Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek
SITUERING OPLEIDINSONDERDEEL
De vraag naar wetenschap komt steeds terug:
Kennis wordt bediscussieerd
• Verschillende onderzoeken leiden tot verschillende inzichten: op basis van nieuwe data krijg
je nieuwe discussies
• Vb: corona: experten en virologen zijn het niet met elkaar eens (sjaal of mondmasker? 1,5m
of 1m afstand? Astra Zeneca slecht voor ouderen of jongeren?)
Wetenschap is nooit 100% zekerheid: we weten wel een aantal zaken zeker, maar de marge om
erover te discussiëren is veel groter!
Bij sociale wetenschappen is deze discussie nog veel groter:
• Niet enkel afvragen wat echt is en wat niet, maar ook: waarover moeten we onderzoek doen,
waarom moeten we onderzoek doen en hoe moet dit onderzoek gevoerd worden?
Strijd tussen kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden
EPISTEMOLOGISCHE VRAAG: WAT IS WAAR, WAT IS ECHT?
Dit opleidingsonderdeel zoekt antwoordEN op vragen zoals: “Wat is kennis, wat is waarheid, wat is
weten??” Deze vragen worden epistemologische vragen genoemd.
Doorheen de tijd krijgen de verschillende wetenschapsgebieden verschillende invullingen. Dit heeft
te maken met hoe we over zaken denken: elk standpunt dat we innemen, zal iets teweegbrengen in
een maatschappelijk debat en is ook het gevolg van je eigen context
• Vb: Wanneer je onderzoek doet naar seksueel misbruik, kent dit thema zijn ingang heeft in
de wetenschap waardoor men er meer open kan over communiceren.
➔ Ontwikkeling van wetenschap en ontwikkeling van maatschappelijk debat
beïnvloeden elkaar
Over verschillende eeuwen heen denken over wetenschap → wijsgerige wetenschap
WAT IS WETENSCHAP
Epistemologie: een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
Drie centrale filosofische stromingen worden in volgend hoofdstuk besproken om deze omwenteling
in het wetenschappelijk denken te begrijpen. (empirisme, rationalisme en idealisme)
WAT ZIJN SOCIALE WETENSCHAPPEN
De mens- of geesteswetenschappen wordt tegenover de natuurwetenschappen geplaatst. Binnen
deze vorm van wetenschap heerst er een methodestrijd. Er wordt gediscussieerd over het
onderzoeksobject (individueel en sociaal) en de onderzoeksmethode (hermeneutisch-interpretatief of
causaal-nomologisch)
Instabiel statuut van de sociale wetenschappen:
1
, Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek
o De noodzaak van de wetenschapsfilosofie voor de sociale wetenschappen
o De discussie omtrent de maatschappelijke rol van de sociale wetenschapper
WAT ZIJN DE PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN
Er worden verschillende stromingen met betrekking tot de wetenschappelijke pedagogiek besproken
die zich situeren tussen een filosofisch antropologische benadering van de pedagogiek als
toepassingsdiscipline.
Hannah Aerendt, Henri Giroux, Paulo Freire, Martha Nussbaum, Martinus Langeveld
OVER FEITEN, CONCEPTEN, THEORIEËN, VERKLARINGEN EN DUIDINGEN
Onderscheid tussen verschillende begrippen in de wetenschap. Als je één van deze begrippen gebruikt,
zeg je al veel over welk soort onderzoeken je zal doen. Zo zal filosofie nooit de zaken verklaren, maar
duiden.
Wetenschapstheoretische discussie: Is pedagogiek iets waarbij we grondig moeten
nadenken en analyseren of kunnen we veronderstellen dat slechts 1 antwoord mogelijk is:
“het is zo en niet anders”?
Vb: “Hoeveel zakgeld moet ik aan mijn kind geven?”
Pedagogiek als een filosofisch antropologische benadering
- Wat vertelt deze vraag ons over de ouder-kind relatie? Is dit wel een vraag die
thuishoort binnen de pedagogiek?
Pedagogiek als een toepassingsdiscipline
- Eenduidig antwoord: 10 euro per week
PEDAGOGIEK ALS KWESTIE
TEGENOVER ALOMTEGENWOORDIGE FACTS&FIGURES
Tegenwoordig verlangen we vooral naar harde feiten. Er bestaan verschillende organisaties zoals OESO
en OECD die rapporten met rankings, grafieken en cijfers produceren om resultaten van een bepaald
onderzoek zwart op wit aan te tonen.
Door deze grote focus op kwantitatieve analyses lijkt het alsof andere discussies niet meer mogelijk
zijn. Zo worden de filosofisch antropologische discussies uitgesloten omdat er op deze discussies vaak
geen eenduidig antwoord mogelijk is.
• Vb: hoeveel dossiers per uur mag een sociaal werker behandelen?
- Hierdoor wordt het sociale aspect over boord gegooid
WAAROM MOETEN WE ONS DE VRAAG: “WAT IS WETENSCHAP?” STELLEN?
Binnen de pedagogische kwestie is de vraag “wat is wetenschap” zeer belangrijk!! Ons maatschappelijk
en politiek debat staat namelijk vol van de pedagogische vragen:
2
, Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek
• Voorbeeld: “Wat is goede opvoeding? Hoeveel moet een leefloon bedragen? Wat met
leerachterstand, schooluitval of labels? Eindtermen invoeren of niet?,…”
De samenleving heeft zeer hoge verwachtingen van de pedagogiek. Men verwacht dat de
pedagogische wetenschappen antwoorden vinden op al deze maatschappelijke en politieke vragen.
Maar tegelijk wordt de pedagogiek heel sterk in vraag getrokken. Ze wordt vaak uitgesloten in
discussies rond pedagogische vragen omdat er binnen de pedagogiek vaak wordt gediscussieerd over
wat er nu precies het probleem is.
• Voorbeeld: “Is leerachterstand een probleem of zijn de eindtermen te moeilijk?, “te veel
kinderen naar de kinderopvang of te weinig kinderen per begeleider?”
We zijn het dus vaak niet eens over wat het probleem is én ook niet over hoe we onderzoek moeten
voeren. Als pedagoog is het belangrijk dat je hier een standpunt over kan innemen.
Pedagogiek wordt gezien als de wetenschappelijke studie van opvoeding onderwijs en vorming. Al
sinds het ontstaan ervan is er al heel wat discussie over wat nu precies het vakgebied van de
pedagogiek zou moeten zijn. Om die reden kent de pedagogiek verschillende stromingen en
onderzoeksmethoden. Maar de vraag: “Wat is nu de meest geschikte onderzoeksmethode om
antwoord op vorige discussies te vinden??” blijft bestaan.
PEDAGOGIEK ALS MEERVOUD
De pedagogische wetenschappen tellen veel deeldisciplines: onderwijskunde, historische,
interculturele, comparatieve, orthopedagogiek, onderwijskunde,…
Maar tegenwoordig heerst er een zodanige drang naar eenduidige antwoorden in onze Westerse
samenleving dat het moeilijk wordt om verschillende interpretaties van pedagogiek nog een plaats te
laten krijgen. De meervoudigheid komt onder druk te staan ook door drang naar eenduidige
antwoorden:
• Er is vooral ruimte om antwoorden te vinden op eenduidige vragen, alle andere vragen van
filosofische aard, krijgen veel minder ruimte omwille van het feit dat er geen eenduidig
antwoord op mogelijk is.
Dit is problematisch aangezien er hierdoor veel fundamentele vragen verdwijnen. We zijn veel te
weinig bezig over wat opvoeding in essentie is en waarvoor het dient! De meervoudigheid van
pedagogiek is nodig om essentiële vragen te kunnen beantwoorden.
Hiermee wil men niet zeggen dat enkel filosofisch antropologische vraagstelling het belangrijkste is,
men pleit voor beide interpretaties met elk hun meerwaarde!
WETENSCHAP ALS QUALITY LABEL
Wetenschap zou ons moeten kunnen zeggen: dit weten we, hiervan zijn we zeker:
Een theorie geeft ons een algemene samenvatting o.b.v. cases, onderzoeken, verslagen,…
• Een begrip wordt altijd in een bepaalde context geplaatst waardoor er ook een bepaalde
connotatie mee gepaard gaat, gelinkt aan de socio-economische en politieke context
3
, Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek
o Voorbeeld: empowerment, emancipatie, burgerschap, diversiteit, integratie,…
• Twee mogelijke betekenissen: beiden relevant!!!
Hypotheses (wetenschappelijk) Denkbeelden (filosofisch, antropologisch)
Begrippen en concepten Duidingen
Nodig om theorie te verkondigen -verklaren Discussie mogelijk – geen weerlegging
Verbindingen en verhoudingen Mens- en samenlevingsopvattingen
Kan je toetsen en weerleggen Stromingen: grondslagen en
vooronderstellingen
DE PEDAGOGIEK ZAL WIJSGERIG ZIJN OF ZAL NIET ZIJN
We besluiten dat er meer is dan enkel hetgeen we kunnen toetsen o.b.v. zintuigelijke waarnemingen
of empirische kennis. Er is namelijk een kritische discussie mogelijk en zélf natuurwetenschappen zijn
ook conceptueel geladen. Naast empirisch onderzoek is er dus ook nood aan wijsgerig-pedagogische
onderzoek.
Dat betekent dat we moeten reflecteren over hetgeen wat we al weten. We moeten een stap terug
zetten en nadenken over wat we denken te weten over de pedagogische wetenschappen.
In dit opleidingsonderdeel:
• Argumentatie van pedagogen begrijpen, kunnen volgen waarom bepaalde wetenschappers
tot een standpunt gekomen zijn
• Altijd goed kijken naar de verhouding tussen de praxis (praktijk) en de wetenschap zelf
(theorie)
• Als je mening zal worden gevraagd, zal je normatieve standpunten moeten kunnen innemen
en ze duidelijk maken/ hard maken: waarom is het pedagogisch of sociaal perspectief nu zo
speciaal in de discussie?
VERBAND TUSSEN DE MODERNE WIJSBEGEERTE EN WETENSCHAPPELIJKE PEDAGOGIEK
WAT IS KENNIS?
• Het is zeer moeilijk om te weten dat iets waar is
• Kennis heeft betrekking op feiten, op iets wat waar is (een feitelijkheid: vb: het regent)
• Geloof, waarheid, zekerheid en een goede basis vormen samen kennis.
o Welke basis is goed? → filosofen hanteren elk verschillende goede basissen
Epistemologische kwestie, de leer van de kennis:
Zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten:
Filosofische kwesties gingen vroeger over andere zaken. Vanaf de 15-16e eeuw geloofden er steeds
minder filosofen in God waardoor men niet alles zomaar voor waar aannam. Steeds meer hielden ze
zich bezig met de leer van kennis: Hoe weten we dat iets waar is? Hoe weten we dat we iets weten?
→ filosofie wordt voornamelijk epistemologie
4
