Inleiding
Deel 1 = lessen 1 tot 4 (extern publiekrecht)
- Het moderne staatsbegrip (les 1)
- Verhoudingen tussen staten sinds 1453 (les 2)
- Absolute monarchie en revolutie (=schakel naar deel 2)
- De negentiende eeuw (les 3)
- De twintigste eeuw (les 4)
Deel 2 = lessen 5 tot 15 (vergelijkend intern publiekrecht)
DEEL 1: EXTERN PUBLIEKRECHT
H1: Het moderne Staatsbegrip
A. Staat & Soevereiniteit
Hobbes wou een stabielig staatssysteem dat gebasseerd was op een impliciet contract tussen de
onderdanen die een initieel vrijheid afstaan aan de vorst. De vorst garandeerd de veiligheid aan de
onderdanen in ruil daarvoor.
De visie van Hobbes : dat er buiten het leven in de staat geen veiligheid kan zijn = heel controvertieel
veel juristen vinden dat dat een negatie is van elke vorm van recht, dat er alleen een beperkte
vorm van vrijheid mogelijk is binnen de staat die gedomineerd wordt door een vorst en dat het
internationaal recht niet zou kunnen bestaan bijvoorbeeld.
Andere juristen vinden het inzicht van Hobbes zeer verhelderend omdat de organisatie van
rechtstaat ook een concentratie van macht vereist om normen te kunnen uitvaardigen die voor alle
burgers dezelfde zijn.
Vandaar dat er een moeilijk probleem is in het ontwerpen van recht in de staat.
Er is geen wereldstaat, er is geen wereld god die normen kan dicteren die alle staten moeten volgen
staat een onderling zijn elkaars gelijken juridisch formeel toch en dat idee van horizontale
soevereiniteit dat is gekoppeld aan ideeën verticale interne soevereiniteit met name de staat heeft
boven zich geen andere machten te dulden in het eigen land dat is noodzakelijk want anders kan de
wet niet op dezelfde manier voor iedereen worden uitgevaardigd en toegepast natuurlijk zijn er
belangrijke correcties aan de staat is onderworpen aan zijn eigen regels maar dat idee dat de staat
zowel interne vrede is als soeverein ten opzichte van zijn gelijken dat is een heel belangrijk moment
in de ontwikkeling van de westerse rechtsfilosofie en ook in de vestiging van een modernere optie
van het publiekrecht.
1
,(1)STAAT
Betekent letterlijk ‘status’ of ‘toestand’.
Grondgebied – bevolking - overheidsinstellingen die een effectief gezag uitoefenen en ook erkend
zijn door andere staten.
Er zijn pogingen geweest in de rechtsleer en ook in het internationaal recht om te definiëren wat een
staat is. Een voorbeeld daarvan is de conventie van de video dat is Amerika inzake rechten en
verplichtingen van staten, daarin zegt men dat er staat een grondgebied bevolking en regering
verzameld dus territorium dat gecontroleerd wordt waar mensen op wonen die geregeerd worden
door organiseerde instellingen. Die instellingen moeten in contact kunnen treden met andere staten,
in principe betekent dat dat staten elkaar erkennen als lid van de club.
Het probleem van erkenning is een heel politiek probleem en dat is vooral een politiek probleem als
er intern een revolutie uitbreekt of bijvoorbeeld als een deel van de staat cesessie pleegt, zich
afscheidt van de rest.
Denk aan het verhaal van de Belgische onafhankelijkheid, wanneer is onze onafhankelijkheid echt
gevestigd? Wanneer de grootmachten in Londen beslissen om een feitelijke situatie te laten worden
tot een juridische.
De discussie rond erkenning is redelijk groot en natuurlijk is het antidemocratisch om te zeggen dat
instaat alleen kan bestaan als anderen ze erkennen, natuurlijk kan je zeggen dat er een soort van
impliciete verplichting bestaat om een gevestigde feitelijke situatie dan gewoon te nemen voor wat
ze is, maar soevereiniteit heeft zowel een intern als een extern aspect en dat kan je niet uit het
geschiedenis verwijderen, omdat de staat ontstaat in Europa.
In Europa hebben we op incontinent verschillende politieke entiteiten die elkaar beconcurreren, die
ook voortdurend in handelsbetrekkingen staan met elkaar, daar is geen één entiteit die de andere
domineert.
Die staten leven samen, dat is een noodzakelijke voorwaarde dat de recht zou kunnen ontstaan,
maar om dat mogelijk te maken dat is allemaal een eigen bevoegdheid over een eigen grondgebied.
17de eeuw:
De terminologie inzake de staat is redelijk verward en vaag. In het ancien régime worden Franse
revolutie gebruikt dan van alles door elkaar. Men zegt soms dat er een republiek is maar dat is de dus
res publica = een gemene zaak. De zaak die iedereen aangaat.
Soms gebruikt men pleonasme, dan zegt met twee keer hetzelfde, état souverain = een soevereine
staat Een staat die een staat is, die geen machten boven zich te dulden heeft op extern vlak en die
intern ook het hoogste gezag uitoefent.
Nation wordt gebruikt om bijvoorbeeld studenten aan te duiden van dezelfde nationaliteit aan de
universiteiten. In het ancien regime zijn er naties van studenten en verschillende college,
bijvoorbeeld studenten uit Duitsland in bologna bijvoorbeeld studenten die uit onze gebieden komen
in orléans gaan studeren die worden een naties onderverdeeld.
De nazi dat wordt soms retorisch gebruikt als de koning van Frankrijk probeert om iedereen te
verenigen achter zich, dat gaat over een wereld van voor de Franse revolutie, een wereld waarin er
privileges zijn, voorrechten waarin niet alle burgers gelijk zijn en waar je zeker niet kan spreken van
één corpus van de natie.
2
,Middeleeuwen/Ancien regime:
Er worden termen gebruikt als res publica of libertas. (vb. Venetië, Genua)
In Venetië, Genua zijn er stadsstaten ontstaan staat in die geregeerd worden door een oligarchie, dus
letterlijk door weinigen, door een groep van rijken, een groep van lokale machtigen en niet door één
persoon.
Kan zijn dat er een dogen is aangesteld, hoofd van de republiek, maar die heeft af te rekenen met
verschillende raden die ook collectieve beslissingen nemen.
Een res publica in de middeleeuwen in het Ancien regime is een gemeenschappelijk georganiseerde
politieke entiteit dat hoeft dus geen monarchie te zijn het is ook perfect mogelijk dat staten op zich
die geeft worden vanuit de stad maar net een oligarchie een kleine groep.
Rijkere groepen hebben een handelsimperium en die doen natuurlijk ook aan imperialisme, ze
onderwerpen andere stukken van de middellandse zee.
Allerminst wat wij zouden noemen een democratie, maar eerder een systeem waarbij een aantal
families collectief delibereert en ook de rechtspraak controleert.
“Moderne Staat”: Cursus zat vroeger in titel de voornaamste moderne staat dat is een heel
problematisch begrip, in de geschiedenis deelt naar meestal de periode zijn in klassieke oudheid,
middeleeuwen, vroege middeleeuwse tijd, moderne en hedendaagse tijd, vroeger nieuwe en
nieuwste tijd. Bij ‘moderne staat’ zou je denken dat dat is vanaf de Franse revolutie vanaf de 19e
eeuw maar er is ook een goede keus te maken en rechtstheorie en rechtsgeschiedenis dat je vroeger
moet kijken naar de 17e eeuw omdat dan de koning erin slaagt om zijn concurrenten te schakelen
zelf meer macht naar zich toe te trekken. Dat gebeurt in de praktijk het meeste op fiscaal vlak omdat
in de 17e eeuw heel veel oorlog gevoerd wordt en 80 90% van de staatsinkomsten nodig zijn voor
het leger als een vorst erin slaagt om belastingen af te dwingen en de bestaande representatieve
instellingen terug te dringen dan vestigt hij zijn controle veel sterker.
Een betoging met catalaanse vlaggen rond de catalaanse kwestie, vandaag in catalonië zijn de
volksvergaderingen dat de inkomsten van de lokale staten zeer oud. Dat ontstaat al in de 12e eeuw
in de middeleeuwen. In de 16e 17e eeuw zien we in Europa dat dat soort van vergaderingen minder
en minder te zeggen krijgen omdat de vorst oorlog voert geld nodig heeft en erin slaagt om zijn wil
op te leggen in Frankrijk gaat dat gepaard met het verminderen van de macht van de adel en ook het
terugdringen van de macht van de clerus.
Franse revolutie neemt dat centrale punt dat met de monarch zit in de 17e en 18e eeuw over en zegt
dat voortaan de naties soeverein is. Dus alle onderdanen samen met de vorst maken de wet.
In de 19e eeuw is er een proces van contestatie van verdere evoluties en uiteindelijk van
democratisering, opkomst van het algemeen stemrecht, definitief na WOI een stemrecht voor
vrouwen in Frankrijk en in België na WOII.
De laatste 30 40 jaar wordt er veel geschreven over soevereiniteit die onder druk staat omdat staten
bevoegdheden afstaan aan supranationale organisaties zoals de Europese unie en omdat men ook
probeert om meer globale verplichtingen van staten af te leiden uit een hele reeks van
omstandigheden en rechtsbronnen. Bijvoorbeeld door het interpreteren dat een staat voldoende
voorzichtig moet zijn, met due diligence moet handelen, moet voorkomen dat het internationaal
recht geschonden wordt door bedrijven of door individuen op zijn grondgebied, brokkelt men
eigenlijk een beetje mee de originele monolithische staat af.
3
, (2)SOEVEREINITEIT
Een soevereine staat is een staat die eigen wetgeving kan uitvaardigen, zonder te moeten gaan
consulteren bij iemand anders die bevoegdheid eerst over het bestuur tegenover de
rechtsonderhorigen stellen ambtenaren aan en heeft een monopolie op het rechtmatig
uitoefenen van geweld.
Dat betekent bijvoorbeeld dat duelleren verboden is dat er geen interne oorlogen mogen zijn tussen
steden in het rijk en dat de politie en het leger de enige zijn die geweld mogen gebruiken als het echt
niet anders mogelijk is om een legitieme overheidsbeslissingen uit te voeren.
Als u een contract heeft met uw buurman en u vindt dat uw buurman kan ik niet uitvoert dan moet u
in principe naar de rechter om toestemming te vragen om over te gaan tot de uitvoering in natura of
tot het verkrijgen van schadevergoeding als er een overheid beslissing tegen u genomen wordt dan is
die onmiddellijk uitvoerbaar dan kan die achteraf gaan aanvechten bij de administratieve rechtbank
of bij de gewone rechtbank maar die is uitvoerbaar er is een privilege handelingen van de overheid
worden geacht in overeenstemming te zijn met het recht de overheid treedt op voor het algemeen
belang voor het belang van iedereen niet voor het individueel en als een handeling van de overheid
niet wordt gerespecteerd in principe dan krijgt u problemen.
(3)STAATSMACHT
We zien dat ook met de corona dat we allemaal verplicht om thuis te werken, en dat thuiswerk pas
echt begonnen is een aantal weken na het uitvoeren van de maatregelen omdat men is beginnen
inspecteren, maar dan nog is het onmogelijk om alle bedrijven tegelijkertijd te gaan inspecteren.
Overheid heeft niet de fysieke mogelijkheid om maatregelen te laten respecteren door iedereen, je
kan niet overal op elke straathoek een politieagent zetten je kan niet overal leger zetten in elke straat
om een aanslag te vermijden.
Het “gezag” van de overheid is erop gebaseerd dat de normen zijn geïnternaliseerd dat de burger
ervan overtuigd is dat de normen die de overheid uitvaardigt legitiem zijn. Misschien hebben we
nooit meer mogelijkheden gehad om het gedrag van burgers te controleren (bv. De camera’s
tientallen miljoenen in China, vroeger bestond dit niet).
En dan hangt het veel meer af van de aanvaarding van de maatregelen van de mensen. Als men
occasioneel mensen betrapt op een lockdown feestje dan weet men ook dat als heel de bevolking
ook dan feestjes begint te doen dat het gedaan is met de coronamaatregelen. De coronamaatregelen
worden gerespecteerd omdat de overheid die oplegt uit het algemeen belang dat de burger de
legitimiteit van de overheid daarvoor aanvaard dat is ook het enige problemen bij een verandering
van regime, bij een revolutie. Het is doorgaans zijn absolute schending van de vorige grondwettelijke
orde als men nieuwe staatsvorm kiest als een deel van het land zich afscheidt van het andere het
gaat meer om een massaal verlies van legitimiteit.
Het is niet dat de overheid met geweld zijn gezag kan handhaven, dat gezag kan alleen worden
gehandhaafd als de burgers het aanvaarden en heel belangrijk element daarbij is dat de overheid zelf
ook onderworpen is aan het recht dat men bij overheid beslissingen kan aanvechten en dat er
bijvoorbeeld ook in ons bestaan voor politieoptreden.
4
