Sociologie periode 2
Hoofdstuk 4 Deviant gedrag
Deviantie: (Afwijkend gedrag) Het overtreden van een norm, norm is een sociale constructie,
kan dus veranderen net zoals bijvoorbeeld een wetgeving kan veranderen.
Deviant gedrag wordt deviant als het door de cultuur zo wordt gedefinieerd, het is een
sociale constructie, wat vandaag deviant is, was dat gisteren misschien niet, alles hangt af
van de normen die heersen in de cultuur waarin een persoon leeft.
Deviantie verschilt van criminaliteit: Criminaliteit is wanneer je een wet overtreed, er staan
vastgelegde sancties tegenover. Deviantie is anders zijn, de mens zelf bepaald wat deviant
gedrag is. In elke (sub)cultuur is ander gedrag deviant, er is macht nodig voor te bepalen wat
deviant gedrag is en wat niet.
Durkheim’s visie op deviantie (situeer rond 1900): Vanaf de tweede industriële revolutie
ontstonden er vele nieuwe technieken. Er bestonden ook nieuwe sociale verhoudingen (adel,
burgerij, proletariaat, middenklasse, …). Er werd veel aan verstedelijking gedaan (vb. het
heraanleggen van Parijs door Haussmann, boulevards, riolen, bruggen, …). Door het
nationalisme in Europa ontstond er geleidelijk aan meer internationale rivaliteit. Er dreigde
een grote oorlog, wapenwedloop (soort competitie tussen twee of meer landen voor om ter
meeste/beste wapens te hebben). Frankrijk werd verscheurd door het antisemitisme
(Jodenhaat). Toen ontwikkelde er zich snelle politieke veranderingen, Napoleon III (1848-
1870), Parijse commune (1870) Secularisering = religie verliest zijn normerende kracht.
Tijd van ingrijpende maatschappelijke veranderingen volgens Durkheim. Durkheim zegt dat
de samenleving labiel wordt en niet meer stevig in zijn schoenen staat. Oudere waarden en
normen of cultuur die het gedrag aanstuurde volstaan niet meer, cultuur heeft geen pasklaar
antwoord op wat deviant en normaal gedrag is = ANOMIE of normvervaging.
Merton’s visie op deviantie (situeer rond 1960 in VS): Golden sixties of gouden jaren,
American dream (Hard werken maakt je snel rijk), zeer grote economische groei. Sommigen
stonden buiten deze bloeiende tijden (bv. Afro-Amerikanen, hippies, feministen, …). Dit was
een tijd van grote welvaart maar niet voor iedereen. Deviantie ontstaat volgens Merton
wanneer iemand het bepaald maatschappelijk ideaal wel aanvoelt (bv. American Dream
realiseren) maar men ervaart een tegenstelling met wat men zelf maar kan bereiken. Dan
ervaar je een bepaalde spanning en dan bestaat de kans dat je deviant gedrag gaat vertonen.
Er zijn geïnstitutionaliseerde middelen en doelen, je kan die verwerpen of accepteren. Je kan
dan 5 verschillende soorten gedrag stellen waaronder 4 deviante (innovatie, ritualisme,
terugtrekking en rebellie) en 1 niet deviante of normale (conformisme). Conformisme is de
‘normale’ reactie, die zien we bij de doorsnee middenklasse.
Andere benaderingen of visies op deviantie: Deviantie is aangeleerd, het is het gevolg van
een socialisering of opvoeding, de ‘deviante’ cultuur wordt doorgegeven. Benadering die
vooral in de jaren ’60 en ’70 populair was. KRITIEK op deze benadering Alle
verantwoordelijkheid of schuld voor afwijkend of deviant gedrag gaat naar de omgeving
(ouders, vrienden, …). Resultaat is dat je op den duur alles gaat verontschuldigen en toelaten
= PERMISSIEVE SAMENLEVING of een samenleving die alles toelaat. Deviant gedrag kan
misschien voor een deel aangeleerd zijn maar je moet ook naar ander oorzaken kijken
(biologie, psychologie, karakter, eigen keuze, …)
Labeling of etikettering (theorie van Merton): Self fulfilling prophecy = Zichzelf waarmakende
voorspelling. Valse definitie van de situatie, daardoor ontstaat nieuw gedrag, daardoor wordt
die valse definitie waar (verwant aan het Thomas Theorema). Vb. faalangst, student denkt: ik
, ga dit examen niet kunnen, daardoor ontstaat bepaald gedrag (anstig, onzekerheid, …),
gevolg hiervan is dat het inderdaad niet gaat lukken (negatieve spiraal). Faalangst maakt
soms dat je uiteindelijk ook echt faalt. Oplossing: haalbare, kleinere taken doen, in plaats van
1 grote berg, meerdere kleinere heuveltjes maken en geloven in jezelf of zelfvertrouwen. Nu
terug naar de echte theorie van labeling of etikettering: wanneer anderen zeggen dat jij op
een of andere manier abnormaal of deviant bent, kan het gebeuren dat je doorheen
interacties en socialisering een self fulfilling prophecy wordt en dat de persoon zichzelf ook
gaat zien als deviant. Vb. Pygmalion effect of een juf in lagere school die had gezegd dat er
iets abnormaal was aan het gezicht van een van haar leerlingen, een 7 jarig kind heeft dit
geloofd en had voor de rest van haar leven met het idee moest rondlopen dat ze een
abnormaal gezicht had, het is een stuk van haar identiteit geworden, ze heeft het
opgenomen in haar identiteit. 3 begrippen die heel dicht bij elkaar liggen: Thomas theorema,
self fulfilling prophecy en pygmalion.
Stigma = Onuitwisbaar merkteken. Stigma kan deel worden van identiteit van de
betrokkenen. Bijvoorbeeld allochtone kinderen die overal (school, tram, straat, …) racistische
opmerkingen horen vallen over hun. De samenleving plakt een etiket ‘deviant’ op deze
kinderen, kinderen zouden dit kunnen aanvoelen en opnemen in hun identiteit.
Stigmatisering gebeurd heel subtiel in de symbolische samenleving (belang van media en
sociale media is groot). In de (sociale) media wordt veel aan etikettering en stigmatisering
gedaan.
Etiketteringstheorie is pas compleet wanneer we dat als samenleving doen of overal gebeurd
(media, scholen, bedrijven, …). Ergste vorm van etikettering is iemand een stigma geven of
stigmatiseren. Gevolg: er kan een deviante loopbaan ontstaan, dit is hoe iemand zichzelf gaat
zien als deviant bv. iemand die een keer een vandalenstreek heeft gedaan, in aanraking komt
met justitie en politie, labels opgeplakt krijgt, … zichzelf dus gaat zien als deviant. Van
primaire deviantie (één overtreding) tot secundaire deviantie (deel van identiteit, ‘iedereen
ziet mij zo’).
Wanneer je deviantie gaat bestrijden, is er een grote kans dat je de deviantie juist gaat
versterken. Je wilt iemand terug binnen de lijntjes laten lopen maar in plaats daarvan wordt
hij nog meer afwijkend. Dit bestrijden werkt pervers (betekend: anders dan bedoeld).
Iatro-geneze: bv. dokter maakt mensen ziek, leraren maken hun studenten dom, justitie
maakt mensen crimineel, … Dit omdat professionelen in een vak, een bepaalde label op
mensen kunnen plakken, zo kan een dokter zeggen tegen iemand jij bent een zieke,
waardoor een persoon zich hiernaar gaat gedrag en juist zieker wordt. Door moeilijk
taalgebruik laten mensen zien dat ze ‘superieur’ zijn.
Kritiek op de etiketteringstheorie:
o Positieve: Of iemand deviant is of niet, het is een kwestie van sociale verhoudingen
en van macht.
o Negatieve: We kunnen niet verklaren waarom de ene wel van primaire naar
secundaire deviantie zal doorgroeien en de andere niet. Moeilijke woorden die vaak
gebruikt worden in de hulpverlening, worden ontkent door degene die de moeilijke
woorden gebruiken. Iatro-geneze roept in de ruime sociale sector veel weerstand op.
Er komt ook geen verklaring waarom we bv. een nieuw samengesteld gezin vandaag
wel acceptabel vinden maar waarom het 50 jaar geleden deviant was.
o Samengevat: Sociologen moeten bescheiden zijn, theorieën zijn niet altijd compleet.
Rational choice-visie: Alles is de schuld van het individu, elke vorm van afwijkend gedrag is
een bewuste keuze van het individu, niet kijken naar omgeving, labeling, stigmatisering, …
