Cursus Innovatie en trends in de voedingswetenschappen.
Inleiding
Wetenschap in verband met voeding is geëvolueerd (zie van 1 naar 3). (1) Er wordt aan preventie
(zorgen dat geen vitamines en mineralen enz te kort) gedaan om deficiënties te vermijden (2) aan de
hand van dieetrichtlijnen en voedingsstandaarden. (3) Dit leidt tot het bevorderen van de
gezondheid en het verminderen van risico op ziektes. Voeding is nu een middel om gezondheid te
bevorderen en te behouden. In de Westerse wereld komt voedselschaarste niet meer voor, nu gaat
het nog heel weinig over preventie van deficiënties (eerder probleem met overvoeding).
“Let food be thy medicine, thy medicine shall be thy food “ – Hippocrates.
➔ Gezondheid hangt voor een groot deel af van gezonde voeding.
“When diet is wrong, medicine is of no use , when diet is correct, medicine is of no need “ – Ayurveda.
➔Dit is een traditionele geneeswijze uit India. De centrale ayurvedische gedachte is dat een ziekte
eerst in de geest ontstaat en zich pas na herhaald genegeerd te worden in het lichaam manifesteert.
De Ayurveda stelt dat het lichaam onverbiddelijk gehoorzaamt aan de geest. Het lichaam is
gehoorzaam aan de geest. Indien de geest wordt genegeerd dan ontaardt dat in lichamelijke
klachten. Als je een gezond voedingspatroon hebt dan heb je geen medicatie nodig. Gezonde voeding
is !r voor je algemene gezondheid.
A. Soorten richtlijnen
° Nutriënt standaarden : ADI-waarden (aanbevolen dagelijkse inname).
➔ Gemiddelde inname van essentiële nutriënten die moet voldoende zijn om de fysiologische
behoeften van nagenoeg alle gezonde personen moet dekken.
➔ Voedingsaanbevelingen Hoge gezondheidsraad 2016.
° Dieetrichtlijnen : Adviezen over consumptie van voedingsmiddelen of voedselcomponenten. Niet
voor alles bestaan ADI-waarden maar men geeft adviezen.
° Voedingsaanbevelingen:
➔Vertaling van nutriënt richtlijnen en dieetrichtlijnen naar aanbevelingen voor dagelijkse
voedselinname (wat moet ik nu eten om x milligram ingenomen te hebben van iets).
➔Vormen een framework die moeten toelaten om soorten en hoeveelheden voedsel te selecteren
om te komen tot een nutritioneel aanvaardbaar dieet.
➔Zijn gebaseerd op nutriënt richtlijnen, samenstelling van voedingsmiddelen, patronen van
voedselinname, factoren die de keuze van voedsel beïnvloeden (in Europa anders dan in Azië).
➔Er zijn veel mensen die no niet weten wat ze moeten eten. Bv bij 25 gr vezels weet men nog niets.
Dat moet omgezet worden in een voedselaanbeveling. Verschillend tussen de landen want China
consumeert vooral rijst bijvoorbeeld. Er bestaat niet louter 1 voedingspatroon dat gezond is.
1
,° Gebalanceerd dieet
➔Mengsel van voedingsmiddelen die zorgen voor de minimale behoefte aan nutriënten om groei
toe te laten en lichaamsgewicht in stand te houden, deficiënties te vermijden en het risico op ziektes
geassocieerd met bepaalde excessen te vermijden.
Evolutie van de 21ste eeuw. We leven in een maatschappij van overvloed. Dit leidt tot nieuwe
uitdagingen. We hebben veel te veel keuze waardoor we veel te veel eten. De levensverwachting
neemt toe voor een deel te wijten aan betere voeding. Er is ook een toenemende kost aan
gezondheidzorg. Verbeterde wetenschappelijke kennis ivm relatie tussen voeding en ziektes (de
consument heeft er ook meer kennis over). Veel chronische aandoeningen kunnen behandeld
worden door de levensstijl aan te passen. Voedselveiligheid is veel beter, nieuwe technieken
(voedingstechnologie) bv voeding maken waarbij allergenen uitgehaald worden, voeding op nieuwe
manieren behandelen, zodat ze beter bewaard kunnen worden, betere manier van transport. De
consument gaat veel bewuster om met voeding (toegenomen bewustzijn van de consument over de
relatie tussen voeding en gezondheid).
Ontwikkeling van het concept ‘preventieve voeding’ (mensen gezond houden en ziektes
voorkomen): Je zou zo lang mogelijk gezond kunnen blijven dankzij voeding maar men weet niet of
voeding ook echt levensverlengend is. Ontwikkeling van het concept “optimale voeding” = bedoeling
om zo lang mogelijk zo gezond mogelijk te kunnen leven. Niet elk voedingsmiddel is geschikt voor
elke persoon = personalised nutrition: mogelijke noodzaak van “voeding op maat”, gebaseerd op
genetische achtergrond van een individu en specifieke noden. Het vereist een beter begrip van
interactie tussen genen en voeding.
De voedingswetenschap moet zich aanpassen. De nadruk op een gebalanceerd dieet blijft behouden.
Er wordt nu ook promotie gemaakt rond preventieve voeding.
Functionele voeding.
! Er bestaat geen eenvoudige, universele aanvaarde definitie.
• Japan is voortrekker op gebied van functionele voeding.
• In de jaren ‘80 werden grootschalige en systematische onderzoeksprogramma’s door
de overheid opgezet en gefinancierd. Veel mensen met hoge leeftijd, dus ze beseften
dat ze via voeding de mensen zo gezond mogelijk moeten houden anders w de
gezondheidszorg onbetaalbaar.
• 1991: FOSHU = foods for specified health use.
Voedingsmiddelen die specifieke gezondheidseffecten hebben door de aanwezigheid van bepaalde
componenten of voedingsmiddelen waaruit bepaalde allergenen zijn verwijderd.
Effect van deze voedingsmiddelen is wetenschappelijk onderzocht en ze hebben de toelating
gekregen om claims te vermelden over de specifieke te verwachten effecten bij consumptie van die
voedingsmiddelen.
Goedkeuring door het Japans Ministerie van Gezondheid, Werk en Welzijn.
2
, • Voorwaarden:
Evidentie voor het gezondheidsbevorderend effect moet geleverd worden voor het finale
voedingsproduct, niet voor een geïsoleerde, individuele component.
FOSHU-producten moeten de vorm hebben van echte voeding (dus geen capsules of pilletjes).
Gezondheidseffect van een voedingsmiddel beïnvloeden. Hiervoor is een wetenschappelijke
onderbouwing nodig om aan te tonen dat er een effect is. Er wordt een claim vermeld op de
verpakking indien het een gezondheidseffect heeft. Het bewijs dat het product gezond is, moet
geleverd worden voor het volledige eindproduct.
OPM.: Verschil functionele voeding en fortificatie?
Functionele voeding = bij functionele voedingsmiddelen is een bestanddeel toegevoegd of juist
verwijderd om de gezondheidswaarde van dat product te verbeteren.
Fortificatie = bestanddelen aan toevoegen zodat er extra van aanwezig is of zodat hetgeen aanwezig
beter wordt opgenomen(?).
Kenmerken van functionele voeding
• Concept dat behoort tot domein van voeding, niet tot de farmacologie, het gaat echt over
voeding, eten zelf.
• Gaat om alledaagse voedingsmiddelen, niet om geneesmiddelen.
• Worden ingenomen als deel van een normaal dieet, niet als supplement bovenop wat je
normaal zou eten.
• Bestaan uit natuurlijk voorkomende componenten (dus geen synthetische, kunstmatige
voedingsstoffen) die eventueel wel voorkomen in on-natuurlijke concentraties of in
voedingsmiddelen die die componenten normaal niet bevatten bv een probiotische bacterie
die ergens aan wordt toegevoegd.
• Hebben een positief effect op bepaalde lichaamsfuncties die een normale nutritionele
waarde/basisnutritie overstijgen, het mag niet alleen voldoen aan de basisnutritie, er moet
een extra effect zijn, geen therapeutisch effect (genezend)!
• Hebben geen therapeutisch effect, maar de lijn tussen een functioneel voedingsmiddel en
een geneesmiddel is soms niet zo duidelijk en dit hangt ook af van de presentatie dus van
hoe iets voorgesteld wordt (vb Saccharomyces boulardii, op de markt als drug en als
voedingssupplement).
• Rol in verband met ziektes is eerder een vermindering van het risico op een ziekte dan
preventie van de ziekte bv cholesterolgehalte in het bloed verminderen, dus het risico op CV-
aandoeningen w minder, maar het zal nooit CV-aandoeningen genezen enkel het risico
daarop zal verminderd worden en het mag ook enkel dat als gezondheidseffect h.
Claims
• Moeten correct zijn en niet misleidend.
• Moeten wetenschappelijk onderbouwd zijn, ondubbelzinnig, duidelijk voor de consument.
3
, • Verschillende types claims:
o Nutrient function claims
Refereren naar gekende nutriënten en hun rol in groei, ontwikkeling en normaal functioneren van
het lichaam.
Refereren niet naar een bepaald effect dat het effect van een gebalanceerd dieet overstijgt.
Bv calcium zorgt voor sterke botten, we weten dat calcium nodig is en een rol speel in het
botmetabolisme.
Bv vit C is goed voor het immuunsysteem.
o Enhanced function claim = Type A = structure/function claims
Heeft een effect dat de normale rol van voeding in groei, ontwikkeling en functioneren van het
lichaam overstijgt zonder een directe link naar een bepaalde ziekte of pathologisch proces. Vb vezels:
eerder een functioneel effect dan nutritioneel effect of product x stimuleert mineraalabsorptie of
verbetert de digestie of de dramtransit.
Bv vezels zijn gezond, geven geen calorieën want het gaat vooral over het fysiologische effect voor
een goede transit van de darm.
o Disease risk reduction = type B = health claim (USA)
Het risico op een aandoening kan verminderd worden maar niet de ziekte zelf, als je chol verlaagt,
kan je het risico op hart- en vaatziektes verlagen.
Europa:
• Regels zijn dezelfde voor alle EU-landen (en worden ook door de meeste niet EU-
landen gevolgd).
• Gezondheidsclaims worden toegelaten voor voedingsmiddelen indien gebaseerd op
wetenschappelijk onderbouwde evidentie.
• De sterkte van de evidentie wordt beoordeeld door EFSA (European Food Safety
Authority).
• Europese Commisie neemt een beslissing op basis van het advies van EFSA.
• 14 December 2012: positieve lijst van toegestane claims, enkel de claims vermeld in
deze lijst zijn goedgekeurd door EFSA en mogen gebruikt worden door producenten,
alles dat niet goedgekeurd is moet weg van de verpakking.
• Alle claims die niet goedgekeurd zijn moeten van de verpakkingen verdwenen zijn,
ook reclame van producten. Alles dus wat communicatie naar de consument omvat
→ geldt niet voor wetenschappelijke communicatie.
4
, EFSA = European Food Safety Authority
o Opgericht in 2002 na voedselcrisissen eind jaren 1990.
o Levert onafhankelijk wetenschappelijk advies en communiceert over risico’s
geassocieerd met voedselketen.
o Garantie van voedselveiligheid en bescherming van consument.
o Evalueert mogelijke claims over nutritionele of gezondheidsvoordelen van
voedingsmiddelen.
= Europese organisatie die alle risico’s geassocieerd met voedselketens gaat onderzoeken, advies
gaat geven en openlijk gaat communiceren.
Bijvoorbeeld: Dioxinecrisis eind jaren 90 = vervuild vet in de kippenvoeding wat in de voedselketen
terecht is gekomen. Het heeft zelfs geleid tot de val van de Belgische regering. Dioxine kwam terecht
in voeder, waardoor vlees met verhoogde conc dioxine op de markt kwam.
Functionele voeding VS gezonde voeding.
• Gezonde voeding
o Verhoogde kans om een goede gezondheid te behouden en lager risico op life-style
gerelateerde ziektes (diabetes, hoge BD, obesitas).
o Bonus is echter onzeker en lange-termijn effect, meestal geen direct
gezondheidsvoordeel (voeding die je eet als je jong bent, met de hoop dat als je oud
bent je nog gezond zal zijn).
• Functionele voeding
o Belooft gezondheidsvoordelen die op relatief korte termijn kunnen bereikt worden
(vb. Verminderen van plasma cholesterolwaarden), het effect kan je vrij snel zien,
dus je bent meer gemotiveerd om dat soort voedingsmiddelen te gaan eten.
o Bezorgdheid van consumentenorganisaties, wetenschappers en autoriteiten:
consumenten kunnen functionele voeding beschouwen als een eenvoudig alternatief
voor een gezonde voeding.
moet duidelijk zijn voor de consument dat functionele voeding past binnen een
gezonde voeding maar geen vervanging is van gezonde voeding.
Vraag: hebben we functionele voeding nodig als we gezond eten?
Het probleem met gezonde voeding is dat je het niet onmiddellijk voelt. (lange-termijneffect). Er is
ook geen garantie want je kan nog altijd ziek worden. Functionele voeding beloven relatieve
gezondheidsvoordelen op korte termijn (2-3 maanden).
5
