SV
INLEIDING TOT DE ALGEMENE
TAALWETENSCHAP
SCHAKELPROGRAMMA SEM 1
2021-2022
Afaf Kasmi
,1 Talen, sprekers en studie ervan ..............................................................................................................2
1.1 Talen ....................................................................................................................................................... 2
1.2 Sprekers.................................................................................................................................................. 3
1.3 De oorsprong van taal ............................................................................................................................ 5
1.4 De origine van taal ................................................................................................................................. 8
1.5 Wetenschappelijke taalstudie ................................................................................................................ 9
1.6 De germaanse talen ............................................................................................................................... 9
1.7 De Romaanse of Italische talen ............................................................................................................ 10
2 Universele, talige categorieën .............................................................................................................. 11
2.1 Taaluniversalia...................................................................................................................................... 11
2.2 Grammaticale categorieën ................................................................................................................... 13
3 Ferdinand de Saussure en de moderne taalwetenschap ....................................................................... 18
3.1 De taalkundige opvattingen van de Saussure ...................................................................................... 19
3.2 De evaluatie van de opvattingen van de Saussure ............................................................................... 22
4 Het Europese en het Amerikaanse structuralisme: in het spoor van de Saussure .................................. 23
4.1 De Praagse school ................................................................................................................................ 23
4.2 Het Amerikaanse structuralisme .......................................................................................................... 24
5 Foniek: fonetiek en fonologie ............................................................................................................... 26
5.1 De fonetiek ........................................................................................................................................... 26
5.2 De fonologie ......................................................................................................................................... 30
5.4 Het begrip fonologische regel .............................................................................................................. 32
5.5 Wetenschappelijk onderzoek ............................................................................................................... 32
6 Principes van de transformationele generatieve taalwetenschap ......................................................... 33
6.1 Wie is Noam Chomsky? ........................................................................................................................ 33
6.2 De opvattingen van Chomsky ............................................................................................................... 34
7 Sociologische, linguïstische en antropologische tradities en achtergronden van de sociolinguïstiek ...... 39
7.1 De sociologische traditie of de opvattingen van Bernstein .................................................................. 39
7.2 De linguïstische traditie of de opvattingen van Labov ......................................................................... 45
8 Psycholinguïstiek .................................................................................................................................. 50
8.1 De rol en het belang van interactie, communicatie en cognitie .......................................................... 51
8.2 Taalverwerving ..................................................................................................................................... 54
9 Taal en het brein. Neurowetenschappen en taalontwikkeling............................................................... 56
9.1 Het begin van hersenonderzoek .......................................................................................................... 56
9.2 De architectuur van het brein .............................................................................................................. 58
9.3 De neuronale werking van het brein .................................................................................................... 59
9.4 Interactie en hersenorganisatie ........................................................................................................... 61
SV_ATW_SCHAKELPROGRAMMA EDUCATIEVE MASTER FR_ SEM 1_AFAF KASMI 1
,1 TALEN, SPREKERS EN STUDIE ERVAN
VOORAFGAANDE OPMERKINGEN
ð Het studieobject van de algemene taalwetenschap is de natuurlijke menselijke taal en het menselijke,
natuurlijke taalgebruik.
o Er moet maatschappelijk draagvlak zijn om een taal te behouden, anders sterft hij uit.
ð Geen ‘dierentalen’ of dierlijke communicatie
§ Bv: Bijen: de dans is gelinkt aan hoe ver het voedsel van de bijenkorf ligt
ð Geen bedachte, onnatuurlijke talen (kunsttalen)
§ Geschikt voor menselijke communicatie
Bv: Esperanto: bedachte mensentaal => 1 wereldtaal om met iedereen op de wereld te
kunnen communiceren
Bv: Klingon(taal): een kunsttaal die gebruikt wordt in de serie Star Trek
§ Geschikt voor computercommunicatie
1.0 INLEIDING
Hoeveel talen zijn er precies? Wie spreekt welke talen en hoeveel sprekers van een bepaalde taal zijn er? Waar
komen talen vandaan? Wat is dat eigenlijk taalstudie?
=> op geen enkele van deze vragen kunnen er bevredigende antwoorden gegeven worden
=> deze “ogenschijnlijk eenvoudige vragen” snijden onlosbare kwesties aan
1.1 TALEN
ð Het is moeilijk om het aantal talen te achterhalen.
ð Er zijn er ongeveer 7000 talen.
o Etnologfue: probeert de talen op de wereld weer te geven op de kaart (welke meest gesproken
worden en welke in gevaar zijn)
o Enduring Voices: ook welke talen er op de wereld gesproken worden en waar de bedreigingen zijn
ð Een schatting die door de meeste taalkundigen wordt aanvaard: 4000 à 5000 talen verdeeld over
ongeveer 17 taalfamilies.
WAAROM MOEILIJK OM AANTAL TALEN TE ACHTERHALEN?
1) ER WORDEN STEEDS NIEUWE TALEN ONTDEKT
ð Er ontstaan nieuwe talen die soms ontdekt worden op zeer afgelegen gebieden.
ð Bv: taal van indianenstammen die in Zuid-Amerika ontdekt werd
2) TALEN STERVEN UIT
ð Talen sterven uit als ze niet meer gesproken, niet onderhouden worden en als ze geen enkele
maatschappelijke functie/maatschappelijk draagvlak hebben.
ð Een uitgestorven taal betekent, dat hoewel ze nog door een kleine groep wordt be-en gestudeerd, ze toch
geen maatschappelijke functie meer heeft.
ð Bv: Het klassieke Grieks of Latijn staan wel op schrift, maar worden door niemand meer gesproken, er is
geen maatschappelijk taalgebruik => “dode talen”.
ð Bv: Wanneer mensen niet kunnen lezen of schrijven is het moeilijker om die taal over te dragen/brengen
aan de volgende generatie (analfabeten).
SV_ATW_SCHAKELPROGRAMMA EDUCATIEVE MASTER FR_ SEM 1_AFAF KASMI 2
,ð In sommige gevallen weten we zelfs niet of een taal nog levend of uitgestorven is.
o Talen zijn erg taai en is het vaak niet mogelijk om de dood van een taal binnen het bestek van een
mensenleven te attesteren.
o Een heropleving van een bepaalde taal: In sommige gevallen wordt er alles aan gedaan om weer
interesse op te wekken voor bepaalde talen, het gebruik ervan te onderhouden. Bv: via sociale
media.
3) TALEN VERANDEREN
ð Soms veranderen talen zodanig dat er sprake is van een nieuwe taal.
ð Talen en taalfamilies vormen geen statisch geheel, maar zijn aan voortdurende veranderingsprocessen
onderhevig.
ð Bv: Een groot verschil tussen het Nederlands en het Middelnederlands
4) ER KOMEN VOORTDUREND TALEN BIJ
ð Pidgintalen of contacttalen ontstaan in een situatie waarin twee of meer taalgroepen die elkaars taal niet
begrijpen en geen andere taal gemeenschappelijk hebben, met elkaar moeten of willen communiceren.
ð Gekenmerkt worden pidgins door een beperkte woordenschat en een eenvoudige grammatica.
ð Een pidgin heeft geen moedertaalsprekers. Wanneer geen behoefte meer is aan een contacttaal tussen
twee groepen raakt een pidgin gauw buiten gebruik.
ð Pidgins kunnen echter ook in betekenis toenemen. Pidgins die in een groeiend aantal domeinen (school,
politiek,..) worden gebruikt en in het vervolg ook als eerste taal worden aangeleerd worden creooltalen
genoemd.
ð Een pidgintaal die evolueert tot een echte taal wordt een creooltaal genoemd, omwille van de bijzondere
achtergrond.
5) ER ZIJN BENAMINGSPROBLEMEN
ð Bv: Vlaams is geen aparte taal, maar een verzamelnaam van dialecten=> Het standaardnederlands
ð Soms verwijzen 2 namen naar 1 taal:
o Het Hindi wordt in India gesproken en het Urdu vooral in Pakistan => het gaat om dezelfde taal,
maar op grond van religieuze overwegingen wordt er een onderscheid gemaakt.
o Het Bulgaars en Macedonisch worden ondanks verschillende benamingen tot dezelfde Slavische taal
gerekend.
o Ook het Servisch en het Croatisch worden als aparte talen beschouwd louter uit nationalistische
overwegingen. Voor de oorlog sprak men van het Serbo-Croatisch.
ð Soms verwijst 1 generische aanduiding naar verschillende talen:
o Het Chinees omvat verschillende talen zoals het Mandarijns, het Cantonees, het Hakka…
=> Hoewel deze taalvarianten onderling verwant zijn, betekent het niet dat ze onderling
verstaanbaar zouden zijn. Ze hanteren wel dezelfde ideogrammen en zijn dus onderling wel
leesbaar.
1.2 SPREKERS
ð Het aantal sprekers van een taal is nog moeilijker te bepalen dan het aantal talen.
ð Bv: Onmogelijk om het precieze aantal Franstaligen, Nederlandstaligen en tweetaligen in Brussel te
kennen.
SV_ATW_SCHAKELPROGRAMMA EDUCATIEVE MASTER FR_ SEM 1_AFAF KASMI 3
,WAAROM MOEILIJK OM PRECIEZE AANTAL SPREKERS VAN EEN TAAL TE
ACHTERHALEN?
Methodologische, politieke en sociale redenen belemmeren vaak het vastleggen v/h aantal sprekers v/e taal!
1) METHODOLOGISCH PROBLEEM
ð Hoe ga je dat attesteren?
ð Taalbarometer: gegevens via interview aan mensen achterhalen ze het taalachtergrond van mensen
(peiling)
2) DE TOEGANKELIJKHEID VAN DE GEBIEDEN
ð Niet alle gebieden zijn gemakkelijk te bereiken (bv: Amazonegebied)
ð Geografische spreiding van volken
3) POLITIEKE OMSTANDIGHEDEN
ð Zoals het verbod om talentellingen uit te voeren uit vrees voor politieke onrust.
4) DE ONWETENDHEID VAN DE SPREKERS
ð De spreker weet soms zelf niet welke taal hij/zij spreekt.
ð Hangt ook af van wat beschouwt wordt als beheersing van een taal.
o Als je vraagt aan iemand welke talen hij/zij kan spreken: sommigen zeggen ik spreek ook een beetje
Spaans => maar in hoeverre vindt hij dat goed om te zeggen dat hij het kan spreken? Sommigen die
ook een beetje Spaans kunnen, gaan dat mssh niet vermelden omdat ze dat zelf niet goed genoeg
vinden (leggen de taal hoog voor zichzelf) => dan heb je die mensen er niet bij.
o Ook bij tweetaligheid: wnr vind je jezelf tweetalig?
5) DE ONWIL VAN SPREKERS OM EEN BEPAALDE TAAL TE SPREKEN
6) HET ANALFABETISME VAN SPREKERS
7) ENZOVOORT …
POGING ONDERZOEK VAN AANTAL SPREKERS VAN EEN TAAL
ð Talen met de meeste sprekers (p. 16) (augustus 2007)
ð Het is gebruikelijk dat ook het aantal sprekers die de taal als tweede taal hebben, worden verrekend.
ð Opmerkelijk is dat de van de 10 belangrijkste talen:
o 6 talen (Spaans, Engels, Portugees, Russisch, Duits en Bengaals): de Indo-europese taalfamilie
o 1 taal (Japans): de Altaïsche taalgroep
o 1 taal (Chinees): de Sino-Tibetaanse taalgroep
o 1 taal (Arabisch): de Semitische taalgroep
ð Het aantal sprekers van een taal valt uiteraard niet noodzakelijk samen met het inwonersaantal van een
land, want deze talen worden ook elders dan in de oorspronkelijke landen gesproken.
ó Het Japans wordt praktisch wel uitsluitend in Japan gesproken!
SV_ATW_SCHAKELPROGRAMMA EDUCATIEVE MASTER FR_ SEM 1_AFAF KASMI 4
, 1.3 DE OORSPRONG VAN TAAL
ð De oorsprong van talen houdt mensen van oudsher al bezig.
ð In 1865 verwierp de “Société linguistique de Paris” alle bijdragen over de oorsprong van taal, omdat het
onderwerp tot een ware obsessie was gegroeid.
ð Na 1865 ebt de belangstelling weg en werden mensen onverschillig, omdat de meesten van mening waren
dat het om een onlosbaar probleem ging.
ð Amerikaanse taalkundige Chomsky (geboren in 1928) beschouwde:
o het ontstaan van taal als “a total mystery”
o de taalevolutie als “a delusion”
o en het opzoek gaan naar eventuele fysiologische mechanismen die aan het ontstaan van taal ten
grondslag liggen als “premature”
ð MAAR zelfs Chomsky heeft niet kunnen weerstaan om hierover later toch uit te laten.
ð Naast de traditionele hypothesen over het ontstaan van taal (voorwetenschappelijk en wetenschappelijke
opvattingen), werden in de loop van 1990 een aantal nieuwe hypothesen vanuit archeologische en
biologische hoek geformuleerd.
SV_ATW_SCHAKELPROGRAMMA EDUCATIEVE MASTER FR_ SEM 1_AFAF KASMI 5
