Notes de cours
Notities architectuurgeschiedenis en de cultuur van het bouwen na 1750
- Établissement
- Universiteit Antwerpen (UA)
Verwerkingen van alle colleges (PowerPointpresentaties + uitleg) van prof. Frederik Vandyck.
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
ARCHITECTUURGESCHIEDENIS EN DECULTUUR VAN HET BOUWEN NA 1750
INTRODUCTIE
RELEVANTIE VAN ARCHI TECTUURHISTORISCHE KENNIS & WAAROM ESSEN TIEEL IN
ONTWERPOPLEIDING ARC HITECTUUR?
- kennis over het verleden als INSPIRATIEBRON voor / KRITISCHE REFLECTIE over actuele
ontwerppraktijk
- snel veranderende wereld: aandacht voor LONGUE DURÉE inzicht (Braudel) en kennis van historische
evolutie essentieel om hedendaagse context te kunnen vatten
- ook wetenschappelijke vakgebied evolueert snel: nieuwe inzichten, nieuwe perspectieven aanbrengen
en analyseren via ACADEMISCH ONDERWIJS onderzoeksondersteund onderwijs.
- via architectuurgeschiedenis kritisch inzicht verwerven in wat architectuur vandaag en morgen kan
betekenen. Architectuurhistorisch onderzoek kan zo de mogelijkheid bieden om op een DOORDACHTE
WIJZE als bewoner/ opdrachtgever/ontwerper in te grijpen (of niet) in de gebouwde omgeving die
voortdurend in ontwikkeling is.
BELGIË EN ZIJN HAAT/LIEFDE-RELATIE MET ARCHITECTURAAL ERFGOED & BOU WCULTUUR
- CHE gebieden Antwerpen: Gebied met culturele, historische en/of esthetische waarden
- UNESCO-zone
Significante zaken architectuur (historisch):
1. Koninklijke serres, grote wintertuin (1876), glas- en ijzerarchitectuur Alphonse Balat (1818-1895)
2. Gare Maritime Tour en Taxis Brussel, 1904
3. Antwerpse Boerentoren (1928-1931) Architecten: Jan Vanhoenacker (1875-1958), Jos Smolderen
(1889-1975), John Van Beurden (1880-1967) en Emiel Van Averbeke (1876-1946)
4. Victor Horta’s Hôtel Van Eetvelde, 1895-1898
5. Expo ‘58 in Brussel
Brussel
- Hôtel Aubecq, ontwerp 1899, afgebroken in 1960
- Brusselse Stoofstraat / Rue de l’Etuve
- Brusselse Violettestraat
Bruxellisation” en “Façadisme” = Ingrepen waarbij enkel façades worden bewaard, zonder
erkenning van architecturale interieur, structuur en ruimte
WAT IS ARCHITECTUUR?
- Van Dale: architectuur als synoniem van “bouwkunst”
- de kunst en leer van het ontwerpen en uitvoeren van bouwwerken.
1. toepassing daarvan onder architectuur gebouwd, naar de plannen van een erkend architect
2. bouwstijl
3. (metonymisch) wat volgens de beginselen van de architectuur gebouwd is;
4. bouw, constructie
1
,HOE KUNNEN WE ARCHITECTUUR VANUIT HISTOR ISCH PERSPECTIEF BES TUDEREN?
Vitruvius (+/- 85-20v C) in zijn De Architectura Libri Decem (Tien Boeken over Architectuur)
Unicum: enige bewaarde tekstuele bron over Oudheid Tijdens Renaissance, maar ook vandaag nog erg
belangrijk studieobject en inspiratiebron
1. VENUSTAS (vorm)
2. UTILITAS (functie)
3. FIRMITAS (constructie)
VITRUVIUS: spilfiguur in denken over architectuur
+/- 85-20v C = transitie periode / overgangsperiode, waarbij Romeinse architectuur verder bouwt op Griekse
architectuur
Wie? Militair onder Julius Caesar (nam deel aan diverse veldslagen) en ingenieur en architect & architectuur,
constructie & management, ingenieursaspecten (mechanica, materialen, …) in relatie tot zowel burgerlijke als
militaire constructies en stedenbouw
Architecturale oeuvre? Enige effectieve realisatie die bekend is: Basilica (19 BC) in Fanum Fortunaen, maar is
later verdwenen,
Opzet studie van ‘architecturale patrimonium’ om zowel kennis op te bouwen over bestaande als over nog te
construeren gebouwen.
Twee doelen:
1. kennis over vormelijke, semantische (betekenisdrager) en pragmatische aspecten van architectuur
2. zoektocht naar architectuurprincipes die contemporaine en toekomstige architecten kunnen helpen
om ‘kwaliteitsvolle architectuur’ te realiseren
Bramante, Michelangelo, Palladio …
1. MATERIALEN en elementen: funderingen, muren, ramen, daken
2. TYPOLOGIE: tempels, theaters, forums, basilica’s en woningen
3. KWALITEITEN: harmonie, symmetrie, proportie, decorum, sterkte
- Boek 1: Architectuur, maatschappij en stadsaanleg
- Boek 2 Bouwmaterialen
- Boek 3 Architectuurprincipes en de Ionische orde
- Boek 4 De Korinthische, Dorische, Toscaanse orde
- Boek 5 Openbare gebouwen
- Boek 6 Particuliere gebouwen: behandelt typologie om over architectuur te spreken
- Boek 7 Wand- en vloerdecoraties omvat principes rond afwerking Boek 8 Watervoorzieningen
- Boek 9 Uur(-werken)
- Boek 10 Technische projecten (o.a. ook machinebouw, werfaspecten)
VENUSTAS (vorm)/ UTILITAS (functie)/ FIRMITAS (constructie)
Vanuit welk perspectief? Door wie? Voor wie?
2
,Resultaat is waaier aan architectuurhistorische kritieken
- nadruk op ‘vorm’, ‘functie’ of ‘constructie’ (en integratie)
- nadruk op auteur (tijd, ruimte, context) en invalshoek
- …
De definitie van ‘architectuur’ evolueert in de tijd en van plaats tot plaats
Architectuur meer dan het gebouwde resultaat: ‘vele gezichten van architectuur’.
1. dominante esthetische focus in architectuurgeschiedenis
2. verbreding van het perspectief
Société anonyme des Ateliers de la Dyle á Louvain Belgique :matèriel de chemins de fer,
sucreries, raffineries, distilleries. Jardin d´Hiver construit pour S.M. Leópold II roi des belges
ou château royal de Laeken. Photographer: Gustave, datum album 1880-1893.
Braemgebouw (rectoraat VUB) (Coll. VUB archief)
Ingenieur & architect: Design Gare Maritime, Tour & Taxis by engineer Fréderic Bruneel,1904.
48
Naar de hand van Henry Van de Velde, 1908.
Constructie Broodhuis / Maison du Roi Brussel, circa 1870.
Er wordt aandacht besteed aan de verwevenheid van maatschappelijke, wetenschappelijke, technologische en
culturele evoluties. Hierdoor wordt duidelijk dat ook kunst en architectuur zich nooit in een vacuüm
ontwikkelen, maar altijd het product zijn van concrete en veranderlijke historische omstandigheden.
Deze cursus tracht een algemene chronologisch overzicht aan te bieden (niet exhaustief), en zoomt daarnaast
in op belangrijke thematische cases: _ Chronologisch colleges: industrialisering, historisme en neostijlen, fin de
sicèle architectuur, modernisme, postmodernisme _ Verweven met thematische thema’s: integratie van
evolutie kunst en technologie, erfgoed, architectuuronderwijs, typologisch onderzoek, …
EXAMEN: alle ppts staan op blackboard. In de ppts staan de grote lijnen. Er is ook een reader: dit is een bundel
van verschillende interessante teksten die een ander licht werpen op de ppt slides. Deze gaan soms te ver voor
een examenvraag maar ze helpen om te slides te interpreteren.
Bv: leg de overgang tussen neo class en neo gotiek uit, begrippen (drie scharnies spant, typologie), verbanden
leggen tussen hoofdstukken.
Neostijlen & eclecticisme:
1. Context
2. Nieuwe typologieën
3. Esthetische debat: neoclassicisme, neogotiek, neorenaissance
4. Nieuwe bouwmaterialen
5. Van neogotiek naar eclecticisme
3
,NEOCLASSICISME: CONTEXT
RUIMERE MAATSCHAPPEL IJKE CONTEXT
Ontstaan van industriële revolutie en van een industriële maatschappij (sociaal, economisch, politiek)
Het neoclass:
18de eeuw Opkomst van de verlichting, de ratio.bv: eerste encyclopedie. Reflectie naar architectuur:
- Kennis en industrie
Statuut wetenschappers (kennis is macht)
Rationeel en analytisch (wereldbeeld)
Toegepaste kennis (landbouw, industriële revolutie)
- Sociaal-cultureel
Liberté, Egalité, Fraternité & ontstaan bourgeoisie (burgerij) : deze ontstaat niet door geboorte
Bevolkingsexplosie (geneeskunde) & plattelandsvlucht (hier ontstaat een arbeidsoverschot en de
landbouw wordt efficiënter steden onder grote druk)
Dia kaart: nieuwe vorsten aangesteld. Je bouwt een nieuwe natie niet alleen door de grondwet maar ook via
architectuur.
- Ontstaan van industriële revolutie en van een industriële maatschappij (sociaal, economisch, politiek)
- Eeuw van industrialisering en groei van wetenschappelijke kennis: nieuwe technieken, nieuwe
materialen, nieuwe productiemogelijkheden…sterke impact op de bouwsector
4
,19DE EEUW ALS DE EEU W VAN DE INDUSTRIALISATIE: IMPACT OP DE BOUWSECTOR
19E EEUW: NIEUWE MATERIALEN DIE HUN WEG VINDEN IN DIVERSE TOEPASSINGEN
5
,19E EEUW: DE EEUW VAN DE ARCHITECTEN, MA AR OOK VAN DE INGENIEURS
EVOLUTIE BEROEP EN O PLEIDING
19de eeuw: de eeuw van de architecten, maar ook van ingenieurs invloed op de bouw van infrastructuur.
Veel gebruik van ijzer en staal. Eerste ‘école des ponts et chaussées’ wordt opgetrokken in Parijs (mijlpaal)
- Opleiding architect was sterk gelinkt aan Academie-onderwijs (Beaux-Arts):
Studie van antieke bouworden: tekenen en leren van modellen essentieel
Prix de Rome: (= prijs die werd uitgereikt aan pas afgestudeerde architecten): hier voel je de
voorliefde voor de klassieke oudheid
6
, o wedstrijd voor pas afgestudeerde architecten
o reisbeurs om naar Rome te reizen en daar klassieke architectuur te bestuderen (later ook
Athene) vroeg in 19e eeuw
- 19e eeuwse noden: (evoluties hebben invloed op de bouwsector)
Nieuwe visie nodig om te beantwoorden aan maatschappelijke evoluties (industrialisering)
Professionalisering van bouwsector: opkomst van nieuwe beroepen: ingenieurs, algemene
aannemers, technische opleidingen,
Opkomst van nieuwe onderwijsvormen als resultaat
- nieuwe vorm van baksteen produceren,
- opkomst van ijzer en staal.
Nieuwe soorten gebouwen zoals industriehallen en expo’s maar de huidige gebouwsoorten zullen onder
nieuwe vormen gebouwd worden (bv. gewelven)
- Academie-onderwijs (Beaux-Arts)
- Ecole spéciale du Génie Civil in Parijs 1745 geeft ook aanleiding tot opleiding van ingenieurs- opleiding
te Gent in 1835 (later ook in Leuven en Brussel)
- Oprichting Sint-Lucasscholen vanaf 1862 voor kunstonderwijs (inclusief architectuur)
- Oprichting nijverheidsscholen (technische scholen) vanaf midden 19de eeuw: professionalisering van
bouwbedrijven
Dia 14
RUIMERE MAATSCHAPPEL IJKE CONTEXT
- Ontstaan van industriële revolutie en van een industriële maatschappij
- Eeuw van industrialisering en groei van wetenschappelijke kennis: nieuwe technieken, nieuwe
materialen, nieuwe productiemogelijkheden etc. sterke impact op de bouwsector
- Nieuwe media & communicatiekanalen: tijdschriften, tentoonstellingen, salons,…
- Stedelijke transformatie: toenemende bevolkingsgroei maakt dat aandacht voor leefkwaliteit
toeneemt (hygiëne en gezondheid, groen, …) maar ook nood aan meer en betere huisvesting en
infrastrucuur
- Sociale transformatie: Burgerij die plek opeist in de stad
19DE EEUW: NIEUWE ME DIA, COMMUNICATIEKAN ALEN EN NE TWERKEN
Dia tijdschrift l’Emulation: opgericht in 1874 dit is het neoclassicisme debat echt in de verf gaan zetten
18de en 19de eeuwse salons: plaatsen waar burgerij architecten enz ontmoetten en er discussies gevoerd
werden en de voorliefde voor de klassieke oudheid wederom in de verf gezet werd
Parijs Eiffeltoren, Brussel atomium…: aanstaande architecten werden uitgenodigd en gekozen (voor
wereldexpo’s) om tijdelijke gebouwen op te trekken met als hoofddoel: een kritische minds bij elkaar zetten
om nieuwe concepten van architectuur te doen ontstaan. Deze gebouwen zijn uiteindelijk blijven staan.
19E EEUW: STEDELIJKE TRANSFORMATIES
Groeiende stedelijke problemen; door bevolkingsexplosies bv in Parijs: verkeer. Maar ook onhygiënische
toestanden etc. dus in Parijs werd een houseplan opgesteld: stadssanering en – verfraaiing. Dit was eigenlijk
7
,een excuus om de burgerij in nieuwe gebouwen in de stad te kunnen zetten. Oude gebouwen werden hiervoor
afgebroken.
- Groeiende stedelijke problemen
- Limieten bebouwde omgeving bereikt
- Verkeerscongestie
- Toenemende populatie (1840: 10 m2/persoon)
- Moeilijke levensomstandigheden en slechte levenskwaliteit
Kaart straat: boulevards werden gebouwd
Ile de la Cité (Notre Dame = nr 2 op kaartje)
Sociale transformatie: burgerij die plek opeist in de stad
8
,NEOCLASSICISME: NIEUWE TYPOLOGIEËN
NIEUWE PROGRAMMA’S E N TYPOLOGIEËN
Typologie = verzameling van veel gebouwen die veel op elkaar lijken. Kan op verschillende manieren:
- Door soort: kerken, scholen, stations
- En binnen elke soort (bv. Huizen): herenhuis, villa…
Nieuwe bouwprogramma’s voor nieuwe noden en nieuwe levenswijzen.
Nadenken over nieuwe typologieën / vernieuwen van typologieën om samenleving vorm te geven:
- Gevangenissen, kazernes, scholen, volkshuizen, overdekte markten, stationsgebouwen,
winkelgalerijen, theaters, kerken …
- Herdenken van woning, woonarchitectuur afgestemd op diverse woonnoden en financiële
mogelijkheden: burgerwoningen, sociale woningen …
NIEUWE BOUWPROGRAMMA’S EN TYPOLOGIEËN: S CHOLEN
Modelbouw: nadenken over schoolprogramma’s… ‘Over de belangrijkheid van goede schoolvertrekken’.
MUTUEEL onderwijs <> KLASSIKAAL onderwijs
Ministère de l’intérieur, Instructions ministérielles concernant la construction des Maisons d’Ecoles, suivies
d’une instruction spéciale sur le chauffage et la ventilation des salles d’école et d’une série de plans modèles.
Avec devis et texte explicatif des planches. Brussel (1852). Klassikaal onderwijs
Mutueel onderwijs naar klassikaal onderwijs
10 foto’s: ergonomische stoelen, ventilatie en nieuwe verwarmingstechnieken
9
, = Luifelsysteem in Antwerpen
= Overkapping/preau in Brussel
NIEUWE BOUWPROGRAMMA’S EN TYPOLOGIEËN: T ENTOONSTELLINGSHALLE N, MARKTEN,
BEURZEN
- Paviljoenen tonen de veelzijdigheid van ingenieurs en architecten
- Tenstoonstellingspaviljoenen voor wereldtentoonstellingen worden staaltjes van architectuur en
ingenieurskunde
- Economische groei vraagt ook om nieuwe economische ruimte (markthallen, beurzen,…)
Tentoonstellingspaviljoenen
Galérie des Machines (expo), Parijs (1887-1889)
Paleis van de machines; drie scharnier spanten (zoals in station van Antwerpen). Dit was revolutionair
aangezien de scharnieren speling gaven bij sneeuwlast en wind.
10
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur haneve. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €8,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
80364 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans