Penologie en penitentiair recht
1.Penologisch perspectief op straffen
1.Definitie penologie
- Penologie = wetenschappelijke studie van bestraffing van normovertredend gedrag.
- Hof van Cassatie: juridisch begrip straf = leed door wet, bepaald door rechterlijke macht, opgelegd
als sanctie wegens gepleegd misdrijf.
o Eerst misdrijf gebeuren, dan pas kan er een straf zijn
o Leed = bewust toevoegen van pijn.
o Misdrijf = gedraging die wettelijk omschreven is als een misdrijf.
- Penologische vragen:
o Welke soort leed? (vb. geldboete), Wanneer?, Voor wie?, Door wie?
o Welke straffen?
o Waarom straffen?
o Hoe straffen uitvoeren?
- Sancties opgelegd: rechtbank, Openbaar Ministerie (vb. minnelijke schikking), administratieve
instanties (vb. milieucriminaliteit), gemeenten (vb. GAS-boete)
2.Begrippen
1.Penologie
- Penologie → breder dan juridisch straffen
- Sociologische visie = sociale realiteit van straffen.
o Bestraffingsinstituten: rechtbank, strafuitvoering: gevangenis, justitiehuizen
o Multidisciplinaire benadering van straffen (vb. juridisch, sociologisch, psychologisch,…)
2.Straffen
- Straffen: complex gegeven, verschillende niveaus
o Straftoemeting = hoofdstraf opleggen als reactie op misdrijf.
o Strafuitvoering = traject dat iemand aflegt om straf uit te zitten/werken.
o Publieke verontwaardiging – media: kunnen invloed hebben
o Slachtoffers: nemen vaker het woord
▪ Witte mars: eerste gebeurtenis van solidariteit met slachtoffers
o Bestraffing als organisatie/instituut: beslissingen nemen over complexe zaken
3.Verschil penitentiair recht en strafuitvoeringsrechtbank
- Penitentiair recht = geheel van juridische normen in verband met behandeling van gedetineerden.
o Basiswet gevangeniswezen, Interne rechtspositie 2005 = rechten van gedetineerden in de
gevangenis. (vb. recht op bezoek)
o Wet op Externe rechtspositie 2006 = regeling van de overgang van binnen naar buiten. (vb.
penitentiair verlof)
o Beperkt onderdeel van strafuitvoeringsrecht
- Strafuitvoeringsrecht = geheel van juridische normen over uitvoering straffen en maatregelen.
- Gevangenis is machtsinstituut, totaal instituut:
o Vrijheid ontnomen
o Personeel kan macht uitoefenen (vb. door staking: geen bezoek, niet uit de cel)
1
,4.Penologie en penitentiair recht
- Penologie en penitentiair recht = combinatie van juridische regels en wetten en hoe dit wordt
toegepast.
- Juridische benadering: nationale en internationale normen
- Criminologische benadering:
o Doelstellingen straf en systeem (vb. waarom wordt er gestraft?)
o Studie van strafpraktijken en effecten van straf
o Analyse van strafrechtelijk en penitentiair beleid → overbevolking
- Doel cursus: leren denken en spreken als kritisch penoloog
o Kritisch tegenover straf en gevangenis (vb. machtsmisbruik)
o Tegenwind bieden tegen ‘taken for granted’ stellingen
o Relatie tussen criminaliteit en bestraffing in vraag stellen
2.Overzicht van straffen
Gerechtelijke interventie = geen echte straf.
1.Juridische indeling
1.Belangrijkste hoofdstraffen
- Vrijspraak = iemand onschuldig verklaren.
o Opschorting = iemand schuldig verklaren, maar straf nog niet opgelegd.
- Vrijheidsstraf = uw vrijheid wordt ontnomen. (vb. gevangenisstraf)
o Straf opgelegd: schuld is bewezen
o Voorlopige hechtenis = vrijheidsberovende maatregel, geen straf.
- Vrijheidsbeperkende straffen = vrijheid wordt beperkt. (vb. alcoholslot, stadionverbod)
- Vermogensstraf = straffen die geld/goederen ontnemen. (vb. geldboete opdeciem x8)
o Rekening houden met financiële toestand persoon
- Internering = wetovertreder die op moment van de feiten en verschijning voor rechter
ontoerekeningsvatbaar is.
- Onderscheid zwaarte straffen:
o Overtredingen → politiestraffen: tussen 1d en 7d – tussen €1 en €25
o Wanbedrijven → correctionele straffen: tussen 8d en 40j – min. €26
o Misdaden → criminele straffen: levenslang, tussen 5j en 40j – min. €36
2.Subsidiaire of bijkomende straffen
- Verborgen straffen = rechter spreekt straf niet uit, maar automatisch gevoegd aan straf die wordt
opgelegd. (vb. ontzetting politieke en burgerlijke rechten)
- Verbeurdverklaring goederen (vb. zwaar auto-ongeval, auto verbeurd verklaard)
- Afzetting van titels (vb. politieke titels)
- Beroepsverbod (vb. pedofiel, geen les meer geven)
- Bekendmaking uitspraak = uitgehangen in gemeentehuis, rechtszaken zijn publiekelijk.
- Terbeschikkingstelling = straf begint te lopen tot eerste straf is uitgezeten.
3.Vervangende straffen
- Vervangende straf = straffen uitspreken in geval dat eerste straf niet wordt uitgevoerd.
o Gevangenisstraf of geldboete:
▪ Probleem van de niet-uitvoering (vb. geldboete niet betaald, gevangenisstraf)
▪ Vervangende gevangenisstraf: niet in gevangenis, elektronisch toezicht
o Vervangend rijverbod
2
, 2.Toepassing van de straffen
- Geldboete: meest opgelegde/toegenomen straf
- Vrijheidsstraf op de tweede plaats
- Daling van uitstel van straf → stijging van opschorting
3.Eerste generatie gemeenschapsgerichte straffen
- Alternatieven voor gevangenisstraf
- 1964: invoering opschorting, uitstel en probatie
o Meer aandacht voor problematiek dader
o Probatiemaatregelen ingevoerd: begeleidt door probatie-assistent
1.(Probatie)opschorting
- Opschorting = schuld staat vast, geen veroordeling uitgesproken.
o Proefperiode 1-5j: succesvol → niet vermeld op strafblad
o In aanmerking voor opschorting: geen vroegere veroordeling van +6maanden
2.(Probatie)uitstel
- Uitstel = schuld en straf staan vast, uitvoering uitgesteld/niet uitgevoerd.
- Proefperiode 1-5j: geen nieuw misdrijf, geen straf → wel vermeld strafblad
- In aanmerking voor uitstel: geen vroegere veroordeling van +12m
o Probatie-uitstel: geen vroegere veroordeling van +3j
3.Probatie
- Probatie = bepaalde voorwaarden naleven tijdens proefperiode.
o Opvolging: justitiehuizen, justitieassistent, probatiecommissie
- Voor 2014: probatie enkel opgelegd in combinatie met opschorting of uitstel
4.Tweede generatie gemeenschapsgerichte straffen: autonome straffen
- Overbevolking in gevangenissen tegengaan → ‘ultimum remedium’
- Eerste generatie straffen → te soft
- Consensuele straffen = enkel uitgesproken met instemming beklaagde/advocaat.
1.Autonome werkstraf 2002
- Iets terug doen voor de gemeenschap
- Min. 20u, max. 300u
o -45u politiestraf, +45u correctionele straf
o Verdubbeling (600u) mogelijk
- Niet- of gedeeltelijke uitvoering → vervangende straf
2.Straf onder elektronisch toezicht 2014
- Techniek: Radio frequentie
- Aanwezigheid op bepaalde plaats, mits toegestane verplaatsingen
- Duur: 1m tot 1j
- Opvolging door Vlaams Centrum voor Elektronisch Toezicht
- Niet- of gedeeltelijke uitvoering → vervangende gevangenisstraf
3.Autonome probatiestraf 2014
- Bijzondere voorwaarden naleven gedurende bepaald termijn
o Niet bepaald door strafrechter, wel justitieassistenten en probatiecommissie
- Justitiële begeleiding, geen voorlichtingsverslag
- Niet- of gedeeltelijke uitvoering → vervangende gevangenisstraf/geldboete
3
