Psychogerontologie
Samenvatting
Vrije Universiteit Brussel
,Belangrijke thema’s en begrippen bij veroudering
70% schriftelijk examen (gesloten boek, open vragen) en 30% taak
Psychogerontologie: definitie
Psychogerontologie = de psychologie van het ouder worden en het sociaal-emotioneel functioneren van
ouderen
Psychogerontologie: een kennismaking met de wereld van de oudere
Filmpje: Sandwich generatie = mensen die 60-65 jaar zijn, die net op pensioen zijn en zowel zorgen voor hun
eigen kinderen als voor hun ouders. Ze hebben weinig tijd voor hun zelf -> daling van quality of life
Vergrijzing
Ouderen: wie zijn ze?
- Verschillende termen
- Senioren, bejaarden, … OUDEREN
- Welke leeftijd?
Chronologische leeftijd
o 65-74 jaar: “jonge” ouderen
o 75-84 jaar: “oude” ouderen
o 85 jaar: “oudste” ouderen
o 100 jaar: “centenarian”
o 110 jaar: “super centenarian”
Kalenderleeftijd zegt niet altijd iets over iemand: iemand kan heel oud zijn maar heel gezond of omgekeerd,
kan op een heel jonge leeftijd veel fysieke problemen hebben of juist heel gezond zijn. Hierdoor bestaat er ook
een functionele leeftijd:
- Biologische leeftijd = gebaseerd op de kwaliteit van de werking van de lichaamssystemen/organen
“Biologische leeftijdstest” (nagaan levensverwachting + hoe gezond men gaat ouder worden)
Gebaseerd op hoe goed/slecht onze organen werken
Progeria patiënt: iemand met een verouderings ziekte kalender leeftijd is 8 jaar maar
biologische leeftijd is 70-80 jaar
- Psychologische leeftijd = gebaseerd op het functioneren op psychologische/cognitieve tests
(geheugen, intelligentie, leercapaciteit,…)
Hoeft niet perse overeen te komen met je biologische leeftijd of kalenderleeftijd vb. iemand met
dementie
- Sociale leeftijd = gebaseerd op welke sociale rollen een persoon inneemt (familie, werk, gemeenschap)
Vb.: een grootouder heeft een hogere sociale leeftijd dan een ouder; een gepensioneerde is “ouder” dan
een werkende persoon
Functionele vs chronologische leeftijd
Functionele leeftijd moet je telkens opnieuw meten, terwijl je een chronologische leeftijd goed kan opvolgen.
CHRONOLOGISCHE leeftijd = meest gehanteerd (= “leeftijd volgens de jaren”)
- Bevolkingspiramides
- Bevolkingsvooruitzichten
Vergrijzing: Enkele cijfers
Vergrijzing van de bevolking (dubbele vergrijzing: niet alleen het aantal ouderen gaat toenemen, maar ook het
aantal ‘oudste’ ouderen)
1
,- Grafiek: gemiddelde leeftijd gaat ook de komende jaren stijgen
- Babyboom generatie die nu aan het verouderen is (groep die na de oorlog geboren zijn)
- Niet in alle gemeenten zijn de ouderen gelijk verdeeld. Veel ouderen aan de kust: meestal na pensioen
naar de kust verhuizen
- Levensverwachting bij de vrouwen ligt hoger dan bij de mannen
- Levensverwachting (België): er resten nog veel jaren na de pensioen vb. nog 20 jaar dat de mensen
hebben om hun leven te vullen. Heel moeilijk om na een actieve job een zinvolle invulling van de dag te
hebben. Belangrijk om nog actief te blijven vb. vrijwilligerswerk
Biopsychosociale perspectief
= ontwikkeling/veroudering is een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale processen
- Biologische: Werking van de lichaamsfuncties en structuren doorheen het verouderingsproces
- Psychologische: Cognities, gevoelens, emoties, persoonlijkheid
- Sociale: Positie binnen sociale structuren (familie, cultuur, wereld, land, gemeenschap,…)
Je kan het ene niet loszien van het ander
4 principes van “het ouder worden”
1. Veranderingen in de levensloop verlopen continu
Continuïteitsprincipe: hetgene dat gebeurt op oudere leeftijd bouwt voort op gebeurtenissen uit het
verleden
Vb. als je jarenlang hebt gerookt, ga je de gevolgen hiervan pas merken als je ouder wordt
2. Enkel de “overlevenden” zijn diegenen die oud worden
De enige voorwaarde om oud te worden = NIET DOODGAAN
Als je bijvoorbeeld gaat vragen aan ouderen of ze risk taking factors vertonen, dan is dit moeilijk om
na te gaan. Want het kan zijn dat de ouderen die gestorven zijn, net veel dingen hebben geriskeerd
in hun leven en degenen die nog leven juist niet.
3. Individualiteit doet ertoe
Mythe: als mensen ouder worden lijken ze steeds meer en meer op elkaar
Maar elke ouder is uniek
4. Normaal verouderen is verschillend van ziekte
Normaal verouderen (primair), pathologisch verouderen (secundair en tertiair) en optimaal
(succesvol) ouder worden
o Primair verouderen: vb. we zullen allemaal grijs haar krijgen, osteoporose hebben, …
o Secundair verouderen vb. ontwikkelen van kanker (niet iedereen zal dit krijgen).
o Tertiair verouderen: komt net voor het sterven, heel erg ziek worden
There are inter-individual differences in development (Fig 1.2)
Derde principe: individualiteit doet er toe, er zijn interindividuele
verschillen. Naarmate mensen ouder worden, zal grootte van hypocampus
kleiner worden. Maar je ziet in het figuur dat dit niet bij iedereen het geval
is.
2
, Dingen die een invloed hebben op je latere leeftijd vb. veel
vettig eten, alcohol drinken, fysieke activiteit, roken, …
Normal aging is different
Persoonlijk versus sociaal ouder worden
- Personal aging = veranderingen binnen het individu (ontogenetische benadering)
- Social aging = mensen veranderen gelijktijdig met of als resultaat van een veranderende omgeving (Paul
Baltes: normatieve en niet normatieve invloeden)
Normatieve leeftijdsgerelateerde invloeden = culturele normen
o Zich laten leiden door die gebeurtenissen te laten plaatsvinden die een cultuur of een generatie
vasthangen aan bepaalde momenten in de levensloop (cfr. verwachtingen)
o Vb. begin 20 jaar stilaan afstuderen, rond 30 kinderen hebben, … Je gaat je wel laten leiden door
de verwachtingen van de anderen en hierdoor heeft dit wel een impact op iemand
Normatieve geschiedenisgerelateerde invloeden = gebeurtenissen die iedereen binnen een bepaalde
cultuur op een bepaald moment overkomt (ongeacht de leeftijd) vb. Covid-19 impact
Niet normatieve invloeden = toevallige gebeurtenissen die een individu overkomt
Modellen van ontwikkeling
Nature en nurture
Veroudering stoelt op de principes van de ontwikkelingspsychologie
Nu vaak: DEVELOPMENTAL SCIENCE
Naast het psychologische, ook het sociale en het biologische perspectief!
Nature - nurture debat
- Nature:
Gesell: het maturatieproces (verouderingsproces, veranderingsproces) ligt volledig vast (ouders
kunnen praktisch niks beïnvloeden)
- Nurture:
John B Watson: de ontwikkeling wordt volledig beïnvloed door de omgeving die de ouders scheppen
3
