Resume
Samenvatting Biologische Psychologie I
- Établissement
- Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Samenvatting BP 1BA, heb zelf een 14/20 behaald!
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
Biologisch Psychologie: inleiding,Table of Contents
STUDIERICHTLIJNEN ................................................................................................................................... 4
ANATOMISCHE AANDUIDINGEN ...................................................................................................................................4
EXTRA HULPBRONNEN ...............................................................................................................................................4
BIJLAGE VAN ALLE VOORKOMENDE VIDEO LINKS (IN DE SAMENVATTING) .............................................................................4
EVOLUTIETHEORIE: THEORIE VAN DE NATUURLIJKE SELECTIE ...................................................................... 5
DEFINIËRING PERSPECTIEF ..........................................................................................................................................5
EVOLUTIE VAN DE HOMO SAPIENS SAPIENS (MENS) .........................................................................................................6
EVOLUTIONAIRE PSYCHOLOGIE ....................................................................................................................................9
GEDRAGSGENETICA.................................................................................................................................. 10
ERFELIJKHEIDSFACTOREN..........................................................................................................................................10
MOLECULAIRE GENETICA..........................................................................................................................................12
UITDAGINGEN IN INTERPRETATIE ...............................................................................................................................15
MACROSTRUCTUUR VAN HET ZENUWSTELSEL........................................................................................... 16
1. HET ZENUWSTELSEL: DE GROTE LIJNEN ..............................................................................................................16
1.1. Terminologie: richtingen ................................................................................................................16
1.2. Macrostructuur zenuwstelsel en brein ...........................................................................................16
2. ONTWIKKELING VAN HET ZENUWSTELSEL ...........................................................................................................18
2.1. Overzicht.........................................................................................................................................18
2.2. Prenatale ontwikkeling ..................................................................................................................19
3. STRUCTUUR EN FUNCTIE VAN HET CSZ ..............................................................................................................21
3.1. Prosencephalon ..............................................................................................................................21
3.2. Mesencephalon ..............................................................................................................................32
3.3. Rhombencephalon (achterhersennen) ...........................................................................................33
3.4. Ruggenmerg ...................................................................................................................................36
3.5. Neuromodulatoire systemen..........................................................................................................37
4. STRUCTUUR EN FUNCTIE VAN HET PZS ..............................................................................................................38
4.1. Hersenzenuwen ..............................................................................................................................38
4.2. Autonoom zenuwstelsel .................................................................................................................39
MICROSTRUCTUUR VAN HET ZENUWSTELSEL ............................................................................................ 41
1. CELLEN VAN HET ZENUWSTELSEL ......................................................................................................................41
1.1. Basisstructuur van een cel ..............................................................................................................41
1.2. Neuronen ........................................................................................................................................42
1.3. Steuncellen .....................................................................................................................................43
1.4. Bloed-breinbarrière ........................................................................................................................44
2. COMMUNICATIE BINNEN NEURONEN ................................................................................................................44
2.1. De membraanpotentiaal ................................................................................................................44
2.2. De actiepotentiaal ..........................................................................................................................46
3. COMMUNICATIE TUSSEN NEURONEN ................................................................................................................47
3.1. Structuur van synapsen ..................................................................................................................47
3.2. Vrijgave van neurotransmitters .....................................................................................................48
3.3. Activatie van receptoren ................................................................................................................49
3.4. Postsynaptische potentialen ..........................................................................................................49
3.5. Andere soorten synapsen ...............................................................................................................51
ONDERZOEKSMETHODEN ......................................................................................................................... 52
1. BEÏNVLOEDEN VAN FUNCTIES ..........................................................................................................................52
1.1. Laesie-studies .................................................................................................................................52
1.2. Experimentele ablatie ....................................................................................................................52
1.3. Tijdelijke beïnvloeding ....................................................................................................................54
2. OBSERVEREN VAN STRUCTUUR ........................................................................................................................55
2
, 2.1. Histologische methoden .................................................................................................................55
2.2. Tracing............................................................................................................................................56
2.3. Structuur van levend (menselijk) weefsel.......................................................................................57
3. OBSERVEREN VAN ACTIVITEIT ..........................................................................................................................58
3.1. Elektrische en magnetische activiteit .............................................................................................58
3.2. Metabole en synaptische activiteit ................................................................................................60
RICHTLIJNEN EXAMEN .............................................................................................................................. 62
BEREKENING SCORE ................................................................................................................................................62
LEERSTOF ..............................................................................................................................................................62
VOORBEELD VRAGEN ...............................................................................................................................................63
3
,Studierichtlijnen
Anatomische aanduidingen
1. Examen bevat aanzienlijk deel “benoemingsvragen”: je krijgt een prent en je moet dat deel
met de juiste term verbinden
2. Binnen deze slides gaat het specifiek over namen met een blauw kadertje rond of alle
namen indien de gehele afbeelding is omkaderd
3. Let op: examen is in zwart-wit (Powerpoint → view → Grayscale)
4. Vertaling Latijnse / Griekse termen is geen leerstof, maar ondersteuning
Extra hulpbronnen
Driedimensionaal, manipuleerbaar model van de belangrijkste hersenstructuren:
https://www.brainfacts.org/3d-brain#intro=true
• Hersendissecties van het gehele brein en ruggenmerg:
https://neurologicexam.med.utah.edu/adult/html/brain-dissections.html
• Zeer uitgebreide website met interactieve modules, dissecties, 3D-modellen, MRI scans etc.:
http://www.neuroanatomy.ca
Bijlage van alle voorkomende video links (in de samenvatting)
Nederland ’45 hongersnood: https://www.youtube.com/watch?v=Uwk8IqErnSo
Limbisch systeem: https://www.youtube.com/watch?v=ErpxEwlWww4
Basale ganglia: https://www.youtube.com/watch?v=InJByqg1x-0
Mesencephalon (blindsight fenomeen): https://youtu.be/pZBwLNYzgO4
4
,Evolutietheorie: theorie van de natuurlijke selectie
Definiëring perspectief
Grondvoorwaarden natuurlijk selectie
1. Overerving: er zijn overerfbare eigenschappen
2. Variatie: niet iedereen is identiek op vlak van die eigenschappen bv. bruin, blond,… haar
(bron van variatie is o.a. mutatie)
3. Principe van selectie: sommige van die overerfbare eigenschappen hangen in bepaalde
contexten samen met een groot reproductief proces (?)
Selectie ≠ survival of the fittest (niet per se de sterkste, slimste,…)
→ beter: natuurlijk selectie
Selectie op het niveau van het individu
→ Selectie op niveau van het individu
→ bv. er zijn groene en oranje kevers, een kraai associeert groen met lekkere hapjes en
dus eet vaak de groene kevertjes, oranje (dat geen dominante eigenschap was) wordt
geselecteerd, omdat het geassocieerd wordt met een grotere overlevingskans
Verwante selectie
→ Selectie op de niveau van de genen
→ bv. monozygote tweelingen, hebben precies dezelfde genetische code. “Ik red
tenminste mijn tweeling om mijn genen te redden” (≠ sexuele selectie)
→ vb. steriele honingbij (werkers) willen de reproductief succes van de koniging boosten
→ belangrijke psychologisch implicaties: herkennen van verwanten, psychologie van het altruïsme,…
Sexuele selectie
→ Selectie op de niveau van aantrekkelijkheidskenmerken
→ Heeft betrekking tot genen dat te maken hebben voor reproductief succes, ook al gooit het je
leven in gevaar
→ Bv. de pauw: de staart van de mannelijk pauw is heel gevaarlijk in de wildernis, omdat het heel
veel aandacht trekt. Je zou dus denken dat door natuurlijk selectie dat staart extinct zou gaan maar
nee. De staart zorgt voor flirting met de vrouwelijk pauw en dus blijft bestaan
Verschil verwante en seksuele selectie
→ Seksuele selectie = speelt op niveau van het individu (niet zo gunstig voor overleving, maar als
vrouwtjes dat fluo kleur echt aantrekkelijk vinden, dan blijft dat eigenschap bestaan omdat het leidt
tot meer gelegenheid tot voortplanting)
→ Verwante selectie = maakt niet uit dat JIJ je genen doorgeeft. Een verwant dat zijn genen
doorgeeft is even goed
! Alle selecties gaan over genenoverdracht (= erfelijkheid) !
5
,Psychologisch relevantie
Persoonlijkheidskenmerken/psychische eigenschappen kunnen ook overgeerfd worden
→ indien belangrijke psychische kenmerken ook geworteld zijn in onze lichaam: rechtstreekse
erfelijk invloed op deze kenmerken
bv. grootte brein in belangrijke mate genetisch bepaald, correleert met IQ
→ intelligentie = op bepaalde mate genetisch bepaald
bv. overerving van psychische eigenschappen via banale fysieke eigenschappen is
extraversie = in belangrijk mate een overerfbare eigenschap (lichaamslengte en of
attractiviteit: lang & pretty = hoger kans voor extraversie)
Gedragsgenetica = leer van de overerfbaarheid van gedrag (discipline)
→ slechte reputatie door o.a. eugenetica (rasverbetering)
→ nazi, slaverij etc vonden ze wel ‘leuk’
→ ook nog wel Zweden, Denemarken,… : +60 duizend mensen gesteriliseerd werden om te
vermijden dat inferieure mensen niet voort kunnen planten bv. handicapten, miyop (1967)
Evolutie van de homo sapiens sapiens (mens)
1. rinh = neus
2. apen (monkey)
Breedneusapen (apen van de nieuwe wereld)
Smalneusapen (apen van de oude wereld, deze vind je niet in amerika maar in azie/afrika)
3. apen van de oude wereld
4. hominoïdae, mensapen (ape)
5. gibbons, kleine mensapen (small apes)
6. hominidae, mensachtigen, grote mensapen, echte mensapen (great apes)
7. orang-oetan
8. homininae
9. gorilla’s
10. hominini
Chimpansees
Bonobo’s
Homo
Alle blauw getintte kadertjes kennen
6
,Schatting van gedeeld DNA
In welke mate komt onze dna overeen met de apen?
→ ± 98,8% gedeeld met de chimpansee (± 35 miljoen verschillende baseparen in elke cel)
→ ± 99,7% gedeeld met neanderthaler
→ ± 99,9% gedeeld met willekeurige andere mens
Geschiedenis van die homo sapiens sapiens
→ ontstaan ± 100 duizend jaar geleden, Oost-Afrika
→ geruime tijd overlap met andere soorten (bv. neanderthaler ± 40 000 jaar geleden uitgestorven)
± 1-4% van ons DNA geschat van neanderthaler-oorsprong
→ migratie gebeurde in verschillende fasen
Kenmerken van homo sapiens sapiens
1. Tweevoeter (functies)
→ Overzicht tijdens trekken
→ Transport van werktuigen en prooi
→ Versmald geboortekanaal
Alle primaten kunnen op 2 voeten lopen, maar geen enkele zo consequent/langdurig
2. Groot/exceptioneel brein
→ Zeker niet absoluut grootste massa noch meeste neuronen (van de dierenrijk)
→ Ook niet grootste relatieve massa t.o.v. lichaamsgewicht
→ Ook niet meest rimpelige
hoe meer rimpels hoe groter de oppervlakte aan de cortex (= schors) die in dezelfde schedel
past
fig.1: Primaten (driehoekjes) hebben per kg lichaamsgewicht redelijk veel hersengewicht
fig.2: rico = hoe platter de lijn, hoe meer neuronen per massa (veel neuronen in kleine oppervlakte)
Primaten hebben per kg brein veel neuronen (hoe meer neuronen, hoe beter)
fig.3: bij primaten is de proportie ‘cortex/totale massa van het brein’ groter dan bij anderen
Samenvatting van de figuren:
o Men is op vlak van:
- Relatieve breinmassa (= breinmassa t.o.v. lichaamsmassa)
- #neuronen/gram breinmassa
- Proportie cortex t.o.v. breinmassa
Allemaal in het verlengde van de primaten. We zijn totaal geen exceptionele dieren
o MAAR!
→ Primaten scoren echter om te beginnen zeer goed op al deze parameters.
De lijn van de primaten lag altijd gunstiger dan de andere dieren
→ Mens is bij de aller grootste primaten!!
Gezien deze feiten IS het menselijk brein inderdaad enigszins uitzonderlijk binnen die
primaten
7
,o Tegenstanders: “Wat dan met gorilla’s en orang-oetans?”
→ Brein van gorilla = slechts ± 33% volume mens
= disproportioneel: klein brein in verhouding tot andere primaten
Deze 2 zijn eigenlijk de buitenbeentjes van de primaten
→ Voor zover geweten: homo sapiens sapiens heeft grootste # corticale neuronen van alle dieren, in
het bijzonder prefrontaal (ook al is de prefrontale cortex van vb. een potvis veel groter)
→ Bovendien liggen die corticale neuronen super dicht op elkaar, deze zorgt voor een snelle
communicatie (onderling)
o Alles heeft zijn prijs, een super grote brein ook dus
→ Neuronen, in het bijzonder corticale zijn erg duur, verbruiken veel energie
met 2% van de lichaamsmassa verbruikt het brein ± 20% van onze energie
vergelijk: ± 5% bij katten (moet veel minder eten & ademen om brein te laten werken)
→ Invloedrijke theorie: mogelijk gemaakt door koken van voedsel
Koken = een soort van voor verteren (scheurt celwanden op voorhand)
→ Obstetrisch dilemma-hypothese:
- versmalling geboortekanaal (heupen) = om efficiënt rechtop te kunnen lopen
- groot (groeiend) brein = grotere schedel
groot brein + smal geboortekanaal = complicaties bij baren
Oplossing van deze dilemma = rijpingsvertraging: kinderen geboren met een zeer immatuur brein
o Rijpingsvertraging
We zien bij men een belangrijke periode van postnatale groei en ontwikkeling van het brein in
vergelijking met meeste andere soorten
→ Postnatale groei van het mensenbrein = 70 - 75% (chimpanzee slechts ± 60%)
→ Bij geboorte = brein ± 350 g, MAAR bevat wel al alle neuronen
→ rijping van het brein gebeurt tot in late adolescentie:
aanmaken van connecties tussen die neuronen (neemt plaats in), vermeerdering
steuncellen, groei tot ± 1,4 kg
niet alleen aanmaken nieuwe contacten, ook “snoeien” (= pruning = voordeel)
o Pruning
= laat toe om “bedrading” aan te passen aan de omgeving en ervaring; vooral sociale functies
→ Kind van 2-3 jaar heeft 50% meer verbindingen dan in een volwassenbrein
→ Daarna, tot zeker late adolescentie, belangrijke reductie (= snoeien)
mogelijk verband met “geheugenverlies” van kinderen?
→ “Te veel” connecties aanmaken om de beste te behouden
→ gebeurt in hele brein, van achteraan naar vooraan
in late adolescentie prefrontale cortex laatst “aan de beurt”
→ cruciaal voor: sociaal functioneren + flexibiliteit, zelfregulatie, ...
→ Het kan ook misgaan: in verband gebracht met oa. intelligentie, psychopathologie (vb.
schizofrenie)
“Exceptioneel brein?” samengevat:
1. Absoluut en relatief zwaar
2. Neuronen dicht opeen gepakt
3. Sterk gegroefd, veel rimpels
4. Relatief grote cortex
5. Grootste aantal corticale neuronen, voor zover geweten, vooral prefrontaal
6. Maturatie in belangrijke mate na de geboorte
• zeer veel connecties aanmaken & wegsnoeien
8
,Wat levert het op?
Wat kunnen we met dat exceptioneel brein doen dat een zeer duur orgaan is?
o Sociale brein-hypothese:
Complexiteit van sociaal leven = drijvende factor achter vergroting (vooral frontale) cortex
Paarvormende (vormen koppeltjes voor een relatief lange tijd en maken samen jongentjes)
>< niet-paarvormende soorten (1nightstand, minder complexe sociaal leven)
Bij primaten: grootte van groep voorspelt corticaal volume, vooral prefrontaal
→ Waarom in de prefontale cortex?: vermogen om na te denken/rekening te houden met wat hier
en nu niet is bv. “ga je deze zomer naar vakantie?”
Frontale cortex = belangrijk voor sociaal leren, onderwijzen, taal
Evolutionaire psychologie
= psychologische processen (persoonlijkheid…) verklaren d.m.v. processen van natuurlijke selectie
= evolutionair perspectief
Vaak: hedendaags menselijk gedrag verklaren vanuit veronderstelde leefwijze van onze jager-
verzamelaar voorouders
→ Belangrijke kritiek daarop: evolutionair perspectief vaak gehanteerd als verklaring
voor bepaalde feiten, zonder dat deze empirisch getoetst kunnen worden (het zijn
“maar verhalen”)
vb. geslachtsverschillen in criteria partnerkeuze: vrouwelijk strategie
gebaseerd op kwaliteit (9 maanden zwanger vol met risico’s), terwijl
mannelijk strategie gebaseerd op kwantiteit
→ Gevaar van de overschatting van adaptiviteit van de ‘evolutionaire perspectief’ =
het idee dat alle kenmerken/trekken een functie hebben of het gevolg zijn van adaptieve evolutie
(alle situaties in dat visie proberen te passen)
Soms dingen proberen te verklaren dat helemaal geen verklaring nodig hebben bv. navel
o Homoseksualiteit komt voor bij tal van diersoorten
= Belangrijke erfelijke component bij mensen
Verwantenselectie?
→ Beperkte evidentie voor vb. “gullere nonkels”: homo nonkels geven grotere/meer cadeaus
→ Relatief weinig ondersteuning (overzicht: Savolainen & Hodgson, 2021)
o In dieren VS mensen (stresshalte meten d.m.v. bloed)
→ Bavianen hebben een hele strikte hiërarchie met een “alpha male” en vele
status gerichte conflicten
Hoe lager je rang, hoe hoger (circulerende) stresshormonen
De alfa = uitzondering, heeft veel stresshormonen omdat hij constant
uitgedaagd wordt (veel paranoia, defensief,…)
→ Men heeft geen duidelijke hiërarchie, kan wel naar een #situaties gaan
kijken waar een formele hiërarchie bestaat bv. leger, bepaalde vormen van ambtenarij
Negatieve correlatie in formele hiërarchieën tussen stresshormonen en rang
(Subjectieve, kan niet uitdrukken met getallen zoals bij geld) sociaal-economischestatus
= belangrijkste hiërarchie in de maatschappij
= erg belangrijke voorspeller voor stressgebonden klachten (hart-en vaatziekten, gastro-
intestinale problemen, psychiatrische stoornissen)
Cruciaal inzicht: lichaam van nu = tot stand gekomen in evolutionaire druk van gisteren
= tot stand gekomen door allerlei contextueel omstandigheden
9
, Gedragsgenetica
Erfelijkheidsfactoren
Mate (0-100%) dat de variabiliteit in (het voorkomen van) de volgende
eigenschappen erfelijk bepaald is? (actuele schatting)
Oogkleur 95% Lengte 80% Gewicht 70% Maagzweren 70% Autisme 70%
Schools presteren 60% Schizofrenie 50% IQ 50% Persoonlijkheid 40% Borstkanker 10%
Leo Kanner, refrigerator moms = (slechte) koude moeders krijgen autistische kinderen omdat ze
koud zijn
Erfelijkheidsfactor suggereert belangrijke impact van natuur (aanleg) VS nurture (omgeving) in
nagenoeg alle psychologische eigenschappen
Implicaties:
- Verdienste, vrije wil & verantwoordelijkheid, ...?
- Impact van opvoeding, opleiding, ...?
• Ontschuldigend/relativerend VS hopeloosheid
→ Al deze zaken zijn niet meer van belang. Als intelligentie, persoonlijkheidskenmerken,… genetisch
bepaalt zijn, dan is er niet zoiets als ‘verdienste’, heeft opvoeding geen nut, is er geen vrije wil meer
etc… Dit zou dan ontschuldigend/relativerend kunnen werken (je kan er niks aan doen want jouw
minder goede eigenschappen zijn erfelijk bepaalt) of het kan hopeloosheid creëren (bv: het maakt
niet uit hoe hard ik studeer want mijn schoolse prestaties/IQ liggen toch al vast).
Heritabiliteit
= mate waarin variabiliteit in een eigenschap (steeds in een bepaalde omgeving/groep) verklaard
wordt door genetische variabiliteit
= mate van erfelijkheidsfactor bepalen
→ 2 mensen delen ≥ 99% van hun DNA; verschillen zitten in de resterende < 1%
→ Systematische samenhang bestuderen tussen:
1) Mate van overeenkomst in omgeving en/of genetica enerzijds
2) Mate van overeenkomst in bepaalde eigenschappen anderzijds bv. persoonlijkheid, IQ,
schoolsfunctioneren, salaris op 35 jaar leeftijd,…
→ Dominante methoden: A window into human nature (bijzonder gevallen om in dit oogpunt te
gaan bekijken)
• tweelingenstudies: monozygotisch tweelingen die in verschillende omgevingen groeien
• adoptiestudies: mensen met genetisch verwantschap in verschillende contexten bestuderen
• combinaties hiervan
Bv. Oscar and Jack: zeer vroeg gescheiden geraakt. Ene is opgegroeid in een katholiek gezin
in Nazi Duitsland en de andere in een joodse gezin in Trinidad. Toen ze voor het 1ste keer
ontmoetten hadden ze gelijkaardige kleren aan, hadden de gewoonte om voor en na de
toilet door te spoelen,…
10
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur dripdrop. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €7,99. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
75323 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans