Wijsgerige pedagogiek
INLEIDING
WAT BETEKENT HET PEDAGOOG TE ZIJN? WAAR HOUDEN PEDAGOGEN ZICH ESSENTIEEL MEE
BEZIG? WAT IS OPVOEDEN?
Pedagogen dragen zorg voor kinderen met het oog op het doorgeven van een wereld aan een nieuwe
generatie. Pedagogen willen ervoor zorgen dat de wereld morgen anders kan zijn dan vandaag en streven naar
deze veranderingen.
Opvoeden: volgens Hannah Arendt opvoden is het kind beschermen tegen de wereld maar ook de wereld
beschermen tegen het kind
We moeten tonen aan de nieuwe generatie wat wij belangrijk vinden aan de
1. De wereld
wereld! Het vermogen om opnieuw aan de slag te gaan met de wereld en laten
2. Het kind
zien dat deze van waarde is!
PEDAGOGIEK
Pedagogiek = een academische (universitaire discipline) studie van het fenomeen opvoeden
Pedagogiek ≠ pedagogie: pedagogie betreft alle vormen van opvoedkundig handelen(binnen het gezin, op
school, in de context. Pedagogiek is de wetenschappelijke studie van de pedagogie
1
, Wijsgerige pedagogiek
HET VAK WIJSGERIGE PEDAGOGIEK
Vroeger was wijsgerige pedagogiek een basisdiscipline en was de pedagogiek zo goed als identiek met wat we
vandaag wijsgerige pedagogiek noemen. Er was geen reden om het adjectief wijsgerige toe te voegen enkel om
een onderscheid te maken met thema-gebonden pedagogieken (vb gezinspedagogiek, sociale pedagogiek).
Pedagogiek was een filosofisch doordenken van het fenomeen opvoeden.
Nu komt het tot een empirische, kwantitatieve benadering van het fenomeen opvoeden. Het beoogt een
fundamentele en kritische reflectie op de betekenis van het opvoeden, onderwijzen en vormen met behulp van
filosofische vragen en auteurs.
Tegelijk hebben filosofie en pedagogiek dezelfde wortels. Ze zijn beide het product van de Antieke Griekse
beschaving. Wijsgerige pedagogiek is meer dan filosoferen over opvoeding.
Filosofische vragen naar de zin van het leven, hoe op een verstandige en rechtvaardige manier
(samen)leven, of in verband met hoe we waarachtige kennis kunnen opdoen over de wereld, waren van
meet af aan verbonden met pedagogische vraagstukken: wat in deze vragen op het spel staat is namelijk:
1. Een gepaste manier om vorm te geven aan het individuele en collectieve leven
(ervan uitgaande dat niets niets ‘van nature’ gegeven is, dat er geen noodzaak zit in de manier waarop
we tot nu toe geleefd hebben en dat een verandering ten goede altijd mogelijk is)
2. Een juiste verhouding vinden tussen zelfvorming en vorming door anderen
(vorm geven aan het leven en opnieuw beginnen met het leven zal altijd mee gestuurd worden door
anderen die ons trachten iets bij te brengen, maar tegelijk is echte opvoeding ook altijd een
zelfgestuurd proces – zo niet is er sprake van indoctrinatie)
Voor zowel de filosoof als de opvoeder lijken dezelfde kwesties centraal te staan. De opvoeder stelt zich
filosofische vragen; de antieke filosoof is altijd een opvoeder van zichzelf en andere mensen
Filosofie: nadenken over de wereld ter wille van het plezier dat men in dat denken beleeft. Filosofische
theorieën worden ontwikkeld omwille van zichzelf. Deze theorieën vinden dan toepassing in het echte leven.
Op basis van die theorieën leiden we regels en inzichten af die op het dagelijkse leven kunnen toepassen, zowel
individueel als collectief.
HADOT
Zegt dat bovenstaande opvatting over filosofie foutief is! wijsbegeerte is zelf een manier van leven
geweest. De activiteit waar de filosoof zich mee inlaat is dus ingebed in het leven
Filosoferen is een wijze van concreet gestalte te geven aan ons eigen leven
OUDE GRIEKEN
Om een goede filosoof te zijn, moet men zichzelf heruitvinden, ‘werken aan zichzelf’. men kan een
filosoof worden door zichzelf op te voeden
CENTRALE VRAAG in de cursus: wat betekent het eigenlijk op te voeden?
2
, Wijsgerige pedagogiek
DE VRAAG NAAR DE ESSENSTIE VAN OPVOEDING
KLAUS MOLLENHAUER
Opvoeden is door en door een intergenerationeel gebeuren
Vertrekt vanuit getuigenissen over een misgelopen opvoeding
Opvoeden in termen van technisch handelen
- = een probleem oplossen door een beproefd en wetenschappelijk onderbouwd handelingsplan toe te
passen. Het oplossen van specifieke problemen zijn voorbehouden aan mensen met expertise
- ‘als …. Dan …’ – logica door een gerichte handeling te stellen, of door de juiste condities te creëren,
leidt dit zo goed als automatisch tot het geplande resultaat
- Behavioristische opvatting (Skinner, 1904 - 1990 en Watson, 1878 - 1958)
= een psychologische strekking die inhoudt dat er principieel geen verschil is tussen het gedrag
van dieren en mensen, en dat gedragsveranderingen in beiden onderhevig zijn aan dezelfde
wetenschappelijke principes (operante conditionering). Daarbij moeten we abstractie maken van
alle typische menselijke categorieën (vb gedachten) die eigenlijk wetenschappelijk geen
verklarende kracht hebben
Via dit principe kan men de beste opvoeding uit denken: waarbij alles wat we voor ogen hebben
kan worden gerealiseerd, door de juiste opvoedende handelingen te stellen en de juiste condities
te creëren
Opvoeden is een proces dat we volledig kunnen beheersen
Teaching machines (Skinner) wou een opvoedingssysteem ontwikkelen zonder ouders en
leerkrachten, waarbij kinderen opgevoed worden door machines. Baby’s worden best na de
geboorte in instelling ondergebracht, waar ze totale zelfbeheersing en perfecte
frustratietolerantie aanleren creëren van de ideale maatschappij
Natuurlijke selectie, toeval en ideologie worden vervangen door een wetenschappelijke
opvoeding ten bate van iedereen
Als we denken zoals Skinner en Watson gaan we in tegen wat opvoeding wezenlijk is. De technische
oplossing van Skinner is efficiënt, maar we voelen in ons handelen dat dat geen echte opvoeding is. We
moeten een deel mislukking willen verdragen
Opvoeden is geen technische kwestie, maar een antwoord op een gebeuren. Iets vindt plaats, en we
moeten ons er denken toe verhouden. En dat is iets dat we niet onder controle hebben opvoeden is dus
door en door onvoorspelbaar. We moeten een mate van onwetendheid tolereren
- Om te kunnen spreken van opvoeden moeten we een constitutieve mogelijkheidsvoorwaarde hebben
= niet weten wie de ander is die aan onze opvoedkundige zorgen is toevertrouwd en niet weten
wat de impact is van ons pedagogische handelen op de toekomst
Wat als de relatie tussen opvoeder en opvoedeling een transparant gebeuren was?
- Heeft vertrouwen, gezag, openheiden en respect dan nog waarde?
- Kan er dan nog iets onvoorspelbaars gebeuren?
- Leren we dan echt nog iets? Kunnen mensen zich dan nog ontplooien en kunnen er dan nog
fundamentele veranderingen plaatsvinden?
Hannah Arendt
- Wanneer een kind ter wereld komt houdt dit altijd het risico in van een totale ontwrichting van een
bestaande manier van leven, en de belofte van een nieuwe manier om aan het leven vorm te geven
- Dieren leven altijd op dezelfde manier, de manier waarop mensen vorm en betekenis geven aan het
leven zit een enorme variatie. Dit is enkel mogelijk door controle uit handen te geven
- Film: children of men belang van een volgende generatie
3
, Wijsgerige pedagogiek
CONCLUSIE: Waarom willen we ons eigenlijk verhouden tot nieuwkomers in de wereld waarin we leven?
Waarom willen we ons de moeite getroosten om mensen groot te brengen in de wereld? ANTWOORD
MOLLENHAUER: We willen het goede in ons leven doorgeven
- Er zijn dingen waarin we gehecht zijn, die we belangrijk vinden en we hopen dat ze ook na onze dood
verder opgenomen en ontwikkeld worden door zij die na ons komen
- Het voorwerp van de pedagogiek is niet in eerste instantie kinderen/opvoedelingen, maar een wereld
van betekenis en cultuur
- Het betreft zorg dragen voor de wereld
- In opvoeden staat het voortbestaan van de wereld op het spel
GERT BIESTA
Opvoeding een menselijke subjectwording in samenhang met anderen en een wereld
Bekritiseert de visie die alle pedagogische processen herleidt tot een kwestie van leren (learnification)
- Learnification encompasses the impact of the rise of a new language on education
- The point of education is that student long
- Probleem volgens Biesta:
Het punt dat onderwijs niet is dat studenten leren
Het punt van onderwijs is dat studenten iets leren, dat ze met een reden leren en dat ze het van
iemand leren
- Learnification verhindert ons om echt fundamentele pedagogische vragen te stellen
Wanneer alle opvoeden en onderwijzen een kwestie van leren worden, worden ze herleid tot een
technische aangelegenheid
- Op deze manier hebben we geen aandacht voor de diepere betekenis van opvoeding (de pointe)
Van wie leren we?
- Pedagogische processen zijn geen louter psychologische processen in hoofde van individuen, het
maakt een verschil dat door andere kennis en vaardigheden aanleren
Waarom zouden we willen dat kinderen dingen leren, en waarom precies die dingen en geen andere?
vraag naar het doel 3 mogelijke opvoedingsdoelen:
- Kwalificatie (overdracht van en verwerven van de nodige kennis en vaardigheden, waarvan de waarde
wordt uitgedrukt in diploma’s die nuttig zijn voor de arbeidsmarkt)
- Socialisatie (initiatie in een traditie, in de gevoeligheden, regels en waarden eigen aan een
welbepaalde samenleving)
- Subjectivering (een leven leiden als subject, niet als object; vormgeven aan zijn eigen leven en zijn
eigen verlangens als antwoord op een betekenisvolle wereld, en anderen daarin die ons pad kruisen)
Is de meest onvatbare
Opvoeden wordt nu vaak herleidt tot socialisatie en kwalificatie
Een ééndimensionele focus op leerwinst geeft aanleiding tot een soort onderzoek dat opvoeden herleidt
tot een technische kwestie
CONCLUSIE volgens BIESTA: er zijn nog andere dimensies van opvoeden belangrijk dan enkel
leren/kwalificatie
4
