmerende invloed hebben op functioneren, activiteit en participatie
• Producten/technologie
o Bv: rolstoel
• Natuurlijke omgeving
• Ondersteuning/relaties
o Meer informele steun: familie, vrienden, ouders
o Onze rol als hulpverlening: wij kunnen meedragen aan de gezondheid of het functioneren
van de cliënt
• Attitudes
o Manier waarop de omgeving reageert op de persoon met een beperking
• Diensten/systemen/beleid
• Toegankelijkheid gebouwen/onderwijs
• …
Pagina 4 van 91
