1. Concepten Internationale Veiligheid en Evolutie Veiligheidsstudies
Theorieën van internationale betrekkingen en oorlog:
Offensief Neo-liberalisme/
Defensief realisme Idealisme
realisme Engelse School
Geen Geen structurele Samenwerking in Samenwerking in
Samenwerking samenwerking, samenwerking, functie van de staat en functie van de
tussen staten grote staten zijn uitgezonderd de mensheid.
expansionistisch allianties. statengemeenschap.
Normaal: veel Indien nodig Illegaal (uitgezonderd Moreel illegitiem
Oorlog
oorlogen (preventief) VN Charter).
Geen Allianties (collectieve Internationaal recht, Waarden en
alternatieven, defensie), IOs, internationale normen,
ofwel hegemonie warpenbeheersing, regimes, collectieve veiligheids-
Alternatief voor
(bewapening). machtsevenwicht. veiligheid, gemeenschap,
oorlog
economische inclusief
interdependentie. democratische
vrede.
OFFENSIEF REALISME: Realisten zijn zeer sceptisch t.o.v. mogelijke samenwerking tussen staten, als er
wordt samengewerkt is dat kortstondig, MAAR een alliantie kan wel bestaan vb. de NAVO. De NAVO
is opgericht in 1949 en was bedoeld tegen de Sovjets. De kern van een alliantie: samen optreden als
er één van de landen wordt aangevallen (art 5 bij de NAVO) vb. als Oekraïne wordt aangevallen: NIKS
gebeurt, want zij zijn geen lid van de NAVO, dus Biden heeft al gezegd dat zij niet komen helpen. Je
kan zeggen: Rusland is een grootmacht, en grootmachten willen altijd meer macht. Het verschilt echter
als je er naar toe kijkt vanuit de bril van het offensief realisme.
DEFENSIEF REALISME: oorlog is zeer denkbaar, als alternatief voor oorlogen zal men allianties
aangaan en aan machtevenwichten werken.
NEOLIBERALISME: men zal voornamelijk economisch samenwerken. Alternatief voor oorlog:
samenwerking d.m.v. internationale instituties (organisaties zoals OVSE en de VN met de
veiligheidsraad, maar ook verdragen, internationaal recht en internationale regimes).
IDEALISME: Tegen oorlog. Realisten vinden de idealisten te idealistisch, wishful thinking, dat is niet de
realiteit! Niet allianties: zijn militair van aard én vooral in vredestijd, waarom heb je dan een alliantie
nodig, het is bizar dat de NAVO is blijven voortbestaan na de oorlog. Met een realistische bril zie je een
nieuwe vijand in de jaren 90 voor de NAVO: Yugoslavia, dan kwam er weer een nieuwe vijand:
terroristen, nu kunnen we gaan vechten in Afghanistan.
1
,Veiligheid:
Veiligheid is de afwezigheid van bedreigingen. Is veiligheid hetzelfde als vrede? Het doel van
veiligheidsbeleid is het beschermen van (nationale) belangen tegen voornamelijk externe
bedreigingen. Belangen kunnen het territorium zijn (vb. inval Rusland in Oekraïne), maar ook waarden
(vb. als Rusland het westen onder de voet zou lopen, dan hebben we een probleem met de
democratie).
Is veiligheid hetzelfde als vrede? Vrede is idealistischer dan veiligheid. Het gaat verder, vereist meer
dan veiligheid. Het doel van een veiligheidsbeleid is het beschermen van je belangen. België heeft voor
de eerste keer een internationaal veiligheidsstrategie, recent gepubliceerd. USA heeft dit vb al heel
lang. België zowel voor externe als interne bedreiging (Intern in BE vb. extremisme).
Arnold Wolfers: Security is the absence of threats to acquired values; or the absence of fear that
such values will be attacked.
Er is een verschil tussen objectieve en subjectieve veiligheid, zoals gepercipieerd door actoren.
Subjectieve veiligheid Subjectieve onveiligheid
Objectieve veiligheid Scandinavische landen (let wel: nu is er België (angst voor migranten).
angst voor Rusland).
Objectieve Oekraïne (mensen trekken zich het Afghanistan (objectief onveilig en ook zo
onveiligheid conflict niet aan). gepercipieerd).
Noord-Korea (men weet niet beter).
Welke mate van veiligheid:
1. Absolute veiligheid
2. Maximale veiligheid
3. Ruime veiligheid
4. Minimale veiligheid
België: streven naar ruime of maximale veiligheid, omdat absolute veiligheid een ideaal is dat niet
bereikbaar is (er is altijd onzekerheid). Let wel: maximale veiligheid is zeer duur.
Steinbruner: We simply do not understand the full implications of the momentum that human
societies have acquired. As one of the many reflections of that fact, no decisionmaking
mechanisms operate with the multiple-decade, substantively integrated perspective necessary
to visualize either the major strategic dangers or a comprehensively desirable outcome. The
human enterprise is largely blind to the destiny of its creating.
Als je veel veiligheid wilt, moet je ook bepalen hoeveel je zou uitgeven aan defensie (ervan uitgaande
dat hier een link tussen is). Er zijn landen die in absolute en relatieve termen zeer veel en zeer weinig
uitgeven.
2
, Lage absolute uitgaven Hoge absolute uitgaven
Lage relatieve
uitgaven t.a.v. het België ($5 miljard/jaar, 1% BNP) China ($180 miljard/jaar, 1.7% BNP).
BNP
VS ($700 miljard/jaar, 3.7% BNP) goed
voor 1/3 van de werelduitgaven in defensie.
Hoge relatieve Rusland ($60 miljard/jaar, 4.3% BNP).
Griekenland ($8 miljard/jaar, 4%
uitgaven t.a.v. het
BNP).
BNP Israël ($20 miljard/jaar, 5.3% BNP).
Saoedi-Arabië (($60 miljard, 8% BNP 60
miljard, 8% BNP).
De meeste Europese landen liggen tussen $50-60 miljard per jaar en 2.1-2.7% BNP. In de NAVO moeten
landen streven naar 2% BNP. Dit is een politieke keuze gemaakt in 2014 na de Krim.
Bedreiging:
Een bedreiging heeft betrekking op het in gevaar brengen van datgene wat een persoon, groep of staat
van groot belang acht, waarbij die persoon, groep of staat zich (op het eerste zicht) niet in staat acht
om dat gevaar te elimineren.
Onderscheid tussen bedreigingen:
1. Externe vs interne bedreigingen
2. Door de mens vs door de natuur veroorzaakte bedreigingen
Meer belang voor natuur veroorzaakte bedreigingen door de opwarming van de aarde
(vb: wateroverlast in Wallonië).
3. Directe vs indirecte bedreigingen
Indirecte bedreigingen: armoede, terrorisme, extremisme (socio-economische
factoren).
4. Militaire vs niet-militaire bedreigingen
5. Primaire en secundaire bedreigingen
Dit heeft betrekking op gradaties van bedreigingen (vb in Amerika zijn er A, B, C threats
met de Sovjet als A, Irak en Iran als B).
6. Actuele en toekomstige bedreigingen
Wat is de grootste bedreiging voor de internationale vrede en veiligheid?
1. Volgens de Studenten: terrorisme, klimaat, China, extremisme, kernwapens.
2. Volgens de Professor: klimaat en kernwapens.
3
, Om bedreigingen en risico’s in te schatten, moet men kijken naar de grootorde en de waarschijnlijkheid
dat het zich zal voordoen. De grootorde is afhankelijk van de capabilities van de tegenstander, terwijl
de waarschijnlijksheidsgraad afhankelijk is van de intenties van de tegen
Dit kan je ook zien binnen Oekraïne en Rusland: de grootorde van de bedreiging is groot, maar hoe
waarschijnlijk is het dat ze ook echt zullen aanvallen? Een ander voorbeeld is kernwapens: het gebruik
van kernwapens kan leiden tot grote schade, maar er is weinig kans op het gebruik ervan. Andersom
is de overstroming in Verviers van een kleine grootorde, maar veel kans dat het opnieuw zal gebeuren.
Er zijn speciale instellingen opgericht in staten die dreigingsanalysis doen om de kans van een
specifieke bedreiging/risico in te schatten (vb: OCAD).
Waarom worden de meeste bedreigingen overschat?
1. Onzekerheid, Wantrouwen, Voorzichtigheid
2. Uitvergroting van de bedreiging door de media, omdat het verkoopt (nuance verkoopt niet).
3. Je kan grotere reputatieschade oplopen door een bedreiging te onderschatten, dan door het
te overschatten.
4. Het is een manier om meer politieke, financiële, materiele, etc steun te krijgen voor de eigen
doelstellingen wanneer men de bedreigingen overschat (politiek mechanisme).
5. Uitgaven legitimeren door een “vijand” te vinden.
6. Militair industrieel complex (VS): verkiezingssteun in ruil voor middelen vanuit defensie voor
militaire/wapens industrieën.
Idealiter doet men een bedreigingsanalyse, wat leidt tot een doctrine en het kopen/gebruiken van
wapens. In de realiteit is er behoefte aan winst voor en lobbying door defensiebedrijven, waardoor
men eerst wapens koopt, dan een doctrine overneemt en een bedreigingsanalyse bedenkt om dit te
legitimeren.
Vb. overdrijving bedreigingen tijdens Koude Oorlog in VS: Committee on the Present Danger (40’s), Gaither
Committee (50’s), Committee on the Present Danger (70’s) Committee van “wijzen” die de bedreiging
hebben vergroot om zo meer middelen te verkrijgen/uitgaven te legitimeren.
Evolutie veiligheidsstudies:
Academici liepen de feiten/realiteit achterna: er gebeurde iets in de internationale gemeenschap en
daarop begon men deze fenomenen de onderzoeken.
1. Collectieve veiligheid: WO II en de VN (opvolger Volkenbond).
2. Collectieve defensie: de koude oorlog in een bipolaire wereld strategic studies.
3. Nucleaire doctrines: na de start van het atoomtijdperk (kernwapens, wapenwedloop,
wapenbeheersing, etc).
4