Ethiek
Inleidende les 08/02/2021
De cursus bestaat uit vier delen, toelichting via experimenten tijdens de inleidende les…
Hoewel men dit soms niet denkt, maar experimenten horen ook bij de humane en niet enkel
bij de exacte wetenschappen. Vaak gaan we gedachtenexperimenten of ingebeelde
scenario’s aangaan… Ze dienen om intuïes bloot te leggen.
Eerste gedachte-experiment: Alleen aan het wandelen en onschuldige mensen zijn
vastgebonden aan treinsporen. De trein komt er ook aan, maar waar jij staat is er een
hendel, op het andere spoor ligt slechts een persoon. Dood je nu een of verschillende
mensen. Medestudenten: eerste optie, je treft zelf geen schuld en in de tweede
optie, het aantal mensen en het niet handelen is even schuldig
Tweede gedachte-experiment: Spoorweg met een brugje, aan de ene kant liggen vijf
onschuldigen vastgebonden, andere richting nieuwe trein. Op de brug staat een
andere persoon, hij is corpulent en zou de trein kunnen stoppen. Als je hem duwt en
hij valt, dan stopt de andere trein. Argumenten medestudenten: het voelt anders aan
om iemand te duwen, dan om de hendel aan te raken. Meer een handeling die je zelf
doet…
Experiment dat men echt had geprobeerd, de handeling stellen is eng, en meer
mensen doen niets dan wat men doet… Mensen die het wel hadden gedaan, die
hebben meer narcistische trekjes na onderzoek….
Moreel dilemma, eigen hieraan is dat er geen goed antwoord is. Omdat hier twee
titels van morele intuïtie naar een andere kant trekken. Hier is de ene dat je zelf geen
beslissing mag nemen die lijdt tot de dood van de ander. Anderzijds een meer
consequentialistische houding hebben. De opties in kaart brengen en de gevolgen
gaan afwegen.
Judith Thompson, Yale law-journal, vaak komt dit terug, maar dan in andere vormen.
Deel 1: Wat is goed handelen? + opdracht
Grootste denkstromingen en hoe we moeten handelen. Twee grootste intuïties: vormen van
ethiek, deontologische wat we steeds moeten volgen.
De andere is door de analyse van onze handelingen. Welke gevolgen krijgen prioriteit. Twee
verschillende manieren om hierover na te denken.
Deugdenethiek: buitenbeetje aangezien het geen antwoord geeft, maar vragen naar
persoonlijkheid en hoe die vorm dan het effectief handelen.
Vooral historisch te werk gaan.
Christelijke ethiek: deontologisch, nooit mag overtreden zoals de tien geboden of iemand
doden…
1
,Deel twee: Van natuurwet tot mensenrecht + opdracht
Wanneer is recht legitiem en wanneer niet. Kijken naar moraal en geld, zoals bijvoorbeeld
moeten wetten steeds rechtvaardig zijn of niet… We gaan vooral kijken naar natuurrecht, de
traditie die duizendenjaren dominant was in het denken over het recht. Bijna alle Westerse
juristen dachten dan ook dat alles in overeenstemming moest zijn met de
natuurstandaarden… Later kwam het positivisme, de discussie gaan we ook bekijken.
Prentjes op de PPT
Zeeluipaard gaat de pinguïn vermoorden, haalt de kinderen van de vorige weg en doodt ze…
Varkentje die in de natuur een gebrek had, maar nu bouwt de mens een rolstoel en een
uitkering. Maar normaal gezien sterft deze normaal gezien.
De natuur is dus eigenlijk zeer wreed… Denk ook aan Darwin.
In dat licht is het vreemd om te denken dat de natuur ons de rechtvaardigheid zou
aantonen. Toch niet zo vanzelfsprekend, in de natuur verscheur je gewoon de anderen. Dat
doen we niet, we laten ook anderen niet verhongeren.
We herkennen nog steeds veel zaken van het natuurrecht in het mensenrecht
Deel drie: individu versus de gemeenschap + opdracht
Normen die horen bij een democratische samenleving. We gaan daar de drie grote manieren
zien waar men over had nagedacht. Vandaag de dag vooral de liberale traditie, dat
individuen de maximale vrijheid heeft en de samenleving moet ervoor zorgen dat dat kan.
De communitaristische traditie legt de nadruk op de gemeenschap. Gedeelde waarden en
patronen en dat we dus gemeenschappen in stand houden met een gedeelde cultuur… De
derde is de republikeinse traditie, meest politieke traditie. Mens gezien als wezen dat deel
moet nemen aan de gemeenschap, de gemeenschap van burgers. Dezen moeten niet gelijk
zijn, maar wel geloven in het politieke systeem.
Vaak spanning, zoals het grond en pandendecreet… Vlaamse Overheid wou het sociale
weefsel bewaren en dus een beperking plaatsen over wie waar kan huren. De individuele
vrijheid zou dus beperkt worden… Europa was daar zeker niet blij mee.
Vierde deel: Wie krijgt wat? Rechtvaardigheid
Vooral kijken naar wat het is, is dat gelijkheid. Velen antwoorden hier nee op. Verschillende
opvattingen gaan bekijken, vooral naar welvaart en ook naar het mondiale niveau gaan
bekijken. Zoals wij tegenover armere landen…
2
,Opdracht
Drie opdrachten waarbij je:
Tekst lezen
3 vragen moet je zelfstandig beantwoorden
Antwoorden uitschrijven via word
Vervolgens een discussiecollege, en bespreken we de tekst aan de hand van de
antwoorden.
De eerste twee de prof, de derde keer de assistent. De discussiecolleges gaan fysiek door en
zijn verplicht. Je wordt er niet op beoordeeld, maar je moet het wel maken. Ze zijn een deel
van het leerproces. Poging en best doen is veel belangrijker. Wel een strafpunt van 0,5 dus
maak ze zeker! Formeel in orde zijn… Via Turn it in invullen, het kan via Toledo, op tijd
bekijken! Je krijgt een ID, noteer dezen en het is het bewijs dat je hebt ingediend! Absoluut
doen! Dat is het enige bewijs van indiening…
Leerstof
Handboek van Raf Geenens, de hoorcolleges en de nota’s en de slides. De drie opdrachten
maken ook deel uit van de examenleerstof. Zeker niet vergeten te studeren. Wat je niet
moet kennen, zijn details die niet relevant zijn uit de drie teksten. Zoals iets dat niets te
maken heeft met de andere les. Geen jaartallen of historische gegevens van de auteurs in
het begin, wel zaken kunnen situeren in een historische en culturele context… Wat handig is,
is een tijdsbalk. Ook titels van boeken zijn niet echt interessant om van buiten te leren… Wel
bepaalde titels die steeds terugkeren.
Examen
Schriftelijk en niet mondeling door corona. Drie uur, gesloten boek met drie vragen. Geen
teksten meenemen naar het examen. Drie vragen, A-kennisvraag (8 punten), B-inzicht vraag
(8 punten), waar je verschillende delen moet linken met elkaar uit de cursus, C-vraag (4
punten) is een creativiteitsvraag en dus een zelf gevonden voorbeeld zoeken voor de zaken
waarbij je argumentatie het belangrijkste is of verdedig je het op een normale manier ook
naar problemen zoeken of tegenstellingen. Bij de opdrachten zijn dit ook meestal de
antwoorden, ook voorbeelden van examenvragen komen online en benut deze kans zeker.
Probeer ook efficiënt te antwoorden en dus niet zomaar te vogelpikken, antwoord als
pleidooi en argumentatief.
Professioneel gedrag
Lesuren respecteren, beter om te noteren via de telefoon, alle andere activiteiten zijn niet
toegelaten. Beter om papier te noteren dan op de computer. Niet eten, niet praten en de
algemene etiquette.
3
, Inleiding: ethiek en scepticisme
In het Oude Griekenland is de ethiek ontstaan. Anderen ervoor hadden dit ook, maar in de
zin van wat we in dit vak bestuderen is iets anders.
Hier bestuderen we algemene normatieve ethiek, vooral over algemene kwesties en de
normen en regels die ons handelen structureren. Zoals sociale normen, recht op mening of
stem… Ook veel normen structureren ons leven. Het probeert te kijken naar het weefsel
omtrent hoe mensen moeten handelen. Dit wordt vaak geëxpliciteerd, maar soms ook
binnen ons. Wat ethici net interesseert is hoe die normen kunne worden gerechtvaardigd.
Waarom vindt men dit zo interessant, omdat alle waarden en normen worden blootgesteld
aan de radicaal sceptische uitdaging. Descartes was zo sceptisch tegen de werkelijkheid, al
de materiele. In de praktijk is dat niet echt zo bedreigend, een ontologisch scepticisme. Zelfs
al denk je dat de muur er niet is, maar doch bots je tegen de muur.
Scepticisme in normatieve kwesties is helemaal anders. Omdat je daar iets anders hebt, veel
verontrustender dan de andere zaken.
Calvin and Hobbes: heeft veel weg van een socratische dialoog. Calvin speelt een sofist, hij
zegt dat je de anderen mag laten discussiëren en alles voor zijn eigen belang te doen. Calvin
doet de beweging van de ethische scepticus: regels niet echt gerechtvaardigd, en ook niets
dat me er net aan bindt…
Eigenlijk gaat men zo lang gewoon de sofist proberen overtuigen. Zoektocht naar objectieve
fundering voor de ideeën en normen die onze samenleving dragen en structureren. Waar
komt die nood vandaan? Deze komt exact door het oude Griekenland.
4
