Publiek Recht – samenvatting 2021-2022 Opstal Miranda
HOOFDSTUK 1 - INLEIDING
1.1. WAT IS RECHT?
‣ Recht is niet per rechtvaardig → rechtvaardigheid is een subjectief begrip
WAAROM IS RECHT BELANGRIJK?
‣ Recht ordent de maatschappij → vermijden van chaos
‣ Regelgeving: rust creëren (weten welke regels gevolgd moeten worden om iets te bereiken)
Recht moraal
‣ Moraal is gericht op de geestelijke vervolmaking van de mens als individu
‣ Niet afdwingbaar
‣ Juridische regels kunnen soms moreel zijn: vb. abortus kwestie, euthanasie
Recht godsdienstige regels
‣ Godsdienstige regels = regels van een soort opperwezen die de relatie tussen God en de
mensen moeten regelen
‣ Worden soms als wet ingesteld: vb. de sharia
‣ Verschil met moraal:
o Moraal is echt innerlijk, zeer individueel (vb. moreel tegen abortus: eens mee betogen)
o Godsdienstige regels gaan verder! (vb. godsdienstig tegen abortus: echt implementeren
naar eigen gedrag, vb. een hoofddoek dragen of een kruisje dragen, ...)
DEFINITIE:
Recht = het geheel der regels die op een bepaald tijdstip, in een bepaalde gemeenschap gelden en op
haar gezag zijn vastgesteld
‣ Geheel van regels: tussen de mensen & het apparaat dat deze regels maakt (vb. de overheid)
‣ Op een bepaald tijdstip: recht varieert in tijd en in context
‣ In een bepaalde gemeenschap / plaats
‣ Op haar gezag vastgesteld: recht heeft een dwingend karakter (vb. corona maatregelen)
Geheel van regels:
1) Gebodsbepalingen: “je moet” 4) Louter technische regels: leggen
o Opkomstplicht: geen stemplicht plichten op met het oog op uniformiteit
o Leerplicht: vanaf 5 jaar o Dagvaarding, identiteitskaart,
o Aangifteplicht van geboorte akten van burgerlijke stand
o Dienstplicht: opgeschort in 1994 5) Individuele beslissingen: geen algemene
o Belastingplicht draagwijdte
2) Verbodsbepalingen: dingen die je niet mag doen o Vonnissen of arresten,
o Verbod op bigamie bouwvergunningen, benoemingen
o Oneerlijke handelspraktijken: vb. winkel lokt klanten met producten die ze niet hebben,
o Het strafrecht
3) Verlofbepalingen: je mag kiezen of je het gebruikt
o Indexering van woninghuur
o Huwelijksrecht: huwelijksstelsels (scheiding van goederen, …)
1
,Publiek Recht – samenvatting 2021-2022 Opstal Miranda
Variëren in tijd en plaats:
Recht varieert in tijd en plaats
1789: Franse Revolutie → afrekening met de middeleeuwen
‣ Liberté, égalité et fraternité = vrijheid, gelijkheid en broederschap → basis voor nieuwe
politieke richtingen
Liberalisme: streven naar zoveel mogelijk vrijheid van het individu
‣ Partijen: Open VLD, LDD, MR, Spirit, …
Liberté
‣ 1831: hoofdstuk ‘Rechten en Vrijheden’ in de Grondwet
‣ Stokpaardje doorheen de jaren: belastingverlaging
Christen Democratie: christelijke opvattingen, oog voor gemeenschap en
naastenliefde
‣ Partijen: CD&V, CDH
‣ Onze samenleving is doordrongen van het christendemocraten
gedachtengoed: vb. verbod op bigamie, echtscheidingsrecht,
‣ Kantelpunt: 1990 abortuskwestie → abortus uit de strafwet halen
Fraternité o Koning Boudewijn kon de abortuswet niet goedkeuren omwille van
eigen christelijke overtuigingen
o CD&V heeft Koning Boudewijn even aan de kant gezet d.m.v.
artikel in de grondwet: ‘als de koning niet in staat is om een wet te
tekenen, mag de regering korttijdig ingrijpen’
‣ Kindergeld invoeren, anticonceptie wordt ingevoerd, abortus wordt semi
geaccepteerd
Socialisme: ieder moet dezelfde mogelijkheden krijgen
‣ communisme: iedereen moet helemaal gelijk behandeld worden
‣ Partijen: Vooruit, PS, PVDA, PTB
‣ Eind 19e eeuw:
o Invloed van Karl Marx – tijd van Daens
o Arbeiders verenigen zich: oprichting van de Spaarkas en het
Syndicaat
o 1893: algemeen meervoudig stemrecht voor mannen
‣ Begin 20e eeuw:
Égalité o Tijdens WO I: groot ongenoegen over de verhouding in het leger
tussen Franstalige elite en Vlaamse soldaten
o 1917: Russische revolutie – Bolsjewieken (communisten) komen aan
de macht
o Belgische overheid gaat samenzitten met socialisten om een Russisch
scenario te vermijden
→ invoering algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen
→ eerstkomende verkiezingen met meer socialisten in parlement
→ ontwikkeling van arbeidsrecht en sociaal recht
2
,Publiek Recht – samenvatting 2021-2022 Opstal Miranda
Andere politieke stromingen:
Nationalisme:
‣ Kern: het volk moet zichzelf kunnen besturen
‣ Partijen: Vlaams Belang, NVA
‣ Cordon Sanitaire:
o Traditionele partijen willen het Vlaams Blok uitsluiten en isoleren
o Sinds Zwarte Zondag (1991), maar al eerder gestart door Agalev in 1989
o Reden: Vlaams Blok wordt als extreem rechts en racistisch beschouwd
o Nu: discussies pro en contra
‣ Periode tussen WO I en WO II:
o Duitsland: Verdrag van Versailles → armoede en frustraties → Hitler aan de macht
→ wil om Duitsland terug trots en machtig te maken
o België:
▪ Problemen tussen Franstalige legerleiding & Vlaamse soldaten
▪ Rechtszaken tegen Vlamingen die volledig in het Frans verliepen
→ grote onvrede bij Vlamingen → voedingsbodem voor Vlaams-
Nationalisme
‣ WO II:
o Vlamingen krijgen van de Duitse bezetter de kans om samen te werken onder de
belofte van zelfbestuur
o Nederlaag voor Duitsers én Vlamingen → 20 jaar lang nog nauwelijks van invloed
‣ Vanaf 1960:
o Universiteit Leuven: lessen in het Frans → studentenprotest → opflakkering van
Vlaams Nationalisme → opleving van de Volksunie
o Diverse staatshervormingen: meer bevoegdheden voor de gemeenschappen
o MAAR Volksunie is niet radicaal genoeg voor sommigen → oprichting Vlaams Blok
(voorloper Vlaams Belang)
o Volksunie raakt verscheurd
▪ Links: Socialistische Vlaamse Nationalisten: Spirit
▪ Rechts: Liberale Vlaams Nationalisten: NVA
‣ Na WO II: “Wie de baas is over brandstof, wint de oorlog.”
o Petroleum
o Atoomenergie
‣ 1968: Oprichting van ‘De Club van Rome’
‣ 1972: Rapport ‘Er zijn grenzen aan de groei’ → conclusie: de mens is in staat om zichzelf te
vernietigen
Ecologisme:
‣ Kern: maatschappelijke politieke stroming die de mens als onderdeel van een groter
ecosysteem ziet
‣ Partijen: Groen, Ecolo
‣ Hoboken: Umicore fabriek veroorzaakte grond-, water- en luchtverontreiniging in de streek
→ ernstige gezondheidsschade bij omwonenden → ontstaan van milieurecht
‣ VS: Dupont fabriek
‣ Nu nog: 3M problematiek rond Zwijndrecht
‣ Dioxinecrisis (schadelijke stof in kippeneieren): overheid krijgt het verwijt dat ze niet genoeg
doet voor het milieu en de bescherming van mensen → traditionele partijen worden afgeschaft
→ groenen komen in de regering
3
, Publiek Recht – samenvatting 2021-2022 Opstal Miranda
‣ Jaren ’90: veel betoging van antiglobalisten
‣ Grote beleggers speculeren op de Argentijnse munt, de Peso → hyperinflatie (prijs stijgt
pijlsnel)→ land gaat failliet → invoering van Tobin Taks = taks op wisselkoersverschillen
o Doel: speculatie op dalingen tegenhouden + taks creëert opbrengst voor de landen zelf
Juridisering:
= het stelselmatig toenemen van regels in onze samenleving → heeft 2 aspecten
1) Rechtsregels verder opgesplitst in kleinere deelaspecten: vb. verschillende huwelijksstelsels
2) Binnenkomen van het recht waar het vroeger niet bestond: vb. medisch aansprakelijkheidsrecht
Dwingend karakter:
‣ Tot Franse revolutie: gezag kwam van God
‣ Vanaf de Verlichting: geloof in God is geen absolute waarheid meer
‣ De soevereine volkswil = de optelsom van alle individuele meningen, wordt gemeten met een
volksraadpleging of een referendum (vb, Zwitserland, Brexit)
‣ België – nationaal: de positie van Koning Leopold III na WO II
‣ België – lokaal: Oosterweelverbinding in Antwerpen
‣ Parlementaire democratie = de macht van het volk door vertegenwoordigers, in Kamer en
Senaat, die met elkaar in debat gaan
o Kamer: 150 zetels (vs. 11 miljoen burgers….)
‣ Als het gezag ontoereikend is, gaat men dwang uitoefenen (vb. financiële sancties,
vrijheidsberoving, lijfstraffen, doodstraf)
‣ Als er weinig gezag is, is er veel dwang nodig en vice versa
‣ Wettige zelfverdediging: enkel toegelaten als het gaat om
o Een rechtstreekse dreiging
o Tegenover jezelf
o Of tegenover je dierbaren
→ beschermen van bezit weegt niet op tegen een mensenleven!
Verband tussen regels en gezag:
“Hoe meer regels er zijn in een samenleving, hoe minder dwang er moet uitgeoefend worden. Hoe
minder regels er zijn in een samenleving, hoe meer dwang er moet uitgeoefend worden.”
4
