AJ 2021-2022, semester 2 Samenvatting Sociale Psychologie
SOCIALE PSYCHOLOGIE
INHOUDSOPGAVE
Deel 1. Sociale psychologie: kernthema’s ............................................................................................ 3
Hoofdstuk 1. Inleiding ................................................................................................................................... 3
De mens is een sociaal dier ....................................................................................................................... 3
Definitie en verwante disciplines .............................................................................................................. 3
Geschiedenis van de sociale psychologie ................................................................................................. 6
Sociale psychologie in de 21e eeuw ........................................................................................................... 7
Hoofdstuk 2. Onderzoeksmethoden ............................................................................................................. 10
De ontwikkeling van hypothesen ............................................................................................................ 10
Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabelen .................................................................. 10
Ideeën testen: onderzoeksplannen ......................................................................................................... 11
Ethiek en waarden in de sociale psychologie........................................................................................... 12
Hoofdstuk 4. Sociale perceptie......................................................................................................................13
Het ruwe materiaal van de eerste indruk................................................................................................. 13
Attributie: het afleiden van disposities .................................................................................................... 14
Integratie: van disposities tot impressies ................................................................................................ 17
Confirmatievertekening: van impressies naar realiteit ............................................................................ 17
Slotwoord .............................................................................................................................................. 18
Hoofdstuk 5. Sociale beïnvloeding ............................................................................................................... 19
Automatische sociale beïnvloeding ........................................................................................................ 19
Conformiteit ........................................................................................................................................... 19
Instemmen ............................................................................................................................................. 21
Gehoorzaamheid ....................................................................................................................................22
Slotwoord .............................................................................................................................................. 23
Deel 3. Interpersoonlijke en groepsprocessen..................................................................................... 24
Hoofdstuk 10. Agressie................................................................................................................................ 24
Wat is agressie? ..................................................................................................................................... 24
Crossnationale en intraculturele verschillen ........................................................................................... 24
De oorsprong van agressie......................................................................................................................25
Sociaalpsychologische theorieën van agressie ....................................................................................... 26
De invloed van geweldmedia ................................................................................................................. 28
Verborgen geweld ................................................................................................................................. 29
Slotwoord: de reductie van geweld ........................................................................................................ 29
Hoofdstuk 11. De sociaalpsychologische basis van groepen .......................................................................... 30
De sociaalpsychologische basis van groepen .......................................................................................... 30
Groepsstructuur ..................................................................................................................................... 30
Macht en leiderschap: hiërarchische relaties tussen groepsleden ............................................................ 31
De aanwezigheid van andere groepen .................................................................................................... 33
Slotwoord .............................................................................................................................................. 34
Hoofdstuk 12. Groepsprestaties ................................................................................................................... 35
Collectieve processen ............................................................................................................................. 35
Onenigheid en verschillende opinies....................................................................................................... 36
1
,AJ 2021-2022, semester 2 Samenvatting Sociale Psychologie
Groepsprocessen .................................................................................................................................... 36
Groepsdenken: het perspectief verliezen ................................................................................................ 39
Slotwoord ............................................................................................................................................. 40
Deel 4. Intergroepsprocessen............................................................................................................ 41
Hoofdstuk 14. De multiculturele samenleving............................................................................................... 41
Diversiteit ............................................................................................................................................... 41
Interetnisch contact vermindert vooroordelen ........................................................................................ 41
Problemen met interetnisch contact...................................................................................................... 42
Puzzelklas en affirmatieve actie.............................................................................................................. 43
Effecten van allerlei goedbedoelde maatregelen, media, wetten en regels ............................................ 44
Deel 5. Toegepaste sociale psychologie ............................................................................................. 46
Hoofdstuk 15. Duurzaamheid ...................................................................................................................... 46
Eigenbelang of rekening houden met anderen? ..................................................................................... 46
Ecologisch handelen ............................................................................................................................... 47
Conflicten oplossen ............................................................................................................................... 48
Hebben of zijn? .......................................................................................................................................50
Slotwoord .............................................................................................................................................. 51
Hoofdstuk 16. De rechterlijke wereld ............................................................................................................ 52
De selectie van de jury ............................................................................................................................52
Het proces .............................................................................................................................................. 53
De beraadslaging door de jury ................................................................................................................56
Het straftoemetingsproces .....................................................................................................................56
2
,AJ 2021-2022, semester 2 Samenvatting Sociale Psychologie
DEEL 1. SOCIALE PSYCHOLOGIE: KERNTHEMA’S
HOOFDSTUK 1. INLEIDING
DE MENS IS EEN SOCIAAL DIER
De mens is fundamenteel een sociaal wezen. We zijn verzot op nadenken over onszelf en anderen en over hoe
we het best reageren in sociale situaties. We observeren anderen, analyseren hun gedrag en proberen te
voorspellen hoe iemand zich zal gedragen. Het is een fulltime activiteit.
Iedereen is een beetje amateurpsycholoog en omdat sociale relaties zo belangrijk zijn, is iedereen dagelijks
bezig met sociaalpsychologische vraagstukken. Iedere mens denkt na over wat mensen beweegt en probeert
het gedrag van anderen te begrijpen. We staan niet alleen stil bij wat anderen beweegt, maar ook bij wat
onszelf drijft.
Vb. waarom is Temptation Island zo populair? Omdat wij een grote belangstelling hebben aan het sociale,
want we zijn sociale wezens.
DEFINITIE EN VERWANTE DISCIPLINES
Wat maakt de psychologie binnen de groep van sociale wetenschappen apart? De gerichtheid op het
individu. Enkel wanneer we ‘het innerlijke’ (= denkprocessen, affect en motivatie) van de actoren begrijpen,
kunnen we correcte uitspraken doen over ‘wat mensen drijft’.
Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens, motivaties
en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen en hoe wij zelf een invloed
uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich gedragen.
• Wetenschappelijke studie: sociaalpsychologen hanteren vaak experimenten (= een vorm van
onderzoek waarbij de onderzoeker controle heeft over de gebeurtenissen en deelnemers volkomen
toevallig aan condities worden toegewezen) en gevalideerde vragenlijsten als basis van
wetenschappelijke kennis. Omdat sociale psychologie eerder wetenschappelijk dan anekdotisch en
eerder systematisch dan toevallig is, leidt ze tot inzichten die we onmogelijk louter intuïtief of door
ervaring kunnen verwerven.
- ideocratische ervaring/kennis: kennis of ervaringen die gelinkt is aan onszelf, niet mogelijk om over te
dragen aan anderen ó wetenschappelijke kennis: kennis die we aan anderen kunnen overdragen. Als
een wetenschappelijke studie opnieuw wordt uitgevoerd, zouden dezelfde resultaten bekomen moeten
worden.
• Gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen: sociale psychologie richt zich op de manier
waarop het individu de sociale wereld waarneemt, begrijpt en interpreteert. Sociaalpsychologen
bestuderen vooral de subjectieve interpretatie van objectieve eigenschappen. Ze hebben niet alleen oog
voor het cognitieve aspect, maar ook affectieve en motivatiecomponenten zijn belangrijk. Het is
duidelijk dat gedrag bepaald wordt door cognitieve (denkprocessen), affectieve (emoties) en
motivationele (drijfveren) processen. Diverse vormen van gedrag worden bestudeerd in verschillende
situaties waarvan veronderstelt wordt dat ze door dezelfde gedachten, gevoelens en motivaties worden
aangestuurd.
Sociale psychologie kijkt naar de mens in zijn geheel: wat de mens denkt (gedachten), voelt (gevoelens),
drijft (motivaties) en hoe ze zich daardoor gedragen (gedragingen).
• Aanwezigheid van anderen: dit benadrukt de sociale aard van het individu. Met het ‘sociale’ wordt
bedoeld de sociale invloed van anderen op het individuele functioneren. Het ‘sociale’ kan ook op een
andere manier worden ingevuld, nl. de individuele processen die intern spelen, maar toch betrekking
hebben op anderen (deze processen zijn niet direct ‘sociaal’ aangezien ze puur intern spelen, maar
kunnen een directe aanleiding vormen tot hoe we met anderen omgaan). Ten slotte bestuderen
3
, AJ 2021-2022, semester 2 Samenvatting Sociale Psychologie
sociaalpsychologen ook de gedachten of gevoelens van personen over niet-sociale objecten.
Sociale situaties zorgen ervoor dat we ons op een bepaalde manier gaan gedragen, voelen…
De kracht van de situatie doelt naar de sterke invloed dat de sociale context uitoefent op het gedrag.
Voorbeeld: Stanford Prison experiment onder leiding van Philip Zimbardo
In kelder van Stanford ° namaak gevangenis. Kandidaten werden random toegewezen aan de rol van
cipier of gevangene. Na enkele dagen werden al mensen naar huis gestuurd, door verschijnselen van
enorme stress, depressie…
! Philip Zimbardo zou de bewakers hebben aangezet om hun taak met de nodige hardheid uit te
voeren, wat tegen de geldende principes van een goed onderzoek indruist.
Bevindingen zijn niet allemaal verkeerd door de inmenging van Zimbardo: mensen verliezen zichzelf
eenmaal ze in een slechte situatie bevinden, dit gebeurt in realiteit ook.
Alex Haslam en Steve Reicher hebben het Stanfordexperiment opnieuw uitgevoerd in een gewijzigde
‘light’ versie. Hierbij werd geenszins dezelfde brutaliteit van de bewakers geconstateerd.
Voorbeeld: Reagan – Mondale debat
Er wordt een tape getoont aan een aantal mensen en nadien moeten ze een beoordeling geven van Reagan.
Controleconditie (zoals het was; met oneliners en reactie publiek):
beoordeling meer dan de helft, dit klopt want Reagan was zeer
populair
Manipulatie van de variabelen: condities wijzigen tov de
controleconditie
- zonder oneliners, met reactie: iets minder dan controleconditie
- met oneliners, zonder reactie: net minder dan de helft è toont aan
dat het publiek een invloed uitoefent op anderen
Wij (de kijkers van de tape) worden beïnvloed door het publiek in de studio.
Rule: “all members of the debate audience (…) not to applaud, speak, or otherwise participate in the debate by
any means other than by silent observation, except as provided by the agreed upon rules of the October 16
town hall debate.”
Waarom is er zo’n regel over het gedrag van het publiek tijdens debatten?
Omdat het publiek de burgers/kijkers thuis anders zouden beïnvloeden door op een bepaalde manier te
reageren.
Sociale psychologie is nauw verwant aan twee andere disciplines, nl. sociologie en
persoonlijkheidspsychologie.
Ze focussen allemaal op het sociale, maar op basis van verschillende criteria.
• Sociologie: studie naar groepsfactoren
o Gelijkenis met sociale psychologie: interesse voor soortgelijke onderwerpen die meestal een
groot maatschappelijk belang hebben.
o Verschillen met soc psych:
§ Sociologie klasseert personen volgens nationaliteit, ras, sociaal-economische klasse
en andere groepsfactoren, terwijl de sociale psychologie zich richt op het
individuele niveau
§ Onderscheid op vlak van onderzoeksmethoden: sociale psychologie maakt veel
meer dan sociologie gebruik van experimenten om gedrag te onderzoeken.
o Sociologie en sociale psychologie zijn complementair en verklaren elk een belangrijk deel
van sociaal gedrag. Sociaal gedrag wordt beïnvloed door systemische variabelen die zich op
het niveau van de groep bevinden, maar ook door individuele of persoonlijke opvattingen.
4
