Sociologie I
Deel 1: De sociologie ontdekken
HT1.De sociologische verzuchting
1.1 Wat is sociologie?
● waarom definitie?
→ recente sociale wetenschap
→ vrij onbekend
● probleem definitie vastleggen
→ oppervlakkig, onvolledig, onbegrijpelijk
→ helpen niet om te begrijpen voor mensen die niet vertrouwd zijn
→ vb: Sociologie is de wetenschap van de enigszins stabiele structuren en processen van sociale aard’ (Van Doorn
& Lammers)
→ vb: ‘Sociologie is een vorm van sociaal onderzoek dat verschillende vormen aanneemt’
→ def. is vastleggen, geen discussie nadat men het begrijpt
→ moeilijk sociologie als discipline te definiëren
→ grondleggers, auteurs ook al moeite mee
● Max weber
→ bekende Duitse socioloog
→ ‘Wetenschappelijke manier om het sociale handelen te begrijpen, met de bedoeling op die manier tot een
causale verklaring van de verloop en de effecten van dat handelen te komen.’
→ Twee kanttekeningen bij die def:
1. taak sociologie= psy, antropologie, politicologie
→ niet onlogisch: soc.wet. nu terug meer naar elkaar toegroeien
→ niet exact hetzelfde maar grote gelijkenis
→ bestuderen dezelfde verschijnselen, soortgelijke opvattingen, theorieën, grondleggers, auteurs
2. sociologische verklaring=causaal
→ verklaren: oorzaak-gevolg
→ niet alle sociologen eens
→ Korte, elegante, algemene definitie maar niet iedereen accepteert deze
● sociologische les in die moeilijkheid def te vormen
→ def verschijnsel vast te leggen
→ moeilijker verschijnsel begrijpen
→ sociologie = levendig, vernieuwend
→ leren kennen zonder vooroordelen
● diep verdeelde wetenschap
→ sociologen maar over 1 ding eens: moeilijk definiëren
→ dus op zoek gaan naar de belangrijkste les (=inzicht samenleving)
1.2. Wat de sociologie ons leert
● sociologische les: ‘Alles is contingent, maar daarom nog niet arbitrair’
→ contingent= alles in de samenleving had anders kunnen zijn/ zich anders ontwikkelt in de loop geschiedenis
❖ vb: wijze van verliefd worden, wat we mooi vinden, gedragen, wonen, verplaatsen
→ niet-arbitrair= niet toevallig/anders kunnen zijn maar wel goede redenen waarom het wel zo is geworden
❖ vb: huwelijk Murdock files (Monogamie 20%, Polygamie 80%: polygynie 79,3% en polyandrie 0,3%)
1
, → huwelijk = vanzelfsprekend maar toch nog gevarieerd over cultuur (=contingent)
→ in variatie wel patronen (afhankelijk van economie of erfrecht) =niet-arbitrair
● verspreiding contingentie
→ door sociologie + antropologie (alles vanzelfsprekend ook anders kunnen)
→ via informatie te verzamelen, instrumenten geven om zichzelf en samenleving te kijken
→ ontrustende boodschap, veel onrust opwekt, implicaties omdat
❖ besef wetten en reglementen gemaakt door mensen ipv God en natuur
❖ gevolg: waarom respecteren?
● Howard Becker
→ afwijkend gedrag door samenleving geproduceerd (door besef contingentie)
→ normen en regels om crimineel gedrag te beoordelen van sociale oorsprong
→ vb: wet op verkrachting
→ veel kritiek: onderwerpen van normen en waarden
→ sociologie hier dubbele taak:
1. afwijkend gedrag verklaren
2. verklaren waarom dat gedrag soms afwijkend is en in andere samenlevingen niet
1.3.Contingent maar niet arbitrair
● Rousseau
→ eerste die hierover meer nagedacht heeft
→ vaststelling: regels nodig om samenleven
❖ maar hoe mensen regels respecteren als besef dat zelf makers ervan zijn (=besef contingente)
❖ niet enkel via repressie (=zwakke vorm van machtsuitoefening)
❖ burger religie oprichten: religie enige instelling in gesch die mensen weten,... oplegde zonder
tegenwerking
→ civiele religie
❖ mensen aanzetten wetten/praktijken als belangrijk beschouwen
❖ zelf ook nu al dicht bij burger religie
→ eindtermen: opvoeden tot burgerzin
→ instellingen: scholen
⇛mensen op spontane manier bepaalde beperkingen respecteren zonder te veel repressie
→ herkenbaar in dictaturen: repressie maar ook heldencultus
❖ mensen leider graag zien dan meer plooien voor zijn wensen
● nieuwe vraag: Waarom is contingente niet arbitrair?
→ toch vaste patronen in die variatie
→ vb: samenlevingen met grote ongelijkheid → grote gevangenisbevolking
→ rode draad sociologie: ondanks contingent toch werkt de samenleving
→ geen pasklaar antwoord
→ 3 voorbeelden met die vraag centraal
1.3.1. Verlichting en Tegen-Verlichting
● vroege sociologie om beiden met elkaar te verzoenen
● Verlichting
→ denkstroming in 17e eeuw-Franse revolutie
→ Rousseau, Deckard
→ mensbeeld
2
, ❖ geseculariseerd
❖ religie verwerpen als ordehandhavers (overbodig, hinderlijk)
❖ mensen lot in eigen handen
❖ Rede= werkelijke natuur van de mensen (analyseren, observeren)
❖ via wetenschap Rede grotere plaats in samenleving
❖ zo vooruitgang en geluk bekomen
● Tegen verlichting
→ dezelfde periode
→ mensbeeld
❖ positieve verwerpen
❖ mensen gedreven door passie =slecht
❖ mensen niet vrij laten = tyrannie en slecht
❖ mensen nood aan extern gezag
❖ handelen naar eigen belangen
❖ limieten opleggen
❖ godsdienst en gezag nodig om samenleving op orde te krijgen
⇒ Discussie: Mogen we dat besef van het contingente verspreiden?
● Verlichting: ja, zo samenleving maakbaar en vooruitgang mogelijk
● Tegen-verlichting: nood aan beperkingen anders driften op hol en mensen nooit spontaan aan beperkingen
houden
1.3.2. August Comte
● biografie
→ bedacht term ‘sociologie’
→ eerst sociale fysica (overtuigd natuurwetenschap)
❖ doel: wetenschap creëren die alle positieve kennis bij elkaar bracht
→ verlichting
→bezighouden met beantwoordbare vragen obv observaties, analyse, onderzoek
● theorien en gedachtegang
→alle samenlevingen door dezelfde stadia
1. theologisch: mensen samenleving verklaren via externe kracht
2. metafysica: verklaringen via abstracte begrippen (ziel enz)
3. wetenschappelijke: verschijnselen verklaren door andere verschijnselen (logica van de rede)
→ maatschappelijke orde bekomen
→ repressie niet werken
→ religies de rol niet meer vervullen (te weinig ruimte voor Rede + minder positieve zaken focussen)
→ hoe samenlevingen lot in eigen handen zonder machtsmisbruik
→ gedrag observeren: 2 krachten in keuzes en handelen (vb: sportkeuze)
1. Rede= verstand (tools om beter naar zichzelf te kijken via wetenschap)
2. Emotie= passies (gestuurd door religies)
→ passies halen het op rede
● Religie van de Mensheid
→ oplossing
→ capaciteit om richten op doelen stond centraal
→ ‘L'amour pour principe et l'ordre pour base; le progrès pour but
3
, → feestdagen, heiligen, kalender
→ zot verklaard
→ zijn vragen wel ernstig (Hoe samenleving in eigen handen nemen zonder machtsmisbruik)
1.3.3. Debat tussen Habermas en Luhmann (filosofische vertalingen debat)
● Jürgen Habermas
→ verlichting toejuichen
→ besef contingentie is belangrijk
→ wetenschap
→ bewust van beperkingen die de rede soms opgelegd
❖ wat en waarom moeten mensen iets doen
❖ geen doel kunnen kiezen
❖ vb ministers
→ oplossen?
❖ nood aan kennis die toelaten dat mensen op een redelijke wijzes doelen kiezen
❖ mensen samenbrengen om te discussiëren over maatschappelijke problemen met wetenschappelijke
argumenten
→ open communicatie met enkel redelijke arg zullen redelijke/eerlijke mensen het eens worden
→ ook vandaag populair: deliberatieve vormen van democratie
● Niklas Luhmann
→ geloofd niet in open communicatie
→ zelf redelijke mensen zullen blijven discussiëren
→ volgens hem leren leven met onverstandige keuzes (arbitrair)
→ manieren om mee om te gaan
❖ meerderheidsregels: verkiezingen ‘kiezer heeft gelijk’ maar onzin: zo uit debat geraken
❖ rechtspositivisme: wet procedure doorlopen dus verdient ons respect (bij neer leggen)
⇛ 3 voorbeelden illustreren:
1. worstelen met besef van contingent
2. tonen sociologie onderzoekt manier waarop dat hedendaagse samenlevingen sociale orde mogelijk maakt in
samenleving die ze zelf maken
3. Debat Luhmann-Habermas filosofische vertaling van dat debat (vragen kunnen ook concreter)
1.4. Sociale orde
● vragen
→ hoe in contingente wereld toch gemeenschappelijke regels, waarden en wetten?
→ hoe omgaan met verschillen?
● sociale orde = verwijzing naar de mogelijkheid tot nageleefde regels te komen
→ vb: verkeersregels
→ niet behoud bestaande rechtsregels (samenleving constant in beweging)
→ niet enkel beperkingen maar ook nieuwe mogelijkheden (vb: verkeersregels v.t.)
→ beetje vrijheid geven maar veel voor terug
● hoe sociale orde zien/begrijpen
→ afstand nemen logische dingen, diepere vragen stellen
→ vanzelfsprekende problematiseren
4
