MATERIEEL STRAFRECHT
HOC 1 INLEIDING
Programma lessen
PROGRAMMA
(zieLESSEN (ZIE HANDBOEK,
handboek, volgordeVOLGORDE NIET
niet steeds STEEDS GEVOLGD
gevolgd)
I. Inleiding
A. Begripsbepaling: erg circulaire def /positief niet wijsgerig strafrecht
B. Inhoud en indeling van het strafrecht
II. Positief strafrecht
A. De strafwet
B. Het misdrijf
C. De dader
D. Straffen en andere gevolgen van het misdrijf
Het boek begint met een definitie van het strafrecht.
Wanneer spreken we over het strafrecht? Wanneer het recht sanctioneert via het strafrechtelijk apparaat en
via sancties die het recht zelf strafrechtelijke sancties noemt.
Dit is een zeer circulaire definitie.
Inleiding: situering strafrecht en strafvordering
INLEIDING: SITUERING STRAFRECHT EN STRAFVORDERING
¨ Kader: ‘Inleiding tot het recht’ en ‘Recht en criminologie’
o Strafrecht: wetsbepalingen die bepalen welke gedragingen strafbaar zijn en hoe
o Strafrecht is publiek recht (quid horizontale Rverh), legaal recht en sanctierecht (met
als bijz eigenschap leed)
¨ In dit college: ‘technische’ benadering van het strafsysteem = regels voor
bestraffing met techn def van kernbegrippen MD, Straf & Dader
o Strafrecht / materieel strafrecht: INHOUD è ken structuur van het Sw (nr 15)
Wat? Hoe? Wanneer? Wie? Waar? …: Strafwetboek (Sw.) & afzonderlijke strafwetten
è ken verschil en vb complementaire en bijzondere wetten (17-19)
o Strafprocesrecht / formeel strafrecht / strafvordering: VORM
Opsporen, vaststellen, vervolgen, berechten,… : Wetboek Strafvordering (Sv.), + …
Strafrecht: het geheel van wetsbepalingen die bepalen welke gedragingen strafbaar zijn en welk straffen op die
strafbare gedragingen worden gesteld. Dit is een technische definitie, geen inhoudelijke definitie.
Het is geen privaat recht. Het is het recht tussen de overheid en de burgers, dus het is een publiek recht. Hetis
een verticale rechtsverhouding dat centraal staat in het strafrecht. Er is een groeiende tendens om een meer
horizontale dimensie binnen te brengen door een steeds grote rol te geven aan de slachtoffers. De slachtoffers
wille mee kunnen nadenken en gehoord te worden binnen de procedure.
Het is een legaal recht, in de zin dat het voornamelijk gaat over geschreven recht. Dit gaat over het
legalitietsbeginsel.
1
,Het is ook een sanctierecht dat bestaat naast andere sanctiesystemen. Het heeft een bijzondere eigenschap
om met die sancties leed toe te brengen aan de dader. Het strafrecht is niet nobel. De impact van het
strafrecht is groot op de dader, daarom wil men het strafrecht zo weinig mogelijk toepassen.
• Technische benadering
• Regels voor bestraffing van gedrag
• Kernbegrippen: misdrijf, straf & dader (wat is een …?)
o Een dader kan geen dier zijn, het kan wel een mens of een rechtspersoon zijn!
Strafrecht gaat over de gedragingen en de sancties op het gedrag.
Strafprocesrecht (het formeel strafrecht): het gaat over ‘hoe vervolg je die strafbare feiten en hoe breng je
mensen voor de strafrechtbank en strafrechter + hoe moet een strafrechter een zaak beoordelen’.
Er bestaan naast het materieel strafrecht en het formeel strafrecht nog aparte (afzonderlijke) wetten.
Randnummer 17 & 19: complementaire wetten en bijzondere wetten
Vb. de wetgeving over de geestesonbekwame binnen het jeugdsanctiesrecht à het jeugdrecht komt niet voor
in het klassieke strafrecht = complementaire wetten
Bijzondere wetten: het zijn wetten binnen het materieel strafrecht waarin nieuwe misdrijven staan die niet
geformuleerd worden in het wetboek van Strafrecht.
à Het zijn wetten die specifieke misdrijven toevoegen aan het Strafwetboek die niet als misdrijf zijn opgesomt.
Vb. drugwetgeving: drugwet is een wetgeving waarin specifieke handelingen strafbaar worden gesteld die niet
opgesomt staan in het Strafwetboek.
Strafwetboek is de koepel:
• 100 artikelen over de inhoud (vooral hier de focus opleggen)
• 466 artikelen over misdrijven
Overheid heeft vooral aan zichzelf gedacht, pas erna komen de misdrijven die de gewone burger belangrijk
vindt.
HOC 1 - DE STRAFWET
nullum crimen, nulla poena sine lege = Geen strafbaar feit, geen straf zonder wet = alles moet in de wet staan!
1. Legaliteitsbeginsel (1)
1. LEGALITEITSBEGINSEL (1)
¨ nullum crimen, nulla poena sine lege
¨ één van de (absolute) grondbeginselen:
v artikel 7 EVRM en 15 IVBPR
v artikel 12 en 14 Grondwet
Art. 12
De vrijheid van de persoon is gewaarborgd.
Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft.
Behalve bij ontdekking op heterdaad kan niemand worden aangehouden dan krachtens een met
redenen omkleed bevel van de rechter, dat moet worden betekend bij de aanhouding of uiterlijk binnen
vierentwintig uren.
Art. 14
Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet.
¨ Geen misdrijf kan worden gestraft met straffen die bij de wet niet waren gesteld voordat het
artikel 2 Sw.:
misdrijf werd gepleegd. Indien de straf, ten tijde van het vonnis bepaald, verschilt van die welke ten tijde
van het misdrijf was bepaald, wordt de minst zware straf toegepast.
¨ Strafbare gedraging + straf + procedureregels: alleen door of krachtens de wet
Beccaria en andere hebben gewaarschuwd tegen een arbitrair strafrecht waarbij de vorst uit zijn eigen mouw
nieuwe misdrijven kon toveren.
2
,De burger moet op voorhand weten wat er verboden is in de samenleving waarin men leeft.
De vrijheid is niet ‘ik kan doen wat ik wil’, neen: de vrijheid is deels ‘weten wat mag ik doen en wat mag niet +
hoe kan ik mijn gedrag hierop afstemmen om een gevoel van veiligheid te creëren’.
De gedachte van ‘alles moet in de wet staan’, staat in het EVRM, IVBPR en in de Grondwet.
Artikel 2 Sw (belangrijk): dit gaat over het legaliteitsbeginsel!
Geen misdrijf kan worden gestraft met straffen die bij de wet niet waren gesteld voordat het misdrijf
werd gepleegd. Indien de straf, ten tijde van het vonnis bepaald, verschilt van die welke ten tijde van
het misdrijf was bepaald, wordt de minst zware straf toegepast.
Legaliteitsbeginsel: welke ‘wet’ is bron van
strafrecht?
LEGALITEITSBEGINSEL: WELKE ‘WET’ IS BRON VAN STRAFRECHT?
¨ (kwantitatief) belangrijkste bron: federale wetten, decreten van
Gewest of Gemeenschap, ordonnanties van het Brussels Gewest
¨ “krachtens een wet”: strafwetgevende bevoegdheid door de wet
doorgeschoven naar uitvoerende macht of lokale overheid (delegatie)
¨ Koninklijke besluiten (nr.27), Ministeriële besluiten, Provinciale reglementen,
Gemeentelijke reglementen en politieverordeningen (nr.30) incl adm sancties
¨ Onrechtstreekse bron: EU Richtlijnen en Verordeningen kunnen
Lidstaten verplichtingen opleggen over strafbaarstelling, straffen en
procedure + EVRM en EHRM, GRECO, …..
Het gaat over de wetten van de Federale Overheid. Onze Gewesten en Gemeenschappen kunnn ook wetten
maken ivm het slachten van dieren, het organiseren van het milieu …
Brussel heeft een eigen strafrecht.
“krachtens de wet” betekent niet door de wet!
Het kan zijn dat een wet het mogelijk maakt dat de bevoegdheid wordt doorgeschoven naar de uitvoerende
macht of de lokale overheid.
Gemeentes kunnen werken met administratieve maar ook strafrechtelijke sancties!
De straffen moet staan in de wet, maar de wetten kunnen geschreven worden binnen de overheid, ook door
de Europese Unie en dan moeten deze vertaald worden naar het Belgisch Recht. Deze omzetting kan leiden tot
een bepaling van het Strafwetboek.
Legaliteitsbeginsel: belang voor…
LEGALITEITSBEGINSEL: BELANG VOOR …
¨ …wetgever
• Lex certa-beginsel: de wet moet duidelijk en nauwkeurig zijn, en strafbaarheid voorspelbaar
• Controle (tijdens totstandkoming) door Raad van State en (na invoering) door strafrechter en
Grondwettelijk Hof
q …rechter
• Moet zich aan de inhoud van de wet houden (trias politica-leer)
• quid bij interpretatieproblemen? (hierna)
• Controle door het Hof van Cassatie ènr.32 over verschil tussen HvC en GH bij controle van het
legaliteitsbeg
• Rechters mogen toetsen aan hogere normen (zie nr. 34-37)
¨ …rechtsonderhorigen
• rechtszekerheid: goede afspraken, goede vrienden > gedrag afstemmen (strafrecht als
beleidsinstrument) en kennis van gevolgen bij niet-naleving
• rechtsbeschermingsbeginsel (tegen rechterlijke willekeur)
• werking in de tijd: pas strafbaar zodra het in de wet staat (geen terugwerkende kracht (hierna))
3
, 1) De wetgever moet wetten maken die duidelijk en nauwkeurig zijn uitgeschreven waarbij de Raad van State
hier kan adviseren en deze moeten kunnen toegepast worden. De strafrechter en het Grondwettelijk Hof
kunnen hier kritische opmerkingen bij hebben over enkele wetten.
Het Grondwettelijk Hof kan alle wetten toetsen aan de Grondrechten, een strafrechter kan de lagere wetten
toetsen aan de hogere. Er moet een duidelijkheid zijn over de gedragingen, over de wetten en sancties en hier
kan een controle op komen door de strafrechter en het Grondwettelijk Hof.
2) De rechter moet puzzelen met de geschreven tekst en kan in problemen komen als die teksten (wetten)
onduidelijk zijn.
Het legaliteitsprincipe is erg belangrijk voor de rechter want zij moeten zich hier aan houden. Ze mogen ook
zaken niet bestraffen als die niet in het strafwetboek staan.
In regel is het Hof van Cassatie opener en minder zenuwachtiger als de wetgever minder duidelijke wetten
heeft gesteld. Het Grondwettelijk Hof is iets kritischer. Dus het is afhankelijk bij wie men terechtkomt!
3) Het is ook belangrijk voor de rechtsonderhorigen want als de wetten duidelijk zijn dan weten we wat wel en
niet mag en dan kunnen we ook ons gedrag hierop afstemmen.
Vb. de pandemiewetgeving: elke week was het een ander besluit. Sommige strafrechters vonden de wettelijke
basis voor die Covid-pandemie niet duidelijk en hebben toegepaste straffen nietig verklaard waardoor de
pandemiewetgeving is ontstaan!
Legaliteitsbeginsel zorgt voor rechtsbescherming aan de rechtsonderhorigen, bescherming tegen rechterlijke
willekeur.
Van belang is ook dat de wetgever mag strafwetgeving bijmaken maar men is nooit strafbaar als ‘wanneer op
het moment van de feiten, de strafwet het gedrag niet strafbaar stelt’.
2.2.INTERPRETATIE
Interpretatie
VANvan de strafwet
DE STRAFWET (1) (1)
q Rechter: toepassen algemene regel op concreet geval
q Interpreteren strafwet = vaststellen werkelijke betekenis strafwet in
relatie tot de feiten
q legaliteitsbeginsel > rechter mag inhoud niet veranderen
q Als strafwet duidelijk is:
q letterlijke interpretatie: normale, taalkundige betekenis
q autonomie van het strafrecht: strafrechter niet gebonden door invulling van
begrippen in andere rechtstakken: beslist zelf wat de normale, taalkundige
betekenis is (handboek, nr. 77)
Randnummer 39 en verder.
De rechters passen de algemene regel toe op de concrete gevallen
Zij gaan kijken of men het concreet misdrijf kunnen toepassen op deze gedraging die in de tenlastenlegging
wordt aangeduid.
De rechter moet zich in de eerste instantie houden aan de ‘normale, taalkundige betekenis van de taal’ = de
letterlijke interpretatie.
Een begrip in het strafrecht kan een andere betekenis krijgen dan bijvoorbeeld in het burgerrecht of het
handelrecht = de autonomie van het strafrecht.
4
