Architectuur context C – Landschappen
Les 2: Voor de renaissance: de opkomst van het landschapsontwerp
1. De omsloten tuin
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Vb van een paradijs tuin.
-Geometrische vorm hangt
samen met de organisatie van
irrigatiekanalen.
-Er wordt een paviljoen gebouwd
Bagh-I-Fin Iran / op de kruising van
irrigatiekanalen en in het
centrum→ Dit zijn de koelste
plaatsen.
-Voorloper van de formele tuinen
die later in Europa bekend
werden.
2. Het Griekse en Romeinse landschap
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Overgang van een ommuurde
tuin naar de enscenering van een
site in relatie tot het landschap.
-Het zicht op de natuur wordt
benadrukt waardoor het in dit
Heiligdom van Delphi / geval spirituele dimensies krijgt.
Appolo
-Romeins landschapsontwerp
incorporeert Griekse en oosterse
invloeden. Vormt basis voor de
Westerse traditie: graduele
overheersing van de mens over
de natuur.
Villa Hadriana Trivoli, /
Italië -Schaalvergroting, verdere
ontwikkeling van ontwikkelingen
op gebied van hydrografie en
manipulatie van het terrein. Er
was een goede kennis van
techniek en hoe men met water
moest omgaan.
,Nog enkele voorbeelden
Figuur 1 Cisterine in het huis van Julia Felix, Pompeii Figuur 2 Peristtylium, huis van Julia Felix, Pompeii
Figuur 3 Via Appia Figuur 4 Pompeii
- Claiming the territory’: technieken (weginfrastructuur, aquaducten,…) inzetten in de uitbouw van een
wereldrijk: kolonialisme.
- Ontwikkeling van survey, terreinkennis op grote schaal: technieken geïmporteerd uit andere culturen
geperfectioneerd.
- Hedonistische cultuur: baden en de hortus conclusus als pleasure garden, met mythologische elementen:
combinatie van het mythologische en het profane.
- Civieke traditie: groei van de stad en publieke ruimte binnen de stad: amfitheater, palaestra (publieke
sport voorzieningen).
3. Het middeleeuwse landschap
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Gesticht in 1151
-Dominantie van het
Christendom in Europa,
Boomgaard rond kloosterorders als centrum van
de abdij van Spanje / landbouwontginningen.
Santa Maria de
Poblet -God(en de mens) heeft
voogdijschap over de natuur.
, Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Kruisvormig model wordt
gebruikt in de Christelijke
symboliek.
Kloostertuin van Zwitserland /
Ittingen
4. Het landschap in de Islam
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-12e eeuw
-Gebouwd om het paleis van de
emir van Alcazar te
bevoorraden.
Waterrad Cordoba, /
Spanje
-14e eeuw
-architectuur gekenmerkt door
abstractie en mathematische
precisie → streven naar balans
tussen mens en natuur.
Alhambra Granada /
-Centraal basin waarbij het
water wordt stilgehouden zodat
het een spiegelende werking
heeft.
-Irrigatiekanalen als
architectuur.
, 5. Het Chinese landschap
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-2 doctrines: (1) Confucianisme:
ontplooiing van het individu en
het gezin; (2) Daoisme: relatie
tot de wereld, harmonie met de
natuur.
Ou Yan(Tuin voor China / -De tuin: contemplatie en
een koppel) enscenring van de natuur door
het creëren van een
microcosmos: ‘natuurlijke
artificialiteit’
-Tuin als serie van scènes,
gescheiden door architecturale
elementen.
-Enscenering en miniaturisering
van elementen uit de natuur
Yu yan(tuin om te Shanghai / (bijvoorbeeld rotspartijen).
plezieren)
-Afscheidingen worden ook
ruimtes op zich: enscenering van
overgangen en framen van
zichten.
Nog enkele voorbeelden
Figuur 1 Suzhoe, netwerk van kanalen
- Niet alleen tuinen, maar ook infrastructuur en projecten op territoriale schaal.
- Aanleg van kanalen als verbindingen: vereniging van het Chinese Rijk.
- Grand Canal (605-611): verbinding van meer dan 2500 km lang: toonbeeld van Chinese kennis op het
gebied van hydraulische ingenieurskunst, aangesloten op netwerk van kanalen doorheen het hele land
,6. Het Japanse landschap
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Sterke invloed uit China, bv
geomantie (schikking van
gebouwen en stenen).
Shisen-do tempel / / -Japanse landschapsontwerp
en tuin meer sober dan Chinese:
minder elementen (bijvoorbeeld
tuinen Zenkloosters:
rotsen, gravel, mos) en meer
vloeiende overgangen.
-Symboliek, bijvoorbeeld
steenkegels staan voor bergen,
Daitoku-ji-Hojo man/vrouw, donker/licht, …
(Tempel van de / /
Grote Deugd)
-1287
-Keizerlijke villa omgevormd tot
tempelcomplex
Nanzen-i Kyoto /
-Enscenering van de natuur heeft
rituele functie: balans tussen
mens en natuur.
-1460/ 1468
-Relatie binnen-buiten:
geritualiseerd contact met de
Funda-in tempel Kyoto / natuur: framing van het zicht op
de natuur, enscenering van de
overgang binnen-buiten.
,Besluit
Mens en natuur: Landschapsontwerp speelt in verschillende periodes/culturen een belangrijke rol om de
verhouding tussen mens en natuur te bepalen. Dit is sterk afhankelijk van specifieke sociale, economische,
politieke en religieuze regimes (bijvoorbeeld het overheersen van de natuur bij de Romeinen en de harmonie
met de natuur in Japan).
Esthetiek en gebruik: Esthetiek gaat verder dan louter schoonheid. Esthetiek verbeeldt sociale, economische,
politieke en religieuze regimes (bijvoorbeeld de zowel de mathematische perfectie ven de tuinen in het
Alhambra als de imitatie van de natuur in China hebben een spirituele betekenis). Esthetiek ritualiseert het
gebruik van de ruimte.
Vorm: Landschapsontwerp gaat in veel gevallen over het ensceneren en stileren van de natuur. Dit vergt
echter een grote kennis van natuurlijke processen en een botanische kennis (bijvoorbeeld in de ommuurde
tuinen in het Nabije Oosten en het werken met de tijd en de seizoenen in de Japanse tuin).
Site en territorium: Landschapsontwerp werkt op meerdere schalen tegelijk, van de tuin tot het hele
territorium. Hoewel veel tuinen een microcosmos ensceneren op een kleine schaal, vormen ze onderdeel van
een groter systeem van landschapsontginning door middel van onder meer landbouw- en watersystemen dat
een sedentaire levenswijze mogelijk maakt. De voortschrijdende ontwikkeling van technologieën doorheen de
geschiedenis speelt hierin een centrale rol. Landschapsontwerp past zich aan aan de kenmerken van een site
(hydrografie, topografie, …) en manipuleert deze. De verhouding tot de site is niet enkel een praktisch of
technisch vraagstuk, maar kan ook een belangrijke symbolische rol spelen (bijvoorbeeld het benadrukken van
de onafhankelijkheid van mens en natuur in de tempel van Delphi door het benadrukken van het uitzicht op
het natuurlandschap).
,Les 3: Italiaanse Renaissance en Franse Barok: de formele traditie
1. Italiaanse renaissance → architecturale tuin
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-midden 15e eeuw.
-Tegelijk ook incorporeren van
mythologische verhalen en
Villa Medici Fiesole / thema’s in de tuin, de tuin als
paradijs.
-midden 15e eeuw.
-Ordening van, en dominantie
Villa Pobbio a / / over het landschap vanuit de
Caiano villa: geometrie van de tuin
wordt doorgetrokken in het
landschap door perspectief.
-Gebruik van parterres: serie van
geometrische terrassen,
‘trappen’ die rekening houdt met
de topografie van het terrein en
die tegelijk sterk manipuleert.
-Geometrische compositie van
vegetatie en architectuur,
symmetrie.
-Aswerking die de zichten op de
omgeving stuurt.
-Projectie van geometrisch
geheel op een ‘wild’ landschap,
het geometrische overheerst
Villa Lante Bagnaia Jacopo naarmate men afdaalt.
Vignola
-Technisch vernuft en
experiment: grondverzet, spel
met water: cascades, fonteinen.
-Water als allegorie van de
natuur: waterinfrastructuur
wordt meer abstract en
geometrisch naarmate men
afdaalt in de tuin.
-Idealen van de
rede(wetenschappelijk),
Christelijke orde(temmen van de
natuur).
,2. Franse baroktuinen → maat van de rede
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Sterke schaalvergroting t.o.v. de
Renaissancetuin.
-Geometrie, parterres, gebruik
van water.
-De grootte van de vijvers neemt
toe naargelang je verder wandelt
in het landschap. Wanneer je
voor het paleis staat dan zien alle
vijvers er even groot uit. Er wordt
dus gebruik gemaakt van
optische illusie en perspectief.
- Samenspel tussen architectuur
en landschapsarchitectuur.
- Natuur wordt ondergeschikt
aan ingrepen door de mens, de
mens legt zijn orde op.
-Grootschalige transformatie
naar een ontworpen landschap,
gebaseerd op een kruisvorm:
centrale as en kanaal.
Tuinen van Vaux- Maincy André Le
le-Vicomte Nôtre -Extensie van de as naar het
omringende landschap.
-Spel met topografie, perspectief
en met optische illusies: tuin als
intellectuele constructie.
-Evolutie t.o.v. Renaissancetuin:
benadrukken van de centrale as,
introductie van diagonale assen.
,3. Absolutisme
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Uitdrukking van de macht van
de monarchie.
- Centrale as, dwarsassen,
diagonale assen, sterpatronen,
‘patte d’oie’.
- Assen ook doorgetrokken
buiten de tuinen, geprojecteerd
op de stad.
-Onderwerpen van het
landschap op een grotere schaal:
jachtterrein, bosbouw,
landbouw, …
- Triangulatie: manier om het
landschap op te meten, maar
ook om het te ontginnen.
- Grijpt in op topografie,
watersysteem, bodemcondities.
- Belang van technologie: aanleg
van wegen, kanalen,
Tuinen van Versailles/ André Le pompstations, …
Versailles Parijs Nôtre
- Opkomst van de
Ingenieurskunde
-Uitdrukking van macht: de
monarch (Lodewijk XIV)
overheerst het landschap en in
extenso het land: vertaling van
absolutisme in een tuin.
- Ook technisch: parterres,
waterbassins en fonteinen zijn
technische meesterwerken die
de controle over de natuur
uitdrukken.
- Ook divertissement: ‘speeltuin’
voor het hof: binnen formeel
kader ruimte voor frivoliteit.
, 4. Barok in de stad
Foto’s Naam Plaats Ontwerper Kenmerken
-Barokke tuin vertaald naar
stedelijke context.
-Vijvers worden terug groter
naargelang je je verder
verwijderde van het paleis.
Evolutie van renaissance naar
baroktuin.
-Inbrengen van een hiërarchie
(centraal assenkruis).
- Perfectioneren van de
symmetrie.
- Manipuleren van het
perspectief (vijvers, afmetingen
raster, omgaan met
hoogteverschil).
- Verlengen van de zichtas in het
stedelijk weefsel (Champs
Elysées).
Tuinen van Parijs Andre Le
Tuileries Nôtre -Landschapsontwerp als manier
om zich te onderscheiden op de
sociale ladder, imitatie van de
adel en monarchie.
