Cross-culturele en grootstedelijke
psychologie
Hoofdstuk 1: een sociaal-demografische blik, superdiversiteit
1. Cross-culturele en grootstedelijke psychologie
1.1 Waarover gaat het?
Cross-cultureel en grootstedelijk zijn 2 verwante begrippen:
Grootstedelijkheid komt ook voor bij de urbanisation (urban studies) waarin gekeken wordt hoe steden zich vormen.
- > 100.000 inwoners = grootstad; > 1.000.000 inwoners = metropool
o In 1887 werd al een grootstad gedefinieerd, maar doorheen de tijd bleven de inwoners meer en
meer stijgen waardoor ze een nieuwe term moesten bedenken (metropool)
- Meer dan helft van de wereldbevolking leeft in (groot)steden – en aantal stijgt
o Hoe armer een land, hoe vaker mensen in steden gaan wonen.
- Toenemende belang van de stad als leefomgeving
o Door bijvoorbeeld de klimaatopwarming zijn mensen meer geneigd om in grootsteden te wonen
omdat hier eerst de problemen worden aangepakt en pas later in kleinere steden.
o Uitdagingen in de (groot)stad zijn vooral gelinkt aan het samenwonen –> we ‘zijn’ de stad
hoe organiseren we dit? (o.a. ruimtelijke ordening, mobiliteit, hoe richten we de publieke
ruimte in, maar ook: sociale organisatie) niet besproken in deze cursus
hoe kijken we ernaar / hoe beleven we dit? (wat zijn onze representaties van de ander bij
het samenwonen) hier komt de cross-culturaliteit aan de oppervlakte
we focussen op het ‘zichtbare’ eerst >> etnisch-(culturele) verschillen die we gaan
categoriseren dit is vooral door migratie op de radar gekomen
angst voor wat we niet kennen
o Chicago School (sociologische groep): zij hadden een theorie rond verlies
aan sociale controle als gevolg van migratie en verstedelijking = sociale
desorganisatie-theorie
Deze theorie is achterhaald, maar je ziet dit toch vaak terugkomen
zoals bijvoorbeeld aanslagen
o Migranten vertonen deviant gedrag en crimineel gedrag
o In de moderne stedelijke samenlevingen zijn er onvoldoende
controlemechanismen om dit te kunnen corrigeren
vaak foute onderliggende assumpties
o Migranten vormen een homogene groep, afkomstig uit ruraal, landelijk
gebied, die komen naar een dichtbevolkte, divers, meertalig, stedelijke
context
Veel meer diversiteit dan wij denken zoals bijvoorbeeld verschil
tussen Syrië en Oekraïne waarbij ene groep niet geholpen wordt en
andere wel, waarom?
1.2 Complexiteit – verschillende lagen
Interdisciplinaire benadering van de uitdagingen is noodzakelijk!
We hebben een contextuele blik nodig (samenspel tussen het individuele en collectieve/ sociale groep die aanwezig
is of misschien elders is) met aandacht voor:
o Historische invloeden (Hoe zijn mensen daar in de loop van de tijd mee omgegaan? Zoals bv oorlog)
o Politiek-economisch invloeden
, neo-liberaal denken
waarbij we hier in het westen het individu heel fel naar voor schuiven
wat je doet is heel erg bepalend voor je identiteit
regels rond beleidswerk (bvb. voorwaarden rond migratie)
mensen die geen papieren hebben, hebben vaak geen toegang tot heel wat zaken
zoals bijvoorbeeld hulpverlening
o Publieke debat en bewustzijn (frames en communicatie)
Hoe omgaan met complexiteit en gelaagdheid?
Ethiek (oordeel – het goede of het juiste doen / wat is de norm? neemt hier ook een
zoekende houding aan)
Ethiek gaat over het goed doen wat betekent dat je een norm nodig hebt, maar bij
diversiteit is deze norm niet altijd zo duidelijk of soms is het zo dat je net die norm
moet loslaten
Je kan met verschillende brillen kijken naar cross-culturele en grootstedelijke psychologie:
- Sociaal-demografisch: migratie als basis voor superdiversiteit
- Sociaal-economisch/ structureel: grootstedelijkheid - diversiteit en armoede
- Cultureel: culturele diversiteit en identiteit
- Politiek, taalkundig, …
- Psychologisch
2. Superdiversiteit, naar een nieuwe kijk op stad en diversiteit
Tekst 1: “Towards post-multiculturalism? Changing communities, conditions and contexts of diversity”
2.1 Waarom spreken we vandaag van superdiversiteit?
Superdiversiteit is meer dan een synoniem voor diversiteit of multi-culturaliteit. Het is een nieuwe fase in migratie &
demografie.
Op amper een halve eeuw van een samenleving met beperkte etnisch-culturele diversiteit naar een
immigratiesamenleving. Om dit te begrijpen, moeten we de geschiedenis van migratie kennen
2.2 Vertovec: naar een post-multiculturalisme
Term superdiversiteit is er gekomen na een periode van multiculturalisme = promotie van tolerantie over de grenzen
heen, respect voor collectieve identiteiten en groepen (vooral migranten en etnische minderheden)
Kansen bieden om:
- Een groep te representeren bij lokaal of nationaal beleid dit kan verkregen worden door die tolerantie
o Verkrijgen van rechten voor bepaalde groepen
- Instituties te herstructureren naar pluralistische provisie van dienstverlening
- Maatregelen te nemen om gelijkheid, respect en tolerantie te promoten
Richt zich niet alleen tot minderheden, maar ook naar de dominante meerderheid! De verantwoordelijkheid ligt niet
bij mensen die binnenkomen (‘zij’), maar ook bij en ons /‘wij’. Iedereen moet aangesproken worden om hiermee aan
de slag te gaan.
21ste eeuw: multiculturalisme voor allerhande nieuwe uitdagingen er komt druk op / verzet tegen het
multiculturalisme:
- Veranderende aard van globale migratie
- Veranderende spanningen in formatie van naties
- Slechte socio-economische omstandigheden voor de minderheidsgroepen die migreerden
Men koppelde hier allerlei gevolgen aan zoals het afbreken van het sociaal systeem, het ontstaan van etnische
spanning en een groei van extremisme en terrorisme.
,=> reflectie over wat anders kan
Problemen met het multiculturalisme:
- Marginalisatie van minderheden, bevinden zich aan rand, voelen zich niet thuis
- Verdeel-en-heers strategie: we spelen bepaalde groepen tegen elkaar uit en sommige groepen krijgen meer
mogelijkheden dan anderen
- Gemeenschap / (sub)groep wordt benaderd als vaststaand
- Meer aandacht voor cultuur dan voor socio-economische deprivatie
- Persistente aanwezigheid van discriminatie en racisme in de samenleving
- Diepe en blijvende ongelijkheid onder etnische minderheden
- Kritiek op de etnische minderheden zelf gericht
- Drang om eigen culturen,tradities en eigen identiteit te behouden
Bij multiculturalisme moest de meerderheid ook aangesproken worden, maar dit gebeurde niet! Alles wat fout liep
op vlak van integratie werd bij de minderheidsgroepen gelegd.
We moeten gaan naar een POST-MULTICULTURALISME >> hieruit is het ‘SUPERDIVERSITEITSPARADIGMA’ ontstaan
3. De Belgische migratiegeschiedenis in een notedop
Tekst 2: “superdiversiteit, Geldof, hfst2”
1945: na de 2e wereldoorlog moest het land terug heropgebouwd worden. Daarom gaan ze Polen en Italianen
aantrekken voor die heropbouw. Dit is heel gericht gebeurd waarbij verdragen werden afgesloten om mensen naar
België te halen.
1956-1969: golden sixties waarbij gastarbeider actief aangetrokken werden uit:
- Italië, Spanje & Griekenland in jaren ‘50
- Marokko & Turkije in jaren ’60
- Vanaf jaren 60 zien we in Brussel ook immigratie van hoogopgeleiden voor de internationale instellingen
o Eind jaren 60 werden internationale organisaties opgestart zoals EU, navo en dit zorgde ook voor
deze immigratie
1974: ‘immigratiestop’ waarbij de poort voor arbeidsmigratie van buiten EU (deels) gesloten werd, want we hadden
‘genoeg’ mensen. Er was sprake van een verschuiving naar gezinshereniging & asiel.
Jaren ’70-80: ondanks de ‘tijdelijkheidsgedachte’ worden vele gastarbeiders migranten, maar ontbreken van een
écht beleid…
Probleem: Bij het ‘binnenhalen’ van mensen hadden ze wel iets uit het oog verloren er werden vooral
mannen naar België gehaald om te komen werken, maar zij hadden dus geen vrouwen en kinderen op dat
moment na verloop van tijd hebben ze hun familie naar hier gehaald en dus opnieuw gesetteld
oorspronkelijk idee was dat ze hier als ‘gast’ zouden verblijven, maar ze zijn hier definitief komen wonen
taalomslag van gastarbeiders naar migranten
Jaren ’90: bilaterale akkoorden zijn nog steeds aanwezig. Mensen van andere landen kunnen naar België komen om
specifieke jobs uit te oefenen die de Belgen zelf niet willen/ kunnen doen.
3.1 De jaren 1990: scharniermoment naar superdiversiteit
Sterke stijging instroom in jaren ’90 én groeiende diversiteit van landen van oorsprong:
- Er is een verdere gezinshereniging van gastarbeiders die niet teruggekeerd waren -> zij gaan nog meer
familie laten komen naar België
- Er is sprake van globalisering -> we konden veel meer doen zoals bijvoorbeeld reizen wat ook goedkoper
werd
, - Er is sprake van asielaanvragen door het opkomen van globale crisissen
o Crisissen Bosnië en Kosovo
o Eerste Golfoorlog (Irak/Koeweit)
- En vooral 1989: Val IJzeren Gordijn, val Berlijnse muur = katalysator omdat dit ook andere groepen heeft
aangezet om naar België te komen
o migratie uit Oost-Europa
o Uitbreiding EU met nieuwe lidstaten
o 2018: 85 000 (7,2 %) van de inwoners van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
3.1.1 Na-oorlogse migratiegeschiedenis: immigratie en emigratie
Je ziet duidelijk een knik eind de jaren ’90 waarbij de immigratie in België
(rood) en emigratie uit België (blauw) stijgt. Migratiesaldo (groen) stijgt ook.
3.1.2 Aandeel buitenlandse bewoners ih Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Aantal inwoners met Belgische nationaliteit (groen) wordt kleiner ivm het aantal
inwoners met een andere nationaliteit (paars).
3.1.2.1 Verschil tussen buurten
Bij immigratie is er heel veel verschil in de buurten waar dit tot uiting komt. Mensen die hier toekomen gaan ook
categoriseren en gaan dus op zoek naar plekken en groepen waar ze zich verbonden mee voelen. Zo krijg je dus
bepaalde buurten waar heel erg uitgesproken bepaalde etnische groepen gaan huisvesten zoals bijvoorbeeld
Molenbeek.
Er ontstaat ook zoiets als de ‘achterstandswijken’ = wijken waar er zodanig veel nieuwe mensen toekomen en waar
ze dus gewoon tijd nodig hebben om zich te settelen en een job te vinden. Er wordt heel gestigmatiseerd gekeken
naar die buurten en daardoor krijg je ‘territoriale segregatie’ = buurten op zich trekken immigranten aan, maar
andere buurten kijken er negatief naar. Dit zorgt ervoor dat mensen zich minder sterk verbonden voelen met de
buurten omdat ze snel weg willen. Ook is er veel minder organisatie van bovenuit waardoor de mensen daar zichzelf
moeten organiseren. Buurtopbouwwerk is hier heel belangrijk om mensen bij die buurt te laten participeren en in
gang te steken om in de nieuwe context te kunnen gaan functioneren.
3.2 De superdiversiteit van de 21e eeuw
Resultaat van deze opeenvolgende migratiegolven is een veel complexere sociale realiteit, zeker in onze steden.
Superdiversiteit wijst op kwantitatieve (duidelijkst) en kwalitatieve verschillen tegenover de migratie in de 20ste
eeuw.
3.2.1 Superdiversiteit in Brussel
Brussel is het grootste voorbeeld van superdiversiteit, want na Dubai is het de meest diverse stad van de wereld.
Webinar : Brussel, de tweede meest kosmopolitische stad van de wereld?
