Neurogene spraak- en
slikstoornissen
Dysfagie
,Dysfagie
De term “dysfagie” is afkomstig uit het Grieks en betekent letterlijk moeilijk (“dys”) eten (“phagein”).
Met deze term of zijn synoniem “slikstoornissen verwijst men naar “de gehele uitvoering, van het
plaatsen van voedsel in de mond, de orale, faryngeale en oesofageale fasen van de slikbeweging tot
het moment warop het voedsel via gastro – oesofageale sfincter in de maag is aangekomen.”
Inleiding
Neurogene dysfagie = problemen met het overbrengen van de substantie van de mond naar de
maag door een beschadiging in het zenuwstelsel
Neurogene = beschadiging zenuwstelsel
Dysfagie = problemen met overbrengen substantie van mond naar maag
Neurogene stoornissen
o Taalstoornissen (bv. afasie)
o Spraakstoornissen (bv. dysartrie)
o Neurogene dysfagie
Andere slikstoornissen o.b.v. etiologie:
o Functionele dysfagie
o Psychogene dysfagie
o Structurele dysfagie = t.g.v. een structureel probleem
kan aangeboren of verworven zijn
bv. tumoren, aanwezigheid van canule
o Presbyfagie = slikstoornissen die komen door het normale verouderingsproces
Spieren
o Craniale zenuwen, motorische cortex, cerebellum
Sensibliteit
o Craniale zenuwen, sensorische cortex
Speekselklieren
o Craniale zenuwen, autonoom zenuwstelsel
Smaak
o Craniale zenuwen, gustatieve cortex
2
,n. V = nervus trigeminus
N. VII = nervus facialis
n. IX = nervus glossofaryngeus
n. X = nervus vagus heeft een sensibiliteitsfunctie, op vlak van motoriek
n. XI = nervus accessorius
n. XII = nervus glossopharyngeus
Neurogene dysfagie
Zoals aangehaald is dysfagie een probleem met het overbrengen van een substantie van de mond
naar de maag.
Iemand die weigert te eten of vergeet te eten heeft daarom geen dysfagie (slikstoornis) maar wel
een eetstoornis.
Weet je nog wat neglect was? Hoe zou dit de eetsituatie kunnen beïnvloeden? En heeft iemand met
een neglect dan een eet- of slikstoornis?
Effect neglect = Na hersenschade als gevolg van een beroerte, een hersentrauma, een hersentumor,
kunnen er naast lichamelijk zichtbare veranderingen (bv. verlamming) ook cognitieve veranderingen
optreden. Hiermee bedoelen we veranderingen op het vlak van spraak, taalverwerking, geheugen,
aandacht, … Een veel voorkomend neuropsychologisch gevolg van een beroerte is neglect.
Neglect is een waarnemingsstoornis. De patiënt heeft geen aandacht voor de stimuli die afkomstig
zijn van één lichaamshelft (meestal de linkerzijde) of voor objecten of handelingen aan één
lichaamszijde. Dit kan tot een totale verwaarlozing van één lichaamshelft leiden. Vaak is er ook
sprake van een motorische en/of sensorische verlamming aan deze lichaamszijde.
Eetstoornis (soms een psychische achtergrond):
Bv. de helft van hun bord niet leeg eten
2
, Bv. negeren van bepaalde prikkels in de mond (eten in de linkerhelft van de mond
laten zitten)
Bv. Klagen dat je geen dessert hebt gekregen, maar het dessert stond aan de
linkerkant
Effect dementie = Bij personen met dementie kunnen zowel een eet- als slikstoornis voorkomen.
Er is sprake van een eetstoornis als men weigert om voeding te eten (door vb. achterdocht) of als
men vergeet te eten (cf. desoriëntatie in tijd).
Van een slikstoornis kan er sprake zijn als de persoon niet meer wat men met het eten in de mond
moet doen. (dit is een slikapraxie: de persoon weet niet meer hoe hij/zij moet slikken)
Eetstoornis:
Vb. bepaalde gedragsmatige stoornissen spelen een rol (weigeren van eten,
achterdochtig zijn tijdens het eten)
Oorzaken
De oorzaak van een neurogene dysfagie is terug te leiden naar een beschadiging van het
zenuwstelsel en dit ten gevolge van:
CVA (cerebrovasculair accident)
o Hemorragisch en ischemisch letsel
o Plotse verandering van bloedtoevoer
Hersentrauma
Tumoren ten hoogte van het zenuwstelsel
Infectie van het zenuwstelsel
Intoxicaties (invloed op bloedtoevoer)
Degeneratieve aandoeningen (vb. multiple sclerose, Parkinson, ALS) gaan meestal gepaard
met slikproblemen
Acuut, chronisch of progressief
1) Acuut: vb. na een CVA slikstoornissen komen zeer frequent voor na een CVA
2) Chronisch: als een acute dysfagie na verloop van tijd (> 6 maanden) niet meer evolueert en
resulteert in een blijvende stoornis
3) Degeneratieve of progressieve: vb. bij MS, waar er sprake is van een trage of snelle
achteruitgang)
Naar de behandeling toe is dit onderscheid zeker niet onbelangrijk.
Bij een progressieve en chronische dysfagie zal de therapie immers meer gericht zijn op compensatie
dan op herstel.
MS = Multiple sclerose (MS) is een chronische ziekte van het centrale zenuwstelsel. De naam 'multiple
sclerose' verwijst naar de aanwezigheid van meerdere (multipele) sclerotische (litteken)haarden ter
hoogte van de myeline in de hersenen en het ruggenmerg, als gevolg van herhaalde en langdurige
ontstekingen. Myeline is een soort isolatielaag die rond de zenuwvezels zit en belangrijk is voor de
werking en overleving van onze zenuwcellen. De lokale ontstekingen worden uitgelokt door een foutieve
werking van het eigen immuunsysteem en gaan gepaard met afbraak van de myeline. MS is dus een auto-
2
,immuunziekte. De ziekte leidt in eerste instantie tot een verminderde zenuwgeleiding waardoor signalen
vanuit de hersenen en het ruggenmerg niet goed meer doorgegeven worden. Nieuwe ontstekingsletsels
veroorzaken opflakkeringen van MS. Ernstige ontstekingsreacties kunnen de zenuwvezels zelf permanent
beschadigen.
CVA = Cerebrovasculaire aandoeningen
Hersenbloeding, herseninfarct, hersentrombose... de term beroerte is een verzamelnaam voor
aandoeningen die de bloedvatvoorziening van een deel van de hersenen treffen, in de volksmond ook wel
een ‘attaque’ genoemd. Deze levensbedreigende situatie moet direct behandeld worden.
Frequentie
Slikstoornissen na een neurogene stoornis zijn een frequent voorkomend probleem. Zo zou volgens
meerdere bronnen ongeveer de helft van alle acute CVA – patiënten een dysfagie vertonen. Na 6
maanden zou ongeveer 1 op 10 CVA – patiënten nog slikproblemen ondervinden.
2
, Anatomie van het slikken
Verschillende structuren spelen een rol bij het slikken.
Een 30-tal spieren
6 craniale zenuwen
Anatomische structuren van de mond- en keelholte
De slokdarm en het centraal zenuwstelsel
We kunnen dus stellen dat het slikken een complex gebeuren vormt!
(Zie slides voor de verschillende structuren)
Structuren van de mondholte
!!! Sulcus lateralis ipv sulcus centralis = de groeve tussen je wang en tong, wachten moeten
zich aanpassen tijdens de orale fase van het slikproces om voedingsresten weg te slikken
Voorste verhemeltebogen: belangrijk bij aanzet van slikproces
Uvula = het uiteinde van het zachte verhemelte “klepeltje”
Zachte verhemelte = palatum molle = velum, tijdens de orale fase zorgt het velum voor een
afsluiting van de mond-keelholte = velofaryngeale afsluiting
o ⇒ Tijdens een velofaryngeale insufficiëntie (VFI) spreek je nasaal, onze spraak klinkt
hypernasaal (dit is een gevolg)
o ⇒ Dit kan ook leiden tot het doorvloeien van eten naar de neus = nasale regurgitatie
2
