Filosofie – samenvatting 2021 - 2022
HOOFDSTUK 1 – DE OORSPRONG VAN DE FILOSOFIE
Filosofie = vragen stellen, verwonderen vanuit het ‘niet weten’ van zaken
1.1. ETYMOLOGIE
Filein Sophia
‣ Filein: Grieks voor ‘houden van’
‣ Sophia (Athena, Minereva, Tara, Saraswati): de godin van de Wijsheid → wijsheid wordt
vaak in een vrouwelijke vorm gezien
Oorsprong: 2 visies
‣ Filosofie is zo oud als de mensheid
‣ Filosofie is ontstaan in een bepaalde periode (500 – 600 v.Chr.) in een bepaalde regio (tussen
Griekenland en Turkije, gebied rond de Egeïsche Zee)
MYTHOS:
‣ Mythisch denken
‣ Verhaal van de Zondeval: Adam en Eva eten van de boom van goed & kwaad
o Anders dan de dieren kennen ze schaamte, psychologische pijn, lijden, etc.
o De pre-mens in het aards paradijs leefden nog volledig 1 met de natuur
o Diepere boodschap: vanaf het moment dat men begint de oordelen over goed en
kwaad, ontstaat er lijden en psychologische pijn
‣ Thuiskomst van Odysseus: Odysseus wordt op zijn weg naar huis verleid door sirenen die
prachtig kunnen zingen
o Om dit te vermijden, draagt hij zijn bemanning op om was in zijn oren te doen en om
hem vast te binden aan de mast
o Diepere boodschap: de verleiding is één van de uitdagingen die we in ons leven
moeten kunnen weerstaan om wijs te worden
‣ Mythes bevatten soms meer wijsheid dan men soms denkt (ook sprookjes bevatten wijsheid)
VAN MYTHOS NAAR LOGOS:
‣ Nieuwe manier van denken en verklaren
‣ Natuur wordt uit de natuur verklaard
‣ Groter belang van (zintuigelijke) observatie i.p.v. mythische verklaringsmodellen
‣ Deze overgang ging samen met de verstedelijking
o Verschillende volkeren kwamen samen met elk hun eigen benaderingen die met elkaar
botsen → men zoekt dan eerder naar een meta-antwoord
o Op zoek naar een abstracter begrip van de werkelijkheid
‣ Xenophanes: “als dieren handen bezaten zoals de mensen, zouden de paarden de goden als
paarden afbeelden, de ossen als ossen. De Ethiopiërs maken hun goden zwart met stompe
neuzen; de Thraciërs zeggen dat de hunne blauwe ogen en rood haar bezitten. In
werkelijkheid hebben de mensen nooit iets over de goden geweten en zullen dat ook nooit
weten”
o Iedereen heeft zijn eigen beeld over hun eigen goden
o Elk volk gaat hun beeld van een god vormen naargelang hoe het volk eruit ziet
o Goden = afspiegeling van zichzelf
o Xenophanes zoekt hier naar een meta-antwoord
1
,Filosofie – samenvatting 2021 - 2022
1.2. WAT IS FILOSOFIE
FILOSOFIE TUSSEN RELIGIE EN WETENSCHAP:
‣ Wetenschap: bestudeert op systematische wijze de ‘objectieve’ verschijnselen of fenomenen
o Domein: materiële werkelijkheid
o Natuurfilosofie werd fysica, later ook andere natuurwetenschappen en
sociologie/psychologie
o Ratio (rede, verstand) en empirie (zintuigelijke waarneming)
‣ Religie: zoekt naar iets absoluuts + biedt troost en zingeving
o Domein: zingeving, waarden, bewustzijn → existentialisme
o “voorbij” zintuigen en verstand
SOORTEN FILOSOFISCHE VRAGEN:
De vragen van Kant Indeling van Ferry
· Wat kan ik weten (ons denken) · Kennis: werkelijkheid
· Wat moet ik doen (ons handelen) · Ethiek: rechtvaardigheid
· Wat mag ik hopen (onze verwachtingen) · Wijsheid: heil of geluk
· Wat is de mens?
2
,Filosofie – samenvatting 2021 - 2022
1.3. INDELING VAN DE FILOSOFIE
ONDERBOUW: HET ZIJN, BEWUSTZIJN, MENS (DAT WAT IS):
Ontologie = vragen over het zijnde (dat wat is)
‣ Kosmologie: de leer van de werking van de kosmos (de natuur)
o Vanaf Newton ontstaan de natuurwetenschappen (fysica of natuurfilosofie,
scheikunde, biologie, …)
‣ Metafysica: de leer van de aard van en de orde achter de fenomenen
o Wanneer dit God genoemd wordt, spreekt men van theologie
‣ Wijsgerige antropologie: stelt zich vragen over de aard, de status en de plaats van de mens
o Ontwikkeling van sociologie, psychologie, agogie en de culturele antropologie
BOVENBOUW: HET BEHOREN (DAT WAT ZOU MOETEN ZIJN)
→ 3 grote waarden van Plato: waarheid, goedheid en schoonheid
‣ Het ware
o De epistemologie of kennisleer: vragen over de waarheid en kennis (vb. wat is
waarheid?, wat is het verschil tussen waarheid en mening?, waarop is ware kennis
gefundeerd?, …)
o De logica: de leer van het geldig redeneren
o De wetenschapsfilosofie: de leer van de grondslagen van de kennis van de
afzonderlijke wetenschappen
o De taalfilosofie: de leer van het ontstaan, ontwikkeling, betekenis en functie van taal
‣ Het goede en het rechtvaardige
o De ethiek: de leer van wat het goede is, de normen en waarden binnen een cultuur, …
o De politieke en/of sociale filosofie: de leer van hoe een rechtvaardige maatschappij
georganiseerd dient te worden
o De rechtsfilosofie: de leer van de aard en oorsprong van het recht en haar verhouding
tot ethiek
‣ Het schone
o De esthetica: de leer van wat schoonheid is en wat kunst is
o De kunst- en cultuurfilosofie
3
, Filosofie – samenvatting 2021 - 2022
1.4. DE PRE-SOCRATISCHE NATUURFILOSOFEN
‣ 5e – 6e eeuw v.Chr.
‣ Rond de Egeïsche Zee
‣ Vraag naar de aard van de kosmos (= kosmologie)
o Wat is het beginsel (de archè)?
o Welke kosmische krachten spelen in het proces van verandering (kosmogenie)?
THALES VAN MILETE:
‣ ‘eerste’ filosoof
‣ Was volgens Plato onbeholpen en niet praktisch aangelegd
1. Archè of oerbeginsel van alles is water → reductionisme of het
herleiden van een complexe werkelijkheid tot 1 oerbeginsel
2. Stelling van Thales: A/B = D/C
‣ Als je 3 variabelen kent in de meetkunde, kan je steeds het
4e onbekende element berekenen
3. Ken jezelf als fundamentele filosofische taak
ANAXIMANDER VAN MILETE:
‣ Leerling van Thales
1. Er ligt nóg iets onder het oerbeginsel water, namelijk het apeiron
= het onbepaalde of onbeperkte is het eerste beginsel waaruit alles voorkomt
2. Eerste overgeleverde poging tot een kosmogenie: verklaring voor het ontstaan van de wereld als
een scheiding en inwerking van tegengestelde elementen op elkaar
3. “Waaruit de bestaande dingen hun geboorte hebben, daarin vinden ze ook hun ondergang, zoals
het hoort; ze geven elkaar immers recht (díkè) en boete voor het onrecht (adikía), overeenkomstig
de verordening van de tijd”
PYTHAGORAS EN DE VERBORGEN ORDE:
1. Term philosophos: “ik blijf zoeken en nadenken, tot ik de werkelijkheid begrijp”
2. Werkelijkheid kan uitgedrukt worden in getallen en hun onderlinge verhoudingen
3. Harmonie der sferen (muziek): 7 muzieknoten komen in verhouding met de 7 planeten, elke
planeet heeft een bepaalde trilling die overeenkomt met een bepaalde noot
4. Idee van reïncarnatie van de ziel
5. Stelling van Pythagoras: a² + b² = c²
4
