Hulpverleningsmethodiek in
sociaal werk
Hulpverlenen exploreren in het sociaal werk
Internationale definitie als vertrekpunt
‘De sociaal werker bevordert sociale verandering, probleemoplossingen in menselijke relaties, empowerment
en bevrijding van mensen met het oog op het bevorderen van hun welzijn. Door gebruik te maken van
theorieën over menselijk gedrag en sociale systemen intervenieert sociaal werk daar waar mensen hun
omgeving in interactie treden. Mensenrechten en sociale rechtvaardigheid zijn in het sociaal werk essentieel.’
Waarom deze definitie opfrissen?
Waarden die vermeld staan in de definitie vormen ook het vertrekpunt va hulpverlenen
-> streven naar een meer rechtvaardige wereld, met mensen die vrijer en sterker zijn
Fundamentele vragen die deze definitie oproept zullen ook dilemma’s zijn die we bij hulpverlenen
(h)erkennen
-> Wie moet veranderen? Het individu, het netwerk, de omgeving, maatschappelijke structuren?
Het volstaat niet om de persoon te veranderen als de maatschappij hem/haar marginaliseert
-> Als sociaal werker/hulpverlener zijn we soms uitvoerder van overheidsbeslissingen en komen we in
de rol van beheersing/controle (arbeidstrajectbegeleiding, verslavingszorg , justitie, OCMW…),
soms zijn de financiële middelen die de overheid ter beschikking stelt schaars en worden bepaalde
maatschappelijke noden niet in een aanbod omgezet (wachtlijstlijsten, opvang asielzoekers,
persoonsvolgend budget…). Sociaal werk/hulpverlenen wordt ook ingezet om burgers te
ondersteunen en te stimuleren om vooral in hun eigen leefomgeving hulpbronnen aan te spreken
en hun persoonlijke krachten en competenties in te zetten…
‘Een waarde in het sociaal werk/hulpverlenen is geen louter individuele keuze op het microniveau,
maar verdient altijd een doordenken op het ruimere samenlevingsniveau’ (Hermans)
Hulpverlenen exploreren in AR maatschappelijk
werk
Definitie van maatschappelijk werk als vertrekpunt
MW is een professionele manier van hulpverlenen. Het helpt mensen tot en aan hun recht komen als individu
en als burger in de samenleving. MW profileert zich t.a.v. andere professionele hulpverleners door:
Laagdrempeligheid
Een emancipatorische visie: de cliënt leert gebruikmaken van zijn mogelijkheden
De typische positie: het MW werk opereert in een spanningsveld tussen cliënt en samenleving
De signaalfunctie: het MW vertaalt vragen naar de samenleving
Een generalistische en integrale benadering
,Definitie van hulpverleningsmethodiek
‘Hulpverleningsmethodiek is gericht op maatschappelijke problemen die zich manifesteren als concrete
noodsituaties waarin personen, gezinnen en groepen zich bevinden. Hierbij wordt op een procesmatige wijze
vanuit een bepaalde plaats/organisatie invloed uitgeoefend (handhaven, veranderen, bemiddelen) door
gebruik te maken van hulpbronnen in de micro-, meso- en macro-omgeving. Ook de relatie speelt hier een
essentiële rol.’
Opmerkingen:
- Concrete noodsituaties in de persoonlijke bestaanscontext worden omschreven als maatschappelijke
problemen
- Concrete noodsituaties situeren zich op twee levensgebieden:
o Bestaanscondities en bestaans(on)zekerheid
o Bestaansperspectieven en bestaans(on)zin
! concrete noodsituaties => psychosociale noden
Psychosociale problematiek versus psychosociale
zorg
Psycho-sociaal
Psychisch interpersoonlijke processen (emoties, dromen, fantasieën, trauma’s…)
ontstaan in het verleden; leiden een eigen leven los van de actuele situatie
van de persoon
Sociaal situaties die niet tot de meest intieme levenssfeer behoren; heden
(werkloosheid, armoede, gebrek aan huisvesting…)
=> maatschappelijke of materiële problemen
De scheiding tussen de twee gebieden is onmogelijk! => ‘psychosociaal’
Onderscheid met somatische en psychiatrische problemen; al kunnen zij psychosociale aspecten bezitten
-> psychosomatisch = lichamelijke klachten die een psychische oorzaak hebben en geen lichamelijke
Psychosociale problemen ontstaan en worden in stand gehouden op de breuklijnen tussen persoon en
omgeving, m.a.w. daar waar er barsten komen in de gewenste aansluiting tussen personen en hun
omgeving
Psychosociale problemen manifesteren zich als een samenhangend geheel van problemen in verschillende
probleemvelden, die elkaar circulair beïnvloeden. M.a.w. er is geen éénduidige oorzaak of éénduidige
oplossing
Integrale multicausale kijk
5 probleemvelden:
Het somatische veld
= de lichamelijke wereld van de persoon; het lichamelijk functioneren
! vraag naar bezoek aan de dokter voordat je er van uitgaat dat het psychosomatisch is
Het psychisch veld
, = de intrapersoonlijke wereld van de persoon
Het sociale veld
= de interpersoonlijke wereld van de persoon
-> intieme levenssfeer: familie, vrienden, partner, gezin
-> meer zakelijke, maar toch directe verhoudingen: arbeid, onderwijs, gezondheidszorg…
Het materiële veld
= de basale bestaansvoorwaarden van de persoon: inkomen, huisvesting, werk, voeding…
! de aanpak en oplossing hiervan creëert hefbomen tot verandering op andere domeinen
Het maatschappelijk veld
= de invloed die uitgaat van culturele, politieke, religieuze en economische bewegingen
Circulaire beïnvloeding, onderscheid tussen oorzaak en gevolg verdwijnt -> wederzijdse beïnvloeding
Integrale kijk op en werken met de samenhang tussen deze probleemvelden
Hulpverlener loopt het risico een psychosociale problematiek te versimpelen tot één bepaald veld
Toch is er een zekere hiërarchie tussen deze velden; bepaalde problematieken (economische crisis),
intense gebeurtenissen (verlies partner, overlijden, ontslag, migratie) of invloeden die langdurig werken
(kinderen krijgen, fysieke handicap na ongeluk, afhankelijkheid van uitkering) kunnen (tijdelijk) een
grotere invloed hebben op het individu
aanmeldingsvraag breidt uit tijdens hulpverlening; uiteenlopende hulpvragen naargelang de dienst
Overzicht van probleemcategorieën van hulpvragen:
Problemen met maatschappelijke organisaties Bv. met OCMW, justitie, mutualiteit, RVA,
-> rol van MW’er is bemiddelend van aard bankinstellingen, rechtbank, bedrijven…
Interpersoonlijke problemen Bv. conflict tussen partners; ze leggen beide de
-> door alle betrokkenen erkend probleem, maar oorzaak bij de ander
andere interpretatie
Onvrede met sociale relaties Bv. een cliënte va een dienst geestelijke
-> probleem door één partij ervaren gezondheidszorg zegt dat de psychologe haar niet
wil helpen; uit de informatie van de psychologe is
dat niet af te leiden
Moeilijkheden met rolvervulling Bv. moeder geeft aan dat ze de ouderschap niet
-> onrealistische rolverwachtingen aankan, terwijl partner en kinderen vinden dat ze
het uitstekend doet
Bv. een cliënt wil hogere studies beginnen, maar
blijkt de capaciteiten hier niet voor te hebben
Problemen met besluitvorming Bv. een vrouw met kleine kinderen kan de knoop
niet doorhakken over buitenshuis of thuis werken
Een reactief emotionele noodsituatie Bv. iemand onderneemt zelfmoordpogingen
, -> aanleiding is meestal een aangrijpende
gebeurtenis of een traumatische ervaring
Bv. een cliënte stopt haar werk in de beschutte
werkplaats omdat het haar te veel stresseert
Gedragsproblemen Bv. agressieve uitbarstingen n.a.v. drankmisbruik
Bv. niet meer buiten komen omdat men denkt dat
iedereen met haar lacht
Onvoldoende hulpbronnen hebben Bv. cliënt signaleert een gebrek aan geld, voedsel,
onderdak, opvang voor de kinderen…
in de praktijk kan men en onderscheid maken tussen …
Levensmoeilijkheden
= verstoringen in de realiteit waarvoor we oplossingen moeten bedenken
Problemen
= levensmoeilijkheden die lange tijd blijven bestaan omdat er geen oplossing voor gevonden wordt
omwille van verhoogde draaglast en verminderde draagkracht
Symptomen
= uiten zich in een bepaald veld als gevolg van langdurige levensmoeilijkheden of problemen
Hulpverleningsmethodiek
Relationeel
De werkrelatie tussen hulpverlener en cliënt is het fundament van de hulpverlening
Afgestemd op de cliënt
Een hulpverlening dicht bij de cliënt en zijn situatie
Persoonlijk-ervaringsgericht
Het methodisch hanteren van de hulpverlener zelf als persoon tijdens zijn professionele uitoefening
is de rode draad in de hulpverleningsmethodiek
Actief-sturend
Generalistisch integraal
Vanuit verschillende invalshoeken (sociologische, sociale, juridische, economische, culturele…) zo
breed mogelijk kijken naar sociale situaties
Alle levensgebieden (materieel; niet-materieel, persoonlijk, maatschappelijk, interpersoonlijk…)
bekijken bij de probleemanalyse en –aanpak
Vanuit een multicausale kijk
Psychosociale problemen niet herleiden tot één oorzaak en één oplossingsstrategie
Richt zich op verschillende probleemvelden en op de verwevenheid daartussen
Werkt kracht- en netwerkgericht
Herstellen, uitbreiden, reactiveren van het netwerk
Politiserend
Belemmerende factoren en signalen vertalen naar bevoegde instanties en overheden
