Resume
Samenvatting FILOSOFIE, MEDIA EN ETHIEK
- Établissement
- Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Samenvatting van de lessen met uitgebreide notities
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
FILOSOFIE SAMENVATTINGINHOUDSOPGAVE
Lessen en notities ...................................................................................................................................................................... 2
Cursusmateriaal...............................................................................................................................................................................2
LES 1 ................................................................................................................................................................................................2
LES 2 ................................................................................................................................................................................................3
LES 3 ................................................................................................................................................................................................5
LES 4 ................................................................................................................................................................................................7
LES 5 ................................................................................................................................................................................................9
LES 6 ..............................................................................................................................................................................................11
LES 7 ..............................................................................................................................................................................................13
LES 8 ..............................................................................................................................................................................................18
LES 9 ..............................................................................................................................................................................................25
LES 10 ............................................................................................................................................................................................29
LES 11 ............................................................................................................................................................................................33
LES 12 ............................................................................................................................................................................................39
,LESSEN EN NOTITIES
CURSUSMATERIAAL
• Cursustekst K. Verstrynge (pdf) + nota’s colleges : CANVAS
• Mens en media. Van Marshall McLuhan tot een hedendaagse filosofie van media en technologie, Y. Van Den Eede, Tielt:
Lannoo Campus 2014, hoofdstukken 1-4, 8 (mogelijkheid tot aankoop met reductie)
• Ethiek van de digitale media, M. Becker, Boom: Amsterdam 2015, hoofdstuk 2 (eigen aankoop, bib…)
• ‘Nieuwe nieuwe media’ en de technologisering van het woord, K. Verstrynge, in De maakbare moraal. Visies op ethiek en
humanisme, Y. Van Den Eede & K. Verstrynge, Brussel: VUBPress, 2019, pp. 235-266. (mogelijkheid tot aankoop met
reductie zolang de voorraad strekt)
• ‘Zoals op TV’, Z. Bauman, in Ethische perspectieven, vol. 10 nr. 2, 2000, pp. 84-99 (CANVAS)
• Literatuur zelfstudie (mogelijkheid tot aankoop):
o ‘Gedragsbeïnvloeding door marketing in de massamaatschappij’, Julia Maria Mönig, in De maakbare moraal.
Visies op ethiek en humanisme, Y. Van Den Eede & K. Verstrynge, Brussel: VUBPress, 2019, pp. 109-137
o ‘Moraliteit van nature. Zygmunt Bauman over ethiek in de vloeibare moderniteit’, Marc Van den Bossche, in De
maakbare moraal. Visies op ethiek en humanisme, Y. Van Den Eede & K. Verstrynge, Brussel: VUBPress, 2019,
pp. 163-196
LES 1
Wat is ethiek?
• Terminologie: moraal/ moraliteit/ ethiek
• Normatieve vs. niet-normatieve ethiek
• Drie vormen van normatieve ethiek
o Consequentialistische ethiek
o Deontologische ethiek
o Deugdenethiek
• Smalle en brede opvatting van ethiek
Socrates als eerste die begonnen is met ethiek, historisch moet er iets gezegd worden over wat ethiek is. Daarom is het nodig om
een overzicht te bieden over wat ethiek is. De cursustekst komt uitgeschreven op canvas eens hij erdoor is (na vier weken).
De actualiteit van media-ethiek
• Toename van interesse voor ethische dilemma’s en oplossingen
o Voornamelijk in: medische sector, biologische sector, bedrijfswereld
§ (Klimaat-kwestie, corona-crisis)
• Ook groeiende publieke belangstelling voor media-ethische kwesties inzake beroepsethiek in journalistiek
o Accidenteel en enkel bij ‘spectaculaire’ gevallen
§ Rampen, ontvoeringen, politieke kwesties, 9/11, vrije meningsuiting (Van Gogh, Mohammed-
cartoons…)
Media-ethiek als vak of als discipline is iets dat nog niet zo lang geleden ontstaan is. Filosofen denken echter wel al langer dan
vandaag na over media. De opkomst van massamedia en kranten etc. is al decennialang aan de gang, men denkt al langer na over
het woord als medium. Woord is ook een medium, brengt een boodschap over. Filosofen denken dus al lang na over wat het
betekent voor ons dat wij woorden overbrengen. Dit betekent niet dat media-ethiek al lang meegaat, in de overgang van de 19e
naar 20e eeuw is dit begonnen a.d.h.v. journalistiek en journalistieke deontologie etc. De echte interesse in media-ethische kwesties
is eigenlijk iets van de jaren ’60. Alle vormen van toegepaste ethiek kwamen eigenlijk pas later aan de orde. Toegepaste ethiek is
wanneer ethiek wordt toegespitst op een bepaald domein, bv. medische sector (waar het eigenlijk begonnen is), biologische sector
en bedrijfswereld (wat met de lonen etc.?). Technologieën zoals IVF of genetische manipulatie brengen ethische vragen op.
Medische sector is een sector waar ethiek ook vandaag de dag nog altijd sterk aanwezig is. Bv. mag je experimenteren met het
geslacht van baby’s veranderen etc. of pre-natale screenings? Zijn ook dominante vragen die reizen in de pers. Ook climate ethics
hebben nu een sterke opmars de laatste jaren. Corona heeft ook ethische vragen opgehaald: wie heeft voorrang op inenting?
Hoe zit het dan met media-ethiek? Media-ethische kwesties kwamen misschien eerder accidenteel in het licht en door enkele
spectaculaire gevallen zoals rampen en verkeersongelukken: de manier waarop journalisten en omstaanders er mee om gaan, is dit
wel oké? Hoe ze filmen en soms de hulpdiensten verhinderen. Op gevallen waar media misschien een rol speelde die ze niet hoefde
te spelen, waar info vrij kwam die niet moest vrijkomen ofzo. Ook bij politieke kwesties: Trump: kan je als president zo actief zijn op
Twitter etc.? De kwestie van vrije meningsuiting, ook redelijk recent (Charlie Hebdo). Kan je politici weigeren uit een publiek debat?
Vlaams belang geen podium geven zoals Wallonië. Gaandeweg doofde die vragen ook wel uit.
• Daarnaast: dringende vraag naar expliciete ethische regulering met betrekking tot nieuwe ‘massamedia’:
o Online-journalistiek (blogs)
o Virtual social worlds (Second Life, Worlds of Warcraft, MySpace, YouTube, Netlog, Playstation…)
, o Social media (Facebook, Twitter, Snapchat, Instagram…)
o Digitale kloof (cf. Corona-versnelling)
o Toenemende controle-mogelijkheid, afnemende privacy, ‘fake news’, ‘big data’, ‘algoritmisering’, AI
o Influencers
o Kinderen en social media
• Andere sectoren van het communicatieve veld:
o Marketing en reclamewereld
§ ‘There is no such thing as bad publicity’
Media-ethiek helemaal van de grond met opkomst nieuwe massamedia: digitale media (sociale media). Heeft voor een ‘revolutie’
gezorgd. Big data: met alles op het internet gebeurt iets. De algorithmisering van wat we doen is een ethisch probleem bv., ook
influencers die andere trachtten te beïnvloeden, allemaal zaken die ervoor gezorgd hebben dat media-ethiek brandend actueel is.
• “De mediaplaneet ondergaat een trauma van ongekende sterkte. De impact van de Internetmeteoriet, te vergelijken met
deze die de dinosauriërs heeft vernietigd, veroorzaakt een radicale verandering van het gehele ecosysteem van media
[…]. […] De journalistieke praktijk zelf – getroffen door een systemische crisis – dient heropgebouwd en heruitgevonden
te worden. ‘Het DNA van de informatie is veranderd, en daarom dient ook het DNA van journalisten te worden
veranderd’ […].” (I. Ramonet, 2011)
Heel het systeem van journalistiek lijkt te veranderen door de opkomst van het internet.
LES 2
Terminologie: moraal – moraliteit - ethiek
• Cruciale begrippen: zedelijkheid / moraliteit / ethiek
o Gaan terug op ‘moralis’ en ‘ethikos’: ‘wat het ethos betreft’
o Tweevoudige betekenis van het begrip ‘ethos’
§ ‘éthos’: ‘verblijfplaats voor dieren’
• D.i. geheel van regels en gedragsnormen binnen een bepaalde groep
§ ‘èthos’: karakter of gezindheid
o Cruciaal: graad van reflexiviteit (handelingsbewustzijn)
Wanneer wij spreken over ethiek komen altijd een paar begrippen terug en daar zijn connotaties aan verbonden. Ook zeden en
zedelijkheid speelt een rol. Hoe hangen deze begrippen samen? Ethymologie brengt hier verduidelijking in. Moraal: ‘moralis’ daar
komt het woord ‘mores’ in, zeden of gebruiken/gewoonten en is een soort vertaling voor het Griekse woord ethikos. ‘O tempora o
mores’, in welke ontaarde tijdsgeest bevinden we ons?
Gebruiken van het woord? Het woord ‘ethos’ bij de Grieken (want daar is het allemaal begonnen). ‘Het woord filosofie spreekt
Grieks’ -Heidegger, hij bedoelt dat alle woorden die wij in filosofie gebruiken teruggaan naar het Grieks.
Ethos kende een tweevoudig gebruik, afhankelijk van hoe je het uitspreekt was een andere betekenis. Éthos: verblijfplaats voor
dieren, als Homeros over bv. paarden spreekt zegt hij dat zij een éthos hebben (het gedrag dat dieren vertonen wanneer ze zich in
een groep bevinden). Afhankelijk van de groep dieren waarover je spreekt, ontstaat bij die dieren een soort gewoontepatroon, zoals
bv. de pikorde bij kippen (wanneer je hen eten geeft, mogen bepaalde kippen eerder eten door gedragsgewoonten en misschien
voorgaande gevechten). Dieren vertonen bepaalde stereotiepe in hun gedrag en dat verbindt Homeros aan het woord éthos. Dit is
ook zo bij mensen, bij de VUB ‘het denken onderwerpt zich niet’, dit gaat op een manier het gedrag sturen van de mensen in deze
groep. Er heerst bv. ook in het peleton bij wielrenners een bepaalde moraal of ‘pikorde’, wanneer deze stil moet worden gelegd zijn
het de natuurlijke leiders die dit doen. Bv. ook kussen op de wang: het aantal dat gegeven wordt is anders van cultuur tot cultuur
en zelfs regio tot regio. Moraliteit (samenhangend met het woord èthos, meer de denkwijze over éthos).
Èthos: hoe denk ik als persoon over de normen en gewoonten die leven in mijn cultuur of groep. Op grond waarvan doe je iets?
Cruciale voor dit onderscheid en ook het onderscheid tussen zedelijkheid/moraliteit en moraal/ethiek is reflexiviteit, éthos is eerder
pre-reflexief. Je wordt gesocialiseerd in een bepaalde groep en als je niet meegaat ‘fear of missing out’, bv. in verband met Instagram
account hebben.
• Moraal: sluit aan bij éthos
o Nl.: geheel van normen en waarden die gelden binnen een bepaalde groep/gemeenschap
§ Als vanzelfsprekend ervaren
§ Objectief beschrijfbaar (sociologie / antropologie)
§ Bovenpersoonlijk, niet ten volle gereflecteerd
• Moraliteit: neigt meer naar èthos
o Normen vanuit het handelende subject en het BWZ dat ermee gepaard gaat; gereflecteerde vorm van moreel
besef
o Cf. ‘geweten’: persoonlijke reflectie omtrent het goede handelen
‘Moraal van het verhaal’ zoals bv. de fabels van de la Fontaine, de vos en de raaf bv., wat is hier dan eigenlijk aan de orde in zo een
fabeltje? Moraal is objectief beschrijfbaar, mediasociologie doet niets anders dat trachtte objectief te beschrijven wat er leeft in
een bepaalde groep. Men is zich bewust wat er van hen verwacht wordt in een groep.
Moraliteit is meer de denkwijze over eigen moraal. Voorbeeld van vegetariër die misschien tegen de norm ingaan en meer
reflecterend omgaan met de vraag ‘wat betekent het wanneer je vlees eet?’. ‘Geweten’: datgene wat je weet over wat je aan het
doen bent. ‘Een soort van innerlijke stem die in hen spreekt’, het is een zeer dubieuze term. Het is niemand omdat je geweten
, spreekt, dat het ook oké is: Holocaust bv. de mensen daar handelde met een bepaald geweten. Het is niet omdat je reflecteert over
moraliteit, dat je ook ethisch handelt.
• Ethiek: reflectie over moraal en moraliteit, op systematische en kritische wijze
o Ontstaat daar waar vanzelfsprekende ‘moraal’ ter discussie staat (culturele verschuivingen, technologische
ontwikkelingen, politieke gebeurtenissen…)
o Doel: op basis van redelijke argumenten ethische regels formuleren met zo ruim mogelijke consensus (niet
noodzakelijk ‘de grootste groep’)
o Dubbele functie: oriëntatie voor toekomstige handelingen & criteria om gestelde handelingen af te toetsen
Refereert naar wetenschappelijk domein. Filosofie is ook een wetenschap. Gaat op een kritische en systematische manier om met
moraal. Moraal in eerste graad is moraal, in tweede graad is moraliteit en in derde graad is filosofie.
Gedrag online (d.m.v. van technologische ontwikkelingen) is bv. daar ook een ethiek rond ontstaan.
Ethiek gaat op zoek naar redelijke argumenten om consensus te vormen over welke regels moeten opgesteld worden over wat
gangbaar is en wat niet. Wat is redelijkheid? Is dit de grootste groep volgen of juist regels maken die tegen de grootste groep in
gaan? Kijk bv. weer naar Holocaust. Bv. nu ook, is het oké om anti-vaxxers een forum te geven online? Media-ethiek denkt hierover
na.
• Ethische reflectie: 2 vormen
o Niet-normatieve ethiek:
§ (wts.) descriptieve ethiek
§ (fil.) meta-ethiek
o Normatieke ethiek:
§ Algemene normatieve ethiek: consequentialisme, deontologische ethiek, deugdenethiek
§ Toegepaste normatieve ethiek: medische ethiek, bio-ethiek, business-ethiek, media-ethiek…
Ethische reflectie kan twee vormen aannemen afhankelijk van welke graad van ethiek je toepast.
Niet-normatieve ethiek: descriptieve en meta-ethiek.
Normatieve ethiek: algemene bv. toegepaste.
Normatieve vs. niet normatieve ethiek
• Niet-normatieve ethiek
o Descriptieve ethiek:
§ Morele veld historisch en actueel beschrijven; geen beoordelend moment
§ Cf. empirische menswetenschappen
• Sociologische, culturele antropologie, psychologie, mentaliteitsgeschiedenis
§ Wel verklarend en evaluatief karakter maar niet normerend
§ Belang voor normatieve ethiek
Descriptieve ethiek: handelingsveld historisch en actueel proberen te beschrijven. Geen poging om te normaliseren of een systeem
te maken of regels te zoeken. Ze steunen op empirie om bepaalde bevindingen te verklaren. Bv. mentaliteitsgeschiedenis over hoe
de Holocaust tot stand kwam en waarom de mensen zo handelden. De culturele antropologie bv. zoekt uit naar incestverbod,
waarom in sommige culturen wel? Wanneer je incest toelaat blijft toch monetaire rijkdom binnen stam? Ja, maar biologische
verschijnselen die opkomen. Zoeken naar alle redenen waarom dat al dan niet zou wenselijk zijn. Verklaren, eerder dan
voorschrijven. Normatieve ethiek kan nooit a-historisch en a-sociaal zijn. Omdat de mens van nature sociaal is. De mens is een
politiek dier -Aristoteles.
o Meta-ethiek
§ Analyse van de betekenis van morele termen zelf
§ Afgrenzing van het morele en niet-morele domein; de eigen aard van het morele begrijpen
§ Oorsprong binnen de angelsaksische wijsbegeerte
§ G.E. Moore: Principia Ethica (1903)
Meta-ethiek is een strikt filosofische discipline die zich bezighoudt met het beschrijven van ethische concepten en begrippen i.p.v.
beschrijven van moralen. Ze probeert te begrijpen hoe morele begrippen worden gebruikt. Probeert verwarring van begrippen
tegen te gaan. Is begonnen in Angelsaksische wijsbegeerte. Britten hebben altijd wel op een andere manier nagedacht dan de
mensen op het vasteland in Europa. Ook Britse filosofen, zij proberen vooral na te denken over taalgebruik, ook Moore in zijn boek
Principa Ethica: hoe worden woorden gebruikt? Ludwig Wittgenstein is een taalfilosoof die gelijkaardige vragen heeft gesteld. Als
we over ethiek spreken is dat altijd m.b.v. taal dus het is belangrijk dat we dingen hetzelfde interpreteren. Als we over ‘goed’
spreken, moeten we ons daar hetzelfde bij voorstellen.
Wittgenstein: “De filosofie moet de vlieg de weg wijzen uit het vliegenglas”. Een fles met limonade ofzo en daar dan de bovenkant
omgekeerd in, de vlieg vindt de weg naar binnen maar geraakt er niet meer uit. Filosofie ook, heel veel mensen gebruiken de
begrippen en vinden dus hun weg naar binnen in de filosofie maar geraak er niet meer aan uit, gebruiken dingen fout. Filosofie
moet aan begripsverheldering doen. Veel problemen in de ethiek blijken schijnproblemen zegt hij, moesten begrippen juist gebruikt
worden zouden al problemen opgelost worden. Als we denken over onszelf of denken in het algemeen, denken we in taal, daarom
heb je per taal ook een ander soort ethiek, taal is heel belangrijk. De consequentialistische (Angelsaksisch) ethiek bv. is heel anders
dan hier.
• Normatieve ethiek
o Inhoudelijk-wijsgerige reflectie op het morele
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur mirtebrouwers. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €5,39. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
64438 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans