Samenvatting Retorische Kritiek ISBN: 3091 Argumenteren en Overtuigen A. Braet. Heldere samenvatting van het boek waarbij de belangrijkste punten eruit zijn gehaald. Bevat de belangrijkste punten om te studeren.
Braet, A. (2011). Retorische kritiek. Hoe beoordeel je overtuigingskracht? 2 e dr., Den Haag: Sdu.
H1 Inleiding
H2 De retoriek van de inhoud
H3 De retoriek van de ordening
H4 De retoriek van de verwoording
H5 De retoriek van de presentatie
,Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Onderwerp, doel en werkwijze van dit boek
Bij dit boek draait het om betogen mondelinge of schriftelijke teksten waarin sprekers of schrijvers standpunten
verkondigen. En waarin ze argumenten aanvoeren, want ze willen de luisteraar of lezers van de juistheid van hun
standpunten overtuigen.
Er zijn veel soorten betogen: korte en lange, met privékarakter en een publiek. In dit boek vooral publieke
betogen. Omdat dit boek aansluit bij de klassieke retorica krijgen daarvan 3 soorten klassieke betogen een
voorkeursbehandeling: gerechtelijke pleidooien, politieke redes en gelegenheidstoespraken, maar ook
reclameteksten, voorlichtingen en persconferenties.
Retoriek
In de besproken betogen gaat het om wat, in technische zin, retoriek wordt genoemd. In omgangstaal heeft
retoriek meestal een negatieve betekenis: gezwollen, hoogdravende en onwaarachtige taal. Hier is het een
vakterm met een neutrale betekenis.
Retoriek staat voor de retorische middelen om een tekst doel- en publiekgericht te maken.
Bij een betogende tekst gaat het om overtuigingsmiddelen: middelen om de tekst zo overtuigend mogelijk te
maken voor het beoogde publiek. Omdat het gebruik van deze middelen leidt tot een tekst met bepaalde
eigenschappen, kan retoriek ook opgevat worden als de retorische eigenschappen van een tekst. Belangrijkste
retorische eigenschappen zijn boeiendheid, duidelijkheid en aannemelijkheid (aan andere einde van de schaal
staan: saaiheid, onduidelijkheid en onaannemelijkheid).
De term ‘retoriek’ is verwant aan ‘retorica’. Retorica = ‘de leer van de welsprekendheid’ of ‘de leer van het
overtuigend spreken’. Is ontwikkeld in de klassieke oudheid; toen werden er voor het eerst handleidingen
opgesteld voor het houden van overtuigende toespraken. Die handleidingen strekten zich uit van het bedenken
van inhoud tot het uitspreken van de rede. Retorici gaven dan adviezen voor alle aspecten van een tekst die
retorisch relevant zijn: de inhoud, de ordening, de verwoording en de presentatie. Voor elk van die vier aspecten
bestaan retorische middelen of vormen van retoriek. Je kunt zeggen dat de retorica de leer of de theorie is van de
retoriek.
Retorische analyse en kritiek
De bespreking van de retorische middelen dient in dit boek om het inzicht in de overtuigingskracht van een
betoog te verdiepen. Het doel is vergroting van het vermogen een weloverwogen oordeel te vellen over de
overtuigingskracht van een betoog. Ofwel, de opzet is het scherpen van het oog voor de persuasieve kwaliteit van
een betoog of de effectiviteit van een betoog betere retorische criticus worden.
De overtuigingskracht of effectiviteit van een betoog hangt af van de keuze die spreker heeft gemaakt uit de
beschikbare retorische middelen. Hier moet een retorische criticus nagaan of er een goede keuze is gemaakt uit
die middelen. Dit veronderstelt in de eerste plaats dat de criticus in het algemeen weet welke retorische middelen,
welke vormen van retoriek, een opsteller van een betoog allemaal ter beschikking staan. Een zo compleet
mogelijk overzicht hebben van alle ‘kunstgrepen’ die spreker kan toepassen om de inhoud, de ordening, de
verwoording en de presentatie van het betoog zo effectief mogelijk te maken. Die ‘kunstgrepen’ moet hij niet
alleen theoretisch kennen, maar ook kunnen aanwijzen: een retorische analyse maken.
In de tweede plaats moet de criticus, op basis van de algemene kennis en analysevaardigheid, in staat zijn in
het bijzondere geval van een bepaald betoog in te schatten hoe groot de kans is dat het beoogde publiek erdoor
overtuigd zal worden. Hij moet verklaren op grond van zijn deskundigheid waarom de luisteraars al dan iet
overtuigd zijn geraakt.
De klassieke retorica als apparaat voor moderne retorische kritiek
De oudste leer van overtuigingsmiddelen is in ongeveer 5 eeuwen ontwikkeld. De belangrijkste van de oude
overgeleverde werken is Rhetorica van de filosoof Aristoteles, uit ongeveer 330 v.Chr. Laatste is Opleiding tot
redenaar (95 n.Chr.) geschreven door Quintillanus.
Retorische leer berust op waarneming van de succesvolle praktijk. Aristoteles ging verder door scherpzinnige
analyse van het overtuigingsproces waardoor hij in staat was verschillende uitputtende indelingen van
overtuigingsmiddelen op te stellen.
Omdat de observaties en analyses van klassieke retorici weinig aan geldigheid hebben ingeboet, zijn ze ook
geschikt als uitgangspunt voor analyse en kritiek van moderne betogen. De retorica beschrijft, om zo te zeggen,
de universele retorische competentie van de homo sapiens. Met de kennis van de retorica kun je als sprekers
anderen voor je winnen en als lid van het beoogde publiek kun je ermee voorkomen dat je ingepakt wordt.
Er zijn verschillende redenen om vóór of naast moderne inzichten kennis te nemen van klassieke gedachten.
De minst belangrijke reden is nog dat moderne inzichten vaak voortbouwen op klassieke en beter begrepen
, kunnen worden door hun voorgangers. Belangrijker is al dat de modernen wel het nodige hebben toegevoegd
aan de klassieken, maar dat de klassieke retorica ook genoeg ideeën bevat die men mist of die
ondergewaardeerd worden in recente benaderingen. De belangrijkste reden is echter dat in de klassieke retorica,
anders dan in de moderne specialismen, alle kanten van betogen aan bod komen, en dat in onderling verband.
Klassieke retorici probeerden een totaalbeeld te vormen van het overtuigen van een publiek met behulp van
betogen. Er valt ook op de klassieke inzichten het nodige op aan te merken. Ze zijn soms voor de hand liggend
en vaak schematisch, vaag en intuïtief.
1.2 Retorische situaties
Betogen kun je slechts op waarde schatten als je op meer let dan de mondelinge of schriftelijke tekst zelf. Zo
maakt het veel uit wie de spreker of schrijver is. Het publiek is een nog bepalender factor.
Het grondpatroon van retorische situaties: de driehoeksverhouding
Een aantal vaste typen communicatiesituaties doet de nodige invloed gelden op de eisen die aan een betoog
gesteld kunnen worden. Die typen kunnen in twee hoofdsoorten onderverdeeld worden:
1. Tweepartijen situatie: de argumenterende partijen richten zich tot elkaar, men probeert elkaar te
overtuigen.
2. Driehoeksverhouding: de argumenterende partijen richten zich niet tot elkaar, men probeert niet elkaar
te overtuigen, men richt zich tot een derde instantie en probeert die voor zijn standpunt te winnen.
Drie typen klassieke situaties: rechtszaken, politieke vergaderingen en gelegenheidsbijeenkomsten
De klassieke retorica gaat over betogen die in 3 situaties worden gehouden. Al in die situaties bestaat een
driehoeksverhouding tussen partij [1], partij [2] en beoordelende instantie [3].
Het gerechtelijke proces kan als prototypisch voor de klassieke retorica gelden. In dit geval zijn er 3
welomschreven rollen: de aanklager, de beschuldigde en de rechter. Ieder moet zijn rol volgens de procesregels
spelen. Zowel in de oudheid als tegenwoordig is de gerechtelijke situatie de meest gereglementeerde van alle
retorische situaties.
Voor het politieke overleg bestonden en bestaan ook veel voorschriften, maar toch duidelijk minder dan voor
de gerechtelijke. Hier zijn de drie retorische rollen niet zo duidelijk aanwijsbaar. Ten eerste hoeft er niet altijd een
tegenpleiter te zijn. Ook is de derde instantie in dit geval niet (helemaal) gescheiden van de sprekende partij.
De gelegenheidssituatie – waaronder bv. een grafrede valt – wijkt nog meer af van het grondpatroon met zijn
drie rollen. Ze zijn ook minder gereglementeerd dan bovenstaande. Er bestaan geen stemprocedures, want er
wordt na afloop van een gelegenheidsrede niet gestemd en geen beslissing genomen. Het publiek vraagt zich in
dit soort situaties ook niet zozeer af of het overtuigend is door de spreker, maar of de spreker de
gemeenschappelijke gevoelens goed vertolkt heeft.
Moderne typen situaties
Alle drie de typen klassiek-retorische situaties bestaan nog en ze hebben ook niets aan belang ingeboet. Maar er
zijn veel typen situaties bijgekomen. Die hebben dan veel gemeen met klassieke betogen. Bv. politieke kwesties
in opiniepagina’s in kranten. Het soort argumenten is ook hetzelfde. Maar het type situatie van het opiniestuk
brengt ook grote verschillen met zich mee. Zo is het doel geen directe besluitvorming, maar opinievorming.
Lezers stemmen niet, maar vormen een opinie. Daardoor heeft opiniestuk iets weg van gelegenheidsrede.
Er zijn echter ook moderne communicatiesituaties die zo ver van de klassieke typen afstaan dat ze daar pas
bij nadere beschouwing mee in verband kunnen worden gebracht. Denk aan situaties waarin reclame wordt
gemaakt. Omdat in deze situaties en bij deze boodschappen veel moeite gedaan moet worden om de aandacht
van het publiek te trekken, raakt de argumentatie in dit geval vaak ondergesneeuwd door de aandachttrekkers
(meer beeld dan tekst). Verder zijn de twee partijen en de onafhankelijke beoordelaar meestal ver te zoeken.
Toch bestaan er bij nader inzien belangrijke overeenkomsten tussen de boodschappen in deze situaties en de
klassieke betogen: zowel in doel (beïnvloeding) als in retorische middelen (waaronder wel degelijk ook meer of
minder vermomde argumenten).
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur suzannek1999. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €5,69. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
