Praktische psychofarmacologie
LES 1: INLEIDENDE BEGIPPEN: FUNCTIES HERSENEN,
NEUROTRANSMISSIE, AANGRIJPINGSPUNTEN VOOR PSYCHOFARMACA
1. Anatomie en functie van de hersenen
De hersenen bestaand uit verschillende structuren die zelfs al in de vroege
fases van de embryo zichtbaar zijn.
• Cerebrum (telencephalon)
Of de grote hersenen. De oorzaak van het feit dat de mens zich qua intellectuele
vermogens onderscheidt van andere diersoorten is door een grote totale oppervlakte
van de grote hersenen (cerebrum) van de mens, o.a. door de sulci (instulpingen) en
gyri (windingen); bv. sulcus centralis & sulcus lateralis (groeve van Sylvius).
De cortex van de grote hersenen (cortex ceribri) bestaat voornamelijk uit grijze stof,
dit is een opeenhoping van cellichamen en dendrieten. Binnen in het cerebrum zit de
witte stof, dit zijn de axonen van de zenuwcellen. Deze vormen verschillende banen
waarlangs informatie wordt doorgegeven:
o Associatiebanen binnen hemisferen = verbinding tussen schorsgebieden
o Tussen hemisferen (corpus callosum)
o Tussen cerebrum en het ruggenmerg (bv. via de thalamus)
o Tussen cerebrum en cerebellum
Daarnaast zien we nog twee laterale ventrikels in het cerebrum en de subcorticale
kernen van grijze stof (amygdala ~ angst, basale kernen met het stiatum = putamen +
caudate nucleus samen met de substantia nigra nog belangrijk voor het in gang
zetten van de motoriek, hypocampus ~ (spatiaal) geheugen.)
De cortex van de grote hersenen bestaat uit 4 kwabben en in ieder van deze
kwabben liggen gebieden met gespecialiseerde functies = functionele
schorsgebieden:
• Frontaal kwab: hier bevinden zich veel belangrijke functies in de prefrontale en
primaire/secundaire motorische cortex/schors.
De prefrontale cortex is betrokken bij de vorming van:
➢ Persoonlijkheid, volharding, concentratie (hierop inspelen bij ADHD),
initiatief
, ➢ Logisch redeneren, intelligentie, planningsvaardigheden en decision
making, kritisch denken
➢ Sociaal gedrag, rekening houden met anderen, geweten
Daarnaast heeft de prefrontale cortex ook een sterke connectie met het limbisch
systeem (projecteren naar de prefrontale cortex en terug) en is bijgevolg belangrijk
voor:
➢ Emoties en stemming
➢ Controle van impulsen en seksueel gedrag
De prefrontale cortex is ook van belang bij het integreren van reukzin
De motorische cortex:
motorische, sensorisch, visueel, auditieve cortex hebben altijd een primair en een
secundair deel in het brein. Primair cortex komt input binnen en secundaire schors
geeft context (leert input begrijpen).
➢ Primaire motorische cortex: Verzorgt de willekeurige bewegingen.
Voor het uitvoeren van meer gesofisticeerde (fijne) motoriek zijn
meer zenuwcellen betrokken dan voor het uitvoeren van grovere
bewegingen. Bepaalde lichaamsdelen (o.a. tong, lippen, duim) die
meer gesofisticeerde bewegingen kunnen maken, nemen bijgevolg
relatief grote delen in van de primaire motorische cortex van de
frontaalkwab.
➢ Secundaire motorische cortex: regelt aangeleerde motorische
vaardigheden met repeterend karakter (o.a. typen, autorijden,
veters knopen). Bij uitval in dit gebied (frontaal tov primaire
motorische schors) kunnen er nog bewegingen worden gemaakt
doch de automatismen zijn verdwenen. Gebied van Broca =
motorisch spraakcentrum (taalgebruik)
• Pariëtaal kwab: Sensorische cortex.
Sensorische cortex:
➢ Primaire sensorische cortex: Deze regio van de pariëtaalkwab
ontvangt signalen uit de omgeving i.v.m. de tastzin (voelen) →
signalen afkomstig van receptoren in de huid voor warmte,
koude, druk, tast en pijn. Deze regio is in staat de juiste locatie
van de prikkel vast te stellen. De gevoeligste delen van het
lichaam (o.a. mond, genitaliën) nemen representatief de
grootste oppervlakte in
➢ Secundaire sensorische cortex: Dorsaal van de primaire
sensorische schors. Hier wordt alle informatie die de primaire
sensorische schors binnenkomt geanalyseerd en vergeleken
hierdoor ontstaat er begrip van wat men voelt.
• Temporaal kwab: Primaire en secundaire auditieve schors.
Auditieve cortex:
, ➢ Primaire auditieve cortex: bevindt zich thv de bovenste winding van de
temporaalkwab en verwerkt rechtstreeks informatie van het
gehoorszintuig.
➢ Secundaire auditieve cortex: auditieve databank → laat ons begrijpen
wat we horen door vergelijking en associatie
vb. liedje hoor je voor de eerste keer, kent het niet (secundaire auditieve
cortex kan er geen betekenis aan geven want het zit nog niet in
databank) maar hoort het wel (= primair), maar daarna ken je het wel en
is er al context dus je kan al meezingen(= secundaire).
• Occipitaal kwab Primaire en secundaire visuele schors.
Visuele cortex:
➢ Primaire visuele cortex: De primaire visuele cortex ontvangt de
impulsen van het netvlies via de nervus opticus.
➢ Secundaire visuele cortex: visuele databank, laat ons begrijpen
wat we zien → alle beelden die we kennen worden bewaard,
vergeleken en er wordt door associatie een betekenis aan
gegeven
Daarnaarst is er nog het gnostisch centrum. Dit bevindt zich overgangsgebied tussen
temporaal-, pariëtaal- en occipitaalkwab. Het is de plaats waar de zintuiglijke input
wordt geïntegreerd tot één beeld van de werkelijkheid. Dit signaal/ geïntigreerd
beeld van de werkelijkheid wordt doorgestuurd naar hogere schorsgebieden
waardoor met gepaste en gefundeerde beslissingen kan nemen.
• Diencephalon
Of de tussenhersenen. Bevat de thalamus, de hypothalamus & hypofyse, epithalamus
en de epifyse.
➢ Thalamus: gepaarde structuur van grijze stof thv 3de ventrikel. Het is
een belangrijk relais centrum voor alle voor sensorische en
motorische inputverwerking naar de cortex (behalve reukzin) →
filteren van relevante informatie. Heeft ook een belangrijke functie
in slaap/waak of alertheid.
➢ Hypothalamus & hypofyse = primaire regelcentrum van het
autonoom zenuwstelsel voor :
o Hormonale secreties
o Lichaamstemperatuur
o Honger- en verzadigingscentrum
o Dorstcentrum
o Als deel van het limbisch systeem speelt het een rol bij
interpretatie van gevoelens
➢ Epithalamus en epifyse: Ook belangrijk bij regeling slaap/waak zo
staan ze in voor de productie van melatonine.
, • Hersenstam (mesencephalon, pons, verlengde merg)
10 van de 12 hersenzenuwen ontspringen in de hersenstam. Daarnaast is het een
reticulaire formatie, wat wilt zeggen dat het een diffuus netwerk is van zenuwcellen
met uitlopers naar het ruggenmerg en de thalamus, alle descenderende en
ascenderende banen passeren hier. Deze heeft een belangrijk functie in het
reguleren van alertheid (slaap-waak) en van het bewustzijnsniveau. Daarnaast heeft
het ook nog andere functies: controle van skeletspieren, autonome cardiovasculaire
en respiratoire controle en pijnmodulatie. Ook het verlengde merg speelt een
belangrijke rol in de regulatie van levensfuncties zoals ademen, hartritme, bloeddruk,
temperatuur en reflexen zoals hoesten en braken.
• Cerebellum
Voortdurende coördinatie en correctie van lichaamshouding en beweging → geen
initiatie van beweging maar coördinatie, precisie en exacte timing van beweging
reguleren. Staat in contact met het cerebrum (daarvan krijgt het informatie over de
aard en de bedoeling va de beweging), hersenstam (daarvan krijgt het info over de
stand van het lichaam en de omgeving) en het ruggenmerg (daarvan krijgt het
informatie vanuit de spieren, gewrichten en pezen)
Deze verschillende delen van de hersenen communiceren met elkaar, er zijn allemaal
banen die deze verschillende delen met elkaar verbinden. Deze vormen sensibele,
motorische en limbische systemen.
➢ Sensibel systeem voor zintuigelijke waarnemingen
o Projecties voor vitale sensibiliteit: staat in voor de sensatie
van grove tast, temperatuur en pijn. Dit heeft dus een
waarschuwingsfunctie.
vb.: als je buiten komt en het is koud dat neem je dat waar,
dat zijn onze projecties voor vitale sensibiliteit, die hebben
een soort waarschuwingsfunctie. Die signalen gaan van onze
huid via het ruggenmerg en de thalamus naar de cortex waar
de verwerking plaatsvind en die zorgen voor de gepaste
reactie (bv. jas gaan aantrekken). Vezels kruisen bij intrede in
het ruggemerg naar de andere laterale zijde (info die links in
