SOCIOLOGIE I
1 De sociologische verzuchting
1.1 Wat is sociologie? Een poging tot definitie, die gelukkig mislukt
Definities kunnen worden gebruikt om een verschijnsel vast te leggen, maar ze
zijn minder geschikt om een verschijnsel te begrijpen zeker het geval bij
sociologie
Sociologie is een levendige wetenschap, die zich geregeld vernieuwt
Deze wetenschap laat zich dus moeilijk vastleggen
Proberen te begrijpen waarom we aan sociologie doen namelijk:
Om bepaalde doelstellingen na te streven, om leden in de samenleving
te informeren over hoe bepaalde processen werken, om aantal
instrumenten aan te geven waarmee je naar de samenleving kan
kijken, om te helpen observeren, analyseren en synthetiseren
1.2 Wat de sociologie ons leert
1.2.1 De belangrijkste les
Sociologie is een discipline die kijkt naar de wijze waarop mensen samenleven
dus de eindbestemming van de sociologie kan enkel een inzicht in dat
samenleven zijn
"Alles in onze samenleving u contigent, maar daarom met arbitrair"
Alles is contigent
Alles wat je aantreft in de samenleving (alle regels, tradities, instellingen,
normen, gebruiken) hadden ook anders kunnen zijn als iets niet
noodzakelijk noch onmogelijk is
Het is contigent is niet noodzakelijk en het is geen vaststaand feit
Maar daarom niet arbitrair:
Willekeurig of toeval
Het is niet omdat de dingen niet per sé hoeven te zijn hoe ze zijn, dat er
geen goede reden is waarom bepaalde wetten, regels, gebruiken,
tradities ... uiteindelijk zijn hoe ze zijn
Het contingente maakt dat het nooit sluitend is, het arbitraire betekent dat
de kans groter zal zijn dan nul. Er is een zekere mate van voorspelling mogelijk,
maar het is altijd een voorspelling in termen van probaliteit (= termen van
kansen)
Voorbeeld: leerkrachten dat zeggen dat leerkrachten met die vooropleiding het
beter doen, dan zal gegarandeerd de mailbox vol zitten met mensen die zeggen
dat ze die kenmerk. A, b hebben maar toch met c. Dit is het logisch gevolg van
het feit dat de patronen die wij bestuderen dat het patronen in termen
van kansen zijn
Voorbeeld: sociologie is gegroeid met de antropologie
Antropologen zijn geïnteresseerd in cultuur vooral kleine stammen/culturen
Georges Murdoch encyclopedie maken van alle menselijke culturen
1
, Lopend project waar je de culturen kunt opzoeken één van die kenmerken
was huwelijk:
Monogamie (20 %) = verbintenis tussen twee persoon
Polygamie (80 %): verbintenis tussen meerdere personen
Blaise Pascal: “wat geldt als waarheid aan de ene kant van de Pyreneeën, is
dwaasheid aan de andere kant”
1.2.2 Contingentie
Het besef van contingentie speelt een belangrijke rol in de sociologie
Voorbeeld: verkrachting binnen een huwelijksrelatie bestaat in sommige culturen
niet omdat een man recht heeft op seks, ook tegen haar wil in. In andere culturen
primeert instemming van de vrouw en kan verkrachting binnen een huwelijk dus
wel
Leert ons dat al die zaken die we in onze samenleving aantreffen en
vanzelfsprekend1 vinden, op andere plaatsen/tijdstippen vaak een andere vorm
aannemen
Het help ons inzicht verspreiden d.m.v. info te verzamelen, mensen
instrumenten aan te reiken en door naar zichzelf en de samenleving te
kijken
MAAR: het verspreidingsproces2 is tot op de dag van vandaag geen
eenvoudige aangelegenheid
Het besef van het contingente is een boodschap die heel wat onrust
opwekt
Als je erover na begint te denken dan stel je vast dat het veel
implicaties heeft
Een samenleving die zich bewust is van het contingente
Er zijn permanente pogingen, verhalen, om te zeggen dat bepaalde
aspecten van de samenleving niet contigent zijn, dat die wel degelijk
vallen buiten de wil van de mens
Howard Becker maakt duidelijk dat sociologie met betrekking tot het
afwijkende gedrag een dubbele taak heeft:
Verklaren waarom bepaalde individuen tot afwijkend gedrag komen
Verklaren waarom bepaalde gedragingen in bepaalde culturen afwijkend
zijn en in andere niet
1.3 Contingent, maar niet arbitrair
Jean-Jacques Rousseau (18e eeuw):
Hoe kan men mensen de wet doen eerbiedigen als ze er zich bewust van
worden dat ze die zelf hebben gemaakt?
Als ze beseffen dat ze de wet zelf hebben gemaakt, gaan ze die wet niet
langer respecteren
Door het besef van het contingente kunnen er dingen toegeschreven
worden aan zaken waar mensen zich moesten bij neerleggen
Het is evident dat ze de wetten en reglementen respecteren als ze geloven
dat deze van buitenaf, door God en door natuur, worden opgelegd
1
Waar we niet bij stilstaan
2
Dat inzicht van de contingente
2
,Regels kunnen niet opgelegd worden als er gebruik gemaakt wordt van geweld
en repressie omdat puin en chaos opleggen is een zwakke vorm van
machtsuitoefening. Mensen zullen wetten pas naleven als religie hen daartoe
aanzet en motiveert
Religie moeten bijdragen tot burgerdeugd: goede, degelijke burgers kweken:
Burgerreligie of Civiele Religie waar aandacht voor burgerdeugd
centraal moeten stellen
En als naar de samenleving kijkt dan zijn we veel dichter bij die
burgerreligie
De vraag die Rousseau stelde is nog steeds actueel: hoe kan men de mensen
ertoe brengen de wet te eerbiedigen als iedereen er zich van bewust is dat het
constructies en conventies zijn?
Dit zie je in dictatuur: er is veel geweld en repressie maar er is ook een soort
heldencultus waarbij de dictator verheerlijkt wordt met feesten, verhalen en
beelden Rousseau zegt voor ego van de heerser
Maar ook voor het idee dat als de mensen de leider graag zien gaan ze
zich sneller en gemakkelijker plooien naar hun reglementen en wensen
Zelfs met onrust kan vastgesteld worden dat de samenleving goed functioneert.
Dit vloeit voort in het besef van het contingente en dit is de rode draad van de
sociologie. Er worden nog steeds vragen rond gesteld, waarbij de sociologie geen
pasklaar antwoord op heeft
1.3.1 Verlichting en Tegen-Verlichting
Vroege sociologie was de poging om tegenstelling van de Verlichting en Tegen-
verlichting te overstijgen
Verlichting
Mens moet naar zijn natuur leren leven mensen hebben de vrijheid om
te leven
Kennis, van natuur via wetenschap, zal redelijk gedrag bevorderen
Goede samenleven is afhankelijk van volgen van eigen rede en
redeneervermogen
Werkelijke natuur: rede
De samenleving is maakbaar, de ambitie van sociologie is niet zomaar
voor de interessantheid te bestuderen maar omdat we geloven dat we met
die kennis iets kunnen doen
Tegen-Verlichting
Geen positief beeld van menselijke natuur
Wanneer er vrijheid is zullen mensen enkel handelen uit eigenbelang
Redelijk handelen zal leiden tot egoïsme en onrecht
Godsdienst en gezag is nodig om samenleving te redden
Zonder geloof: bijgeloof, blind respect voor traditie, manipuleren met
rituelen…
3
, mensen gaan zich niet spontaan bij bepaalde regels neerleggen
bepaalde regels nodig om te kunnen samenleven dus moeten
samenwerken en gemeenschappelijkheid creëren
Verlichter denkers Tegen-Verlichter
Verwerping religie als ordehaver Limieten opleggen:
De mens is niet gemaakt om te De mens heeft dat nodig, want niet
volgen, de mens moet zijn eigen zeker dat de mens zich achter het
SL maken VRIJHEID project zal zetten
Mens moet naar zijn natuur leren leven Er is geen besef van contingente nodig
Mensen moeten meer redelijk want mensen hebben nood aan
gaan handelen beperkingen en als ze dit niet hebben
Kennis van natuur via wetenschap gaan hun driften op hol slaan
Die kennis zal redelijk gedrag Gaan zich nooit spontaan
bevorderen conformeren aan een vorm van
Dat zal bijdragen tot geluk regels …
Zal leiden naar een betere SL en
vooruitgaan
Er is een besef van het contingente
nodig
Nu in de politieke filosofie is er nog steeds debat over hoe sterk de mensen
geleid moet worden. Sommige: niet leiden maar informeren, leren of debatteren
terwijl andere zeggen dat mensen niet goed weten wat ze willen, is voor hun
belang is het contingente blijft iets dat onrust creëert
1.3.2 Grondlegger van de sociologie: Auguste Comte
Auguste Comte bedacht de term ‘sociologie’
Sprak over sociale fysica waar dat sociologie moesten bouwen van de
exacte wetenschappen
Hij pleitte voor sterk zakelijke, op strakke observatie en logica
gesteunde sociologie
Bezighouden met vragen die je kunt antwoorden op basis van
observaties, analyses of met andere woorden empirisch onderzoek
Onze aandacht moet gaan naar het ontdekken van regelmaten in het
gedrag en deze regelmaten moeten de onveranderlijkheid van echte
wetmatigheden hebben
Was een voorstander van de Verlichting (sociale fysica)
Er zijn regels nodig om de samenleving leefbaar te maken, maar we
kunnen ze niet zomaar opleggen
August Comte onderkende drie stadia in de menselijke ontwikkeling:
1. Theologische samenleving: verklaren door verwijzen naar een externe
godheid of natuurkracht
2. Metafysisch stadium: maken gebruik van verklaring a.d.h.v. abstracte
begrippen zoals de ziel
4
