De GRIEKEN samenvatting
(klassiek oudheid)
Geniet van deze samenvatting, you got this!!!
DEEL 3: DARK AGES
1. De Ilias van Hormeros.
Ilias ging over de Trojaanse oorlog, geschreven door Homeros.
Speelde zich een aantal eeuwen voor het leven van Homeros af.
- Daartussen ligt een tijd die bekend staat als ‘dark ages’, deze startten rond het einde
van het 2de millennium voor Christus. (deze periode kwam er een einde aan de
Myceense cultuur in de Egeïsche wereld.
‘Ilias’ is afgeleid van ‘Ilion’, de Griekse benaming voor de stad Troje.
Eigenlijk weten we weinig van Homeros, wel werd hij in de oudheid als ‘klassiek’ beschouwd.
Er werd naar hem verwezen als ‘de dichter’.
Op basis van taalkundige argumenten kan men aan nemen dat hij tussen de 9De en 7de eeuw
in Klein-Azië leefde.
we kunnen de Ilias niet als een historische bron gebruiken.
2. Wat voorafging: waarom verdwenen de bloeiende bronstijdrijken?
°In de periode van het oude Nabije Oosten waren er een heel aantal bloeiende
beschavingen.
- Deze beschavingen kwamen op het einde van de 4de en in de loop van het 3de
millennium voor Christus tot ontwikkeling.
°Dit leidde tot het welvarende middenrijk en nieuwe rijk, Mesopotamië met Assyriërs in het
noorden en Babyloniërs in zuiden, Hittietenrijk in Klein-Azië als militaire grootmacht, in de
Egeïsche wereld onderscheiden de Minoïsche en Myceense cultuur zich als eerst Europese
stedelijke culturen.
….
- Deze culturen komen allen op het einde van het 2de millennium voor Christus in
verval en verdwenen zelfs volledig.
°Exacte oorzaak blijft voer voor discussie, het zijn wellicht verschillende oorzaken die voor
een domino-effect hebben gezorgd:
klimaatverandering zorgde voor een beweging van volkeren. (migratiestroom), dit nam
verwoestingen, plunderingen en brandlagen met zich mee. Dit verstoorde de internationale
handel….
De dark ages braken aan na verval van de culturen.
3. Hoe duister waren de dark ages?
, - De periode van ca. 1050-800 voor Christus wordt binnen de geschiedenis van de
Griekse wereld de dark ages genoemd.
dit omwille van de afwezigheid van geschreven bronnen.
°Want samen met de Myceense burchtstaten verdween ook het daarbij horende schrift
(lineair B) en andere cultuurelementen van de Griekse bronstijd.
°De samenleving keerde toen terug naar de basics, het bevolkingsaantal slonk, de bevolking
hield zich voornamelijk bezig met landbouw en beperkte ambachten op kleine schaal, er
was weinig surplusproductie en mensen leefde dan ook in kleine lokale gemeenschappen
op autarkische wijze (= zelfvoorzienend) sociale verschillen waren beperkt,
gemeenschappen werden geleid door lokale chiefs.
°uit bronnen blijkt een grote diversiteit aan cultuurelementen:
o begrafenisgewoontes, zo was er in de ene regio begrafenisritueel, andere
regio’s deden aan crematie,…
o taal, in verschillende gemeenschappen in Hellas werd er Grieks gesproken,
hier waren enkele dialecten (bv. Dorisch, Ionisch, Aeolisch + daarbinnen nog
varianten.)
°de turbulentie dat de late bronstijd met zich meebracht heeft ongetwijfeld voor een
verschuiving van bevolkingsgroepen en een stroom aan vluchtelingen gezorgd.
zorgde voor zowel groei van enkele woonkernen (bv. Athene) als voor migratie overzee.
Deze migratie was voornamelijk een Ionische beweging vanuit Athene “Ionische
kolonisatie”.
°Griekse bevolking rondom de Egeïsche Zee onderhield onderlinge contacten.
°ook rondom het MZ gebied herstelde de handelscontacten zich en was aanleiding naar:
o alfabet werd door Feniciërs in de Levant ontwikkeld en via handel
doorgegeven aan de Grieken.
8ste eeuw voor Christus: eerste fysieke bewijzen van het Griekse alfabet.
Hier maakten creatieve geesten gebruik van zoals bv. Homeros.
o IJzer bewerking verspreidde zich, ijzer verving brons als voornaamste
materiaal voor wapens,..
exponentiële toename van ijzerbewerking in het einde van het 2de
millennium en het begin van het 1ste millennium voor Christus.
Besluit: het waren dus voornamelijk deze kleine archeologische sporen die onderzoekers
terugvinden uit de dark ages.
Monumentale structuren waren afwezig want deze werden niet langer gebouwd, gebruikt of
onderhouden.
DEEL 4: HELLAS IN DE ARCHAÏSCHE TIJD (CA. 800 – 500 V.CHR)
1. Inleiding: de Griekse handelsnederzetting Naukratis
°Naukratis: site gelegen in het westelijke deel van de Nijldelta langs een zijtak van de Nijl.
° de Saïtische farao’s van de 26ste dynastie slaagden erin op opnieuw een onafhankelijke
koers te varen Saïten creëerden een culturele heropleving en herstelden contacten met
volkeren rondom de MZ.
,°Saïten stelden Grieken te werk in hun leger en onderhielden intensieve handelscontacten
met Griekse handelaars het knooppunt van deze uitwisselingen bleek Naukratis te zijn,
het was met toestemming van de farao een Griekse handelspost.
°Sindsdien leefden Grieken en Egyptenaren hier eeuwenlang samen met nauwe onderlinge
contacten, uiteindelijk startte met de Griekse invoer van zilver de geldeconomie in Egypte.
- exacte moment van stichting van Naukratis is niet bekend, oudste archeologische
sporen dateren uit ca. 620 voor Christus.
2. Wat is een Griekse polis?
2.1 De polis
- uit de situatie van de kleine groepen met aan het hoofd een chief, ontwikkelde zich in
de loop van de 9de en 8ste eeuw voor Christus de Griekse polis.
°Letterlijke vertaling polis: ‘stad’, ‘staat’ of ‘stadstaat’.
°Griekse poleis worden als voorbeeld gezien van een stadstaatcultuur: ‘een gebied bewoond
door een volk dat dezelfde taal spreekt en grosso modo dezelfde religie, cultuur en tradities
heeft.”
- de polis ontstond wellicht op een spontane en geleidelijke manier uit de
bevolkingsgroei die de samenleving in de 9de en 8ste eeuw voor Christus onderging.
de lokale gemeenschappen groeiden binnen een regio steeds meer naar elkaar
toe, ze ontmoette op een centraal punt voor handel en zo ontstond er een markt
(agora), dit centrum groeide uit tot een polis.
°In de Griekse wereld bestonden er uiteindelijk ongeveer 1500 poleis.
°grote poleis zoals Athene hadden velen dorpen in hun achterland en fungeerde als
regionale macht. Kleine poleis waren binnen een lokale ruimte.
Definitie polis: een kleine politieke gemeenschap van burgers (politai) de autonoom is en
grotendeel geconcentreerd woont in één woonkern die fungeert als politiek, economisch en
cultureel centrum binnen een kleinschalig grondgebied.
°de polis streefde naar een zo groot mogelijke zelfstandigheid in de vorm van autonomie,
soevereiniteit en autarkie.
Wat is de reden voor die politieke verdeeldheid in de Griekse wereld?
Geografie het Griekse landschap bestaat uit bergketens die geïsoleerde valleien van
elkaar scheiden, een grillige kustlijn en vele eilanden…. Landschapskenmerken bemoeilijkten
centralisatie en maken van lokale machten meer succesvol.
2.2 Interne verhoudingen binnen een polis
°in poleis waren er grotere sociale verschillen dan eerder in de egalitaire samenlevingen uit
de dark ages:
o Burgers (politai): burger = inwoner met burgerrechten (je had recht op
burgerlijke vrijheden en bescherming. Zoals eigenaarschap van je
eigendommen, je waardigheid, je lichaam,..)
, De mate van politieke inspraak van burgers hing van de polis.
o Niet-burgers: een polis werd niet enkel door burgers bevolkt, in grotere poleis
bestond het merendeel van de bevolking uit niet-burgers. Naast vrouwen en
kinden van burgers, waren dit vreemdelingen en (in mindere maten slaven)
Vreemdelingen(Metoiken, Grieken uit een andere polis). Er werd veel gereist
in functie van handel maar ook om religieuze redenen veel niet-burgers.
o slaven: waren onvrijen die als persoonlijk bezit van hun eigenaar werden
beschouwd. Het aandeel aan slaven in de Griekse samenleving was relatief
klein.
Ze fungeerde eigenlijk voornamelijk als status symbool voor de welgestelden.
o barbaren (barbaroi): letterlijk mensen wiens taal als ‘barbarbar’ klinkt
onverstaanbaar, met andere woorden niet-Grieken.
2.3 Bestuursvormen
°ons woord ‘politiek’ is afgeleid van het Griekse ‘polis’.
°een polis kende autonomie: het recht om volgens eigen wetten te leven. kozen dus ook zelf
over bestuur en er waren verschillende vormen mogelijk:
o Monarchie: (monos = alleen, archein = besturen). Kwam voort uit de ‘big man
societies’ of chiefdoms uit dark ages, met een koning die basileus genoemd
werd. Die baileus was nooit een absoluut heerser, wel een ‘eerste onder
gelijken’.
o Aristocratie: (aristos = beste, kratein = heersen) de koning is vervangen door
magistraten die jaarlijks verkozen werden voor een bepaald ambt zoals
rechter, opperpriester of legeraanvoerder (= uitvoerende macht).
o Oligarchie: (oligos = weinig, archein = besturen) evolueerde vanuit de
aristocratie, macht lag nog steeds bij een kleine groep, die niet louter uit
aristocraten bestond. (bv samensmelting van grond- en geldadel waardoor
macht en prestige niet meer enkel afhankelijk was van grondbezit maar ook
van vermogen).
o Timocratie: (timè = bepaalde prijs, kratein = heersen) elke burger heeft
basisrechten, maar hoe rijker men is hoe ruimer de rechten. Dit kwam voor in
poleis waar de burgers ingedeeld werden in vermogensklassen.
o Tirannie: een turannis of tiran slaagde erin de macht met geweld naar zich
toe te trekken door middel van een staatgreep. Meestal verdween de tirannie
na twee of drie generaties weer.
o Democratie: (demos = volk, kratein = heersen) de burgerbevolking moet
worden betrokken bij het bestuur. (bv. door volksvergaderingen,…)
°ongeacht de bestuursvorm vinden we steeds een raad, een volksvergadering en
magistraten terug als basis van het bestuur.
2.4 interne verhoudingen tussen poleis
°Griekse poleis onderhielden onderlinge uitgebreide contacten door migratie, handel,
diplomatieke gezanten, … maar ook waren onderlinge oorlogen veel voorkomend.
