CROSS-CULTURELE & GROOTSTEDELIJKE
PSYCHOLOGIE
Abstract
Samenvatting van de artikels & hoorcolleges gedoceerd door prof Veerle Soyez
Justine Michiels
[Email address]
,Contents
Praktisch................................................................................................................................................1
1. Een sociaal-demografische blik: superdiversiteit...............................................................................2
Waarover gaat het?...........................................................................................................................3
Complexiteit – verschillende lagen....................................................................................................4
Superdiversiteit..................................................................................................................................4
De superdiverse realiteit: uitdaging voor stad en psychologische hulpverlening............................13
2. Over identiteit en cultuur................................................................................................................24
Intersectionaliteit: een identiteitstheorie........................................................................................25
Cultuur.............................................................................................................................................32
3. Armoede..........................................................................................................................................36
Armoede en armoede mechanismen..............................................................................................36
Opgroeien in armoede: gevolgen voor kinderen.............................................................................44
Armoede en hulpverlening: de relatie centraal...............................................................................45
4. Cultuursensitief handelen................................................................................................................47
Rationale en de risico’s van culturalisme.........................................................................................47
Cultuursensitief handelen op structureel niveau.............................................................................50
Cultuursensitief handelen op individueel niveau.............................................................................52
5. Diagnostiek......................................................................................................................................59
Joelle Narmon..................................................................................................................................59
De bevolking in België......................................................................................................................59
Diagnostiek in een diverse samenleving..........................................................................................60
Faire diagnostiek..............................................................................................................................63
Intake en onderzoeksplanning.........................................................................................................65
Meertaligheid als voorbeeld............................................................................................................66
Acculturatie.....................................................................................................................................68
Psychodiagnostisch onderzoek........................................................................................................68
Advies & verslaggeving....................................................................................................................69
6. Niet begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV)......................................................................69
Het kind op de vlucht.......................................................................................................................70
7. Cultuursensitieve hulpverlening (Sammy Mahdi)............................................................................74
Praktisch
- Geen handboek
- Examen is multiple choice
o Geen gis-correctie, geen hoog-cesuur
1
, o Voorbeeldvragen op canvas
Vragen gericht op kennis & ook meer toepassingsgericht (casus/ quote/
voorbeeld uit media)
Cijfers/ percentages worden niet gevraagd; wel trends (zoals
minority-majority cities)
- Er is een take-home toets
o Telt mee voor 15%
o Indienen de dag van het examen
o Kader: intersectionaliteit
In onze maatschappij gebeurt betekenisgeving volgens sociale
ordeningsprocessen of dimensies
Niet enkel beschrijvend
Al dan niet beschikken over een kenmerk op een dimensie heeft
impact (dimensies zijn waarden- en machts-geladen)
De samenleving en verwerving van kenmerken en posities op de
verschillende dimensies (het kruispunt) bepaalt mee onze (deel)identiteit,
maar kleurt ook onze ervaringen
o Opdracht
Sociale deelidentiteit of kruispunt van deelidentiteiten die/ dat voor jou
vreemd is
Ga in gesprek met iemand die tot die deelidentiteit behoort
Zet ontmoeting centraal
Reflecteer
o Kijk terug naar de vragen die je stelde – wat is anders?
o Wat neem je hieruit mee als toekomstige hulpverlener?
Zoek een hulpverleningsorganisatie/ hupverlener die mensen met deze
deelidentiteit bereikt
Verken de website (of ga in gesprek)
(https://www.fara.be/tienerzwangerschap/jong-ouderschap)
Reflecteer
o Op welke geeft men binnen deze organisatie ruimte aan
deze deelidentiteit
o Wat neem je hieruit mee als toekomstige hulpverlener?
1. Een sociaal-demografische blik: superdiversiteit
Oefenvragen (geen examenvragen)
Stel dat je denkt vanuit het neo- Vanuit het neo-assimilatieperspectief bekeken,
assimilatieperspectief, zou je deze stelling dan is deze stelling FOUT. Het neo-
benoemen als juist of als fout? “Diversiteit assimilatieperspectief ziet etnisch-culturele
bevordert het vreedzaam samenleven van diversiteit als een bedreiging voor de sociale
burgers in de samenleving” samenhang in de samenleving. Diversiteit –
zeker als die zichtbaar is in bijvoorbeeld kleding
of religieuze praktijken – maakt het vreedzaam
samenleven moeilijker. Van een nieuwkomer
wordt dan ook verwacht dat hij/zij/hen afstand
neemt van de eigen waarden en normen en
zich de dominante cultuur, waarden en normen
eigen maakt.
2
,Stel dat je denkt vanuit het multiculturalisme, Vanuit multiculturalisme bekeken, is deze
zou je deze stelling dan benoemen als juist of stelling JUIST. Multiculturalisme is een
als fout? “Etnisch-culturele minderheden mensenrechtenperspectief. Overheden moeten
hebben een zwakkere positie in de een beleid voeren om een gelijkwaardige
samenleving. Daarom moet de overheid positie voor etnisch-culturele minderheden te
ingrijpen om etnisch culturele creëren. Dat kan bijvoorbeeld door specifieke
minderheidsgroepen te ondersteunen.” rechten aan minderheden toe te kennen of hun
zelforganisaties financieel te ondersteunen.
Stel dat je denkt vanuit het Vanuit het diversiteitsparadigma bekeken, is
diversiteitsparadigma, zou je deze stelling dan deze stelling FOUT. Idealiter gaan organisaties
benoemen als juist of als fout? “Organisaties die aan diversiteitsmanagement doen in tegen
strijden voor gelijke rechten van werknemers discriminatie van werknemers met
van etnisch-culturele minderheden.” migratieachtergrond, maar de klemtoon ligt op
competenties eerder dan op rechten (zoals bij
multiculturalisme). Een focus op competenties
laat toe om een positief verhaal over diversiteit
te vertellen, terwijl nadruk op gelijke rechten
vaak tot verdeeldheid leidt. Het
diversiteitsparadigma gaat dan ook vooral over
het bevorderen van de efficiëntie van
organisaties eerder dan over de meer politieke
strijd voor gelijke rechten.
In welk jaar viel het IJzeren Gordijn? In 1989
In welk jaar werd Congo onafhankelijk? In 1960
Waarover gaat het?
- Twee verwante begrippen
- Grootstedelijke urbanisatie/ urban studies
o > 100.000 is een grootstad
o >1.000.000 is een metropool
o Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft in grootsteden & dit aantal blijft
stijgen (met armoede & klimaatverandering)
o Toenemende belang van de stad als leefomgeving
De politiek zet vooral in op steden
o Veel uitdagingen in de stad die gelinkt zijn aan het samenwonen op zich
evolueren we naar een post-multiculturele wereld?
Niet per sé de hoeveelheid mensen, wel het samenwonen
Hoe organiseren we de stad (bv. fietsstraten, etc.)? Hoe kijken we naar het
samenleven in de stad & wat zijn onze representaties van de ander in dit
samenwonen?
Crossculturaliteit is hierbij belangrijk
Vaak categoriseren we op visuele eerste indrukken veel aandacht
naar etnisch-culturele verschillen (vooral met migratie)
Angst voor wat we niet kennen
o Bv. chicago school met de theorie van sociale desorganisatie
Migranten vertonen deviant gedrag, etc. & de stad
door zijn grootheid heeft hier geen controle op
dit is achterhaald!
3
, Vaak onderliggende foute assumpties (vooroordelen, etc.)
o Bv. migranten vormen een homogene groep, afkomstig uit
ruraal, landelijk gebied, die komen naar een dichtbevolkte,
divers, meertalig, stedelijke context
o Media werkt dit zeer sterk in de hand; in de realiteit zijn de
dingen niet zo zwart-wit
o Als hulpverlener moet je vooroordelen loslaten
Complexiteit – verschillende lagen
- Interdisciplinaire benadering van de uitdagingen is noodzakelijk
o Contextuele blik (samenspel tussen het individuele en collectieve): met aandacht
voor:
Historische invloeden (hoe zijn mensen daar in de loop van de tijd mee
omgegaan?)
Politiek-economisch invloeden
Neo-liberaal denken
o In het westen staat het individu centraal: wat je doet is
bepalend voor wie je bent (bv. diploma halen)
o Mensen van andere culturen zijn meer collectivistisch
Beleidswerk (bv. voorwaarden rond migratie)
o Bv. het kan dat je als hulpverlener mensen zonder papieren
niet mag helpen
Publieke debat en bewustzijn (frames en communicatie)
Hoe omgaan met complexiteit en gelaagdheid?
o Media speelt een hele grote rol
Ethiek (neemt hier ook een zoekende houding aan)
o Het goede moet je kunnen afwegen tegenover een norm,
maar deze norm is niet altijd duidelijk in een diverse
omgeving & soms moet je de norm loslaten
- Met verschillende brillen kijken
o Sociaal-demografisch: migratie als basis voor superdiversiteit
o Sociaal-economisch/ structureel: grootstedelijkheid - diversiteit en armoede
Vaak overlap migratieachtergrond & armoede
o Cultureel: culturele diversiteit en identiteit
o Politiek, taalkundig, etc.
o Psychologisch
Superdiversiteit
- Superdiversiteit is meer dan een synoniem voor diversiteit of multi-culturaliteit
o Steven Vertovec heeft de term superdiversiteit uitgevonden
o Multiculturalisme is nieuwe fase in migratie & demografie
Einde 20ste eeuw
Multiculturalisme gaat over het promoten van tolerantie voor
anderen; dit was ingegeven van een groepsbenadering 😊
Door tolerant te zijn, kunnen minderhedengroepen een plek krijgen
in de samenleving – integratie van minderheden is ook de
verantwoordelijkheid van de meerderheid
o Publieke erkenning
4
, o Onderwijs (regels rond kleding, curriculum dat inclusief is
voor culturele achtergrond studenten, hulpverlening in
moedertaal, etc.)
o Cultuurgevoelige praktijken (training van verzorgend
personeel, politie & wetgevers)
o Publieke materialen (gezondheidscampagnes in meerdere
talen voorzien)
o Wetgeving (culturele uitzonderingen op wetten erkennen)
o Religieuze accommodatie (gebedshuizen, begraafplaatsen,
etc.)
o Voeding (rituele slachting toestaan & bepaalde (halal,
koosjer, vegetarisch, etc.) voeding voorzien in publieke
instituties)
o Media (stereotypes tegengaan & specifieke media voor
minderhedengroepen voorzien)
Dit is tegenovergesteld aan assimilatie van de minderhedengroep
(waarbij enkel de minderhedengroep zich moet aanpassen) 😊
o Assimilatie= proces waarbij etnische minderheidsgroepen
zich aanpassen aan de normen en waarden van de
meerderheidsgroep
Kritiek op multiculturalisme
De creatie van multicultureel beleid kent enkele problemen ☹
o Het draagt bij aan de marginalisatie van
minderhedengroepen door hen niet te betrekken bij
serieuze beleidsagenda's van de overheid
o Het veroorzaakt een verdeel-en-heersstrategie (tot stand
gebracht door etnische wedstrijd van
minderheidsverenigingen voor financiering of politieke
invloed)
o Binnen de multiculturele ideologie worden
gemeenschappen als onveranderlijke, sociaal begrensde
entiteiten gezien & dit is misleidend
o De multiculturele ideologie besteedt te veel aandacht aan
het culturele aspect, waardoor men oog verliest voor de
socio-economische (SES) deprivatie
Wel werd het wijdverspreid & alledaags geaccepteerd dat men
cultureel gevoelig dient te zijn 😊
o Toch is er nog steeds weinig respect & tolerantie naar
minderhedengroepen; racisme & discriminatie blijven
bestaan ☹
o Succes van extreemrechtse partijen die tegen migranten zijn
o Structureel racisme (ook tegen mensen met
migratieachtergrond die ondertussen 2 de of 3de generatie
zijn): laag opleidingsniveau, hoge werkloosheid, slechte jobs,
laag inkomen, slechte huisvestiging, slechte gezondheid &
weinig sociale mobiliteit
5
, M.a.w. weinig mensen met migratieachtergrond
stijgen qua socio-economische (SES) klasse
Groter armoederisico bij migranten ☹
Volgens Geldof, groeit er in de meeste
gemeenschappen wel een opkomende
middenklasse (voldoende inkomen uit arbeid,
zelfstandige activiteiten of vastgoed) 😊
Kritiek van zowel politiek rechts, als politiek links
o Rechts: multiculturalisme onderscheidt ethische
minderheden, breekt gemeenschappelijke waarden af &
zorgt ervoor dat er geen nationale identiteit is
o Links: multiculturalisme zorgt ervoor dat mensen geen
gevoel van wederzijdse verantwoordelijkheid hebben & dat
ze niet willen bijdragen aan de welvaartsstaat
o Volgens beide politieke visies zorgt het multiculturalisme
ervoor dat culturele waarden van mensen met
migratieachtergrond in stand blijven, dit zorgt voor
verschillen deze verschillen leiden tot negatieve gevolgen
(lak aan sociale mobiliteit, het verval van sociale relaties,
conflict & zelfs terrorisme)
o Deze politieke overtuigingen bekritiseren niet alleen de
ideologie van het multiculturalisme, maar ook de
minderhedengroepen zelf omdat zij hun culturele waarden
willen behouden & zo negatieve gevolgen zouden
veroorzaken
Ondertussen zorgt structurele discriminatie voor de
instandhouding van de lage socio-economische
status van de etnische/ culturele minderheden
De media & vele politiekers negeren deze
structurele discriminatie
6
,- Op amper een halve eeuw van een samenleving met beperkte etnisch-culturele diversiteit
naar een immigratiesamenleving
Belgische migratiegeschiedenis in een notendop
1945 - Aantrekken gastarbeiders uit Polen & Italië
o Er werden bilaterale akkoorden opgesteld tussen landen
Ook Spanje, Griekenland, Marokko & Turkije
Vandaag nog steeds volgmigratie uit Marokko (5%
van de nieuwe migratie) & Turkije (2% van de
nieuwe migratie)
1952 - Sinds 1952 konden Congolese studenten in België studeren
1960 - Ook migratie van hoogopgeleiden mensen
o Door opstart NAVO, EU, etc.
1974 - Immigratiestop
o Financiële crisis
o Poort voor arbeidsmigratie van buiten EU (deels) gesloten
o Verschuiving naar gezinshereniging & asiel men had er in de
jaren ’40 geen rekening gehouden met het feit dat de
gastarbeiders eigenlijk geen gasten waren, maar dat ze in België
zouden blijven
o Jaren ’70 – jaren ’80: ondanks de ‘tijdelijkheidsgedachte’ worden
vele gastarbeiders migranten
o In deze periode ontbrak een écht beleid
1989 - Val IJzeren Gordijn
o Migratie uit Oost-Europa dit was katalysator waardoor andere
groepen ook naar België kwamen
o Uitbreiding EU met nieuwe lidstaten
1990 - Jaren ’90: scharniermoment naar superdiversiteit
o Verdere gezinshereniging
o Globalisering
Meer reizen & reizen werd goedkoper dit zorgt ervoor
dat men in contact kan blijven met land van origine & dat
de culturele identiteit meer behouden blijft
Transnationale praktijken zijn tussen & binnen groepen
van migranten heel divers (bv. mensen zonder papieren
kunnen moeilijker teruggaan naar land van origine)
Ook transmigratie & circulaire migratie waarbij
mensen niet de bedoeling hebben zich permanent
te vestigen
Dat iemand contact houdt met het land van origine, wil
niet zeggen dat die zich niet integreert in het ander land –
deze dingen kunnen hand in hand bestaan
Het is een feit dat migranten zich aanpassen
Er ontstaat een publieke erkenning van
meervoudige identiteiten
o Asielaanvragen
Crisissen Bosnië en Kosovo
Eerste Golfoorlog (Irak/Koeweit)
- 2018: 85 000 (7,2 %) van de inwoners van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
o Verschil tussen buurten (migranten gaan op zoek naar buurten waar ze zich thuis
voelen, ook zij hebben vooroordelen tegenover anderen)
7
, Achterstandswijken
Deze buurten worden heel erg gestigmatiseerd
o Stigma zorgt ervoor dat men zich niet met de buurt
identificeert & minder geneigd is actief te participeren in
verenigingsleven
Armoede is struikelblok voor participatie in
verenigingsleven ☹
o De over-representatie van de staat t.o.v. andere formele
organisatie, in deze buurten, versterkt het stigma dat de
buurtbewoners steun trekkend & hulpbehoevend zijn
o Idee dat in getto’s een cultuur van armoede floreert die
sociale afbrokkeling in de hand werkt: onderklasse die
sociaal geïsoleerd is van de rest van de maatschappij & er
afwijkende normen & waarden op nahouden
Ook in achtergestelde buurten zijn er factoren van sociale
organisatie te identificeren, vooral informele organisatievormen
(migrantenorganisaties, kerkgemeenschappen, culturele
instellingen, buurtverenigingen, etc.)
o Kerken kunnen ook bewoners engageren:
bewonersactivisme
o Sommige formele organisaties (jeugdwerkingen, onthaal
voor nieuwkomers, etc.) zijn weinig effectief, paternalistisch
& neokoloniaal
In Molenbeek participeren meer Belgen in
verenigingsleven, dan mensen van Noord-Afrikaanse
afkomst sociale isolatie & laag sociaal kapitaal
binnen Noord-Afrikaanse gemeenschap in
Molenbeek
o Armoede kan een factor van sociale organisatie zijn 😊
Territoriale segregatie
Minder sterke betrokkenheid bij de buurt (door stigma)
o Mensen uit andere buurten kijken neer op de buurt
o Mensen die zelf in de buurt wonen, willen weg
Minder organisatie van bovenuit (organisationeel gebrekkig) men
moet zichzelf organiseren; buurtopbouwwerk is enorm belangrijk
(mensen actief betrekken in de buurt)
Ook residentiële segregatie= allochtonen/ mensen met migratieachtergrond
& autochtonen (mensen zonder migratieachtergrond) wonen in
verschillende buurten, gaan naar verschillende scholen, bidden in
verschillende gebedshuizen, hebben andere gemeenschapsverenigingen &
hebben andere ontspanningsplekken
Deze segregatie kan gevaarlijk zijn & leiden tot extremisme
- De superdiversiteit van de 21ste eeuw
o Superdiversiteit= een term die bedoeld is om een niveau en soort complexiteit
vastleggen dat alles overtreft wat veel migranten-ontvangende landen eerder
hebben meegemaakt.
8
, Superdiversiteit wordt onderscheiden door verschillende variabelen (land
van origine, immigratiekanaal & legale status)
Deze variabelen - samen met opleidingsniveau, werkgelegenheid,
lokaliteit (leefomstandigheden, etc.) & de respons van autoriteiten,
dienstverleners & buurtbewoners – bepalen de integratieresultaten
van de migrant
o Resultaat van deze opeenvolgende migratiegolven is een veel complexere sociale
realiteit, zeker in onze steden
o Superdiversiteit wijst op kwantitatieve en kwalitatieve verschillen tegenover de
migratie in de 20ste eeuw
Na Dubai is Brussel de meest diverse stad ter wereld
Migranten, asielzoekers & expats
Buurten waar immigranten zich settelen
o Specifieke buurten
Turkse origine: Sint-Joost & Schaarbeek
Zuid-Amerikaanse origine: Anderlecht & Sint-Gillis
Sub-Saharaanse origine: Brussel, Schaarbeek,
Molenbeek, Anderlecht, Elsene & Matongé
Buitenlandse kaderleden en (hoge) ambtenaren:
chique buurten in het centrum & in de periferie
o Peri-urbanisatie: middenklasse verhuist naar welgestelde
deelgemeentes in de periferie of verre buitenwijken
Verklaringen
Dure prijzen in centrum
Geen huizen met tuin in centrum
Steun van de overheid voor toegang tot
eigenwoningbezit
Mobiliteit van thuis naar het werk
Negatief beeld van de stad
Gevolgen
Minder autochtonen Belgen in de stad
Meer pendelaars
o Mensen die verhuizen naar Brussel
Vooral jonge mensen (meestal zonder kinderen) die
na hun studies in de stad komen wonen
9
