Resume
Samenvatting Hedendaagse Sociologische Theorie
- Établissement
- Universiteit Antwerpen (UA)
Deze samenvatting is gebaseerd op de slides aangevuld met uitgebreide lesnotities. Zelf met deze samenvatting geslaagd in eerste zit.
[Montrer plus]
2 revues
Par: warddesaedeleir • 8 mois de cela
Par: greteoosterbaan • 2 année de cela
Aperçu du contenu
HEDENDAAGSE SOCIOLOGISCHE THEORIEINHOUDSOPGAVE
DEEL I: HANDELINGSTHEORIEËN ..................................................................................................................... 1
COLLEGE 1: INLEIDING .................................................................................................................................... 1
WAT IS THEORIE ....................................................................................................................................................... 1
Theorie? .......................................................................................................................................................... 1
Theorie en onderzoek: het praktische ‘nut’ van theorie? ................................................................................ 1
“Non-interaction as a social accomplishment” (Erving Goffman) ................................................................... 2
Orde in chaos zien (heuristiek) ........................................................................................................................ 2
Kadering of framing ........................................................................................................................................ 2
Systematisering ............................................................................................................................................... 3
Hoe komt theorie tot stand? ........................................................................................................................... 4
Theorieën worden zowel gevormd door ‘empirische observaties’ als door algemene veronderstellingen ..... 5
Sociologische theorieën, bijvoorbeeld, steunen zelf op een aantal basisassumpties ...................................... 5
Enkele voorbeelden van verschillende basisassumpties:................................................................................. 6
SOCIOLOGISCHE THEORIE? ......................................................................................................................................... 7
Algemene versus specifieke theorie ................................................................................................................ 7
Sociologische theorie of sociale theorie .......................................................................................................... 7
Hoofdvragen van de sociologie ....................................................................................................................... 8
Kalender .......................................................................................................................................................... 8
COLLEGE 2: INTERPRETATIEVE HANDELINGSTHEORIE (SYMBOLISCH INTERACTIONISME, ERVING GOFFMAN,
RANDALL COLLINS) ......................................................................................................................................... 8
HANDELINGSTHEORIE................................................................................................................................................ 8
INTERPRETATIEVE HANDELINGSTHEORIE ....................................................................................................................... 9
‘Symbolisch interactionisme’: (Herbert Blumer, 1937).................................................................................... 9
Historische context en intellectuele voorlopers............................................................................................... 9
Weber’s invloed............................................................................................................................................. 10
Chicago School (1918-1940).......................................................................................................................... 11
George Herbert Mead (1863-1920)............................................................................................................... 11
HERBERT BLUMER’S FORMULERING VAN HET ‘SYMBOLISCH INTERACTIONISME’................................................................... 14
Blumer definieerde symbolisch interactionisme adhv 3 veronderstellingen ................................................. 14
Symbolische interactie .................................................................................................................................. 15
‘Fitting together’: het afstemmen van handelingslijnen en interpretaties ................................................... 16
Sociale structuur? .......................................................................................................................................... 18
Kritiek (howard becker) ................................................................................................................................. 18
Becker over ‘labeling’ van afwijkend gedrag ................................................................................................ 19
COLLEGE 3: INTERPRETATIEVE HANDELINGSTHEORIE (GOFFMAN, COLLINS, ETHNOMETHODOLOGIE) .......... 19
ERVING GOFFMAN .................................................................................................................................................. 19
“The interaction order” ................................................................................................................................. 19
Frames of kaders ........................................................................................................................................... 20
All the World’s a Stage… ............................................................................................................................... 20
, Zelfpresentatie .............................................................................................................................................. 20
Impression management: ensceneren van indrukken................................................................................... 21
Frontstage / backstage ................................................................................................................................. 22
Interactie rituelen.......................................................................................................................................... 22
Civil inattention ............................................................................................................................................. 23
Codes en rituelen verschillen al naargelang de situatie ................................................................................ 23
Totale instituties............................................................................................................................................ 24
RANDALL COLLINS ................................................................................................................................................... 25
Synthese van Goffman en Durkheim (1)........................................................................................................ 25
Collins’ theorie samengevat .......................................................................................................................... 26
ENKELE TOEPASSINGEN VAN SYMBOLISCH INTERACTIONISME, GOFFMAN, COLLINS .............................................................. 26
Sociologie van emoties: ‘emotion work’........................................................................................................ 26
Arlie Hochschild: ‘emotion work’ and ‘feeling rules’ ..................................................................................... 27
Sociology of violence (Collins, Anderson) ...................................................................................................... 28
Sociologie van sociale stratificatie ................................................................................................................ 30
Sociologie van sociale stratificatie: enkele antwoorden ............................................................................... 30
Arbeidsmarktrecrutering: Fitting together.................................................................................................... 30
COLLEGE 4-5: ETNOMETHODOLOGIE EN RATIONELE KEUZETHEORIE............................................................. 31
ETHNOMETHODOLOGIE ........................................................................................................................................... 31
Garfinkels ordeverstoringen (‘Breaching experiments’) ................................................................................ 31
Methode van ‘orde-verstoring’ (‘Breaching experiments’) ........................................................................... 32
Ethnomethodologie ....................................................................................................................................... 32
De wachtrij als ethnomethodologisch object ................................................................................................ 32
Interpretatieve procedures............................................................................................................................ 33
Retrospectieve-prospectieve betekenis van gebeurtenis .............................................................................. 33
Interpretatieve procedures............................................................................................................................ 34
Conversatie analyse ...................................................................................................................................... 34
Garfinkels ordeverstoringen (‘Breaching experiments’) ................................................................................ 36
RATIONELE KEUZETHEORIE........................................................................................................................................ 37
Handelingsmodellen: rationele keuzetheorie ................................................................................................ 37
Geschiedenis en context: sociale orde door eigenbelang .............................................................................. 37
Rationele keuzetheorie: basisassumpties...................................................................................................... 38
Toepassingen (individuele gedragsmodel) .................................................................................................... 41
Speltheorie (sociale interactie) ...................................................................................................................... 43
Klimaatverandering als probleem van internationale collectieve actie ........................................................ 50
Mancur Olson’s ‘The logic of collective action’ (1965) .................................................................................. 50
Belang van vertrouwen bij problemen van collectieve actie ......................................................................... 51
Sociale dilemma’s.......................................................................................................................................... 52
KRITIEK................................................................................................................................................................. 52
DEEL II: FUNCTIONALISME EN SYSTEEMTHEORIE .......................................................................................... 53
COLLEGE 6: FUNCTIONALISME + DE HANDELINGS- EN SYSTEEMTHEORIE VAN TALCOTT PARSONS ................ 56
GESCHIEDENIS EN CONTEXT ...................................................................................................................................... 56
Emile durkheim: ‘grondlegger’ van het functionalisme ................................................................................ 57
Structureel-functionalisme in de Britse antropologie: Radcliffe-Brown en Malinowski ................................ 57
FUNCTIONALISTISCH DENKEN: EEN TOEPASSING ............................................................................................................ 58
Klassiek voorbeeld van vroeg-sociologische functionalistische analyse: Davis & Moore’s analyse van sociale
stratificatie .................................................................................................................................................... 58
, Kritiek ............................................................................................................................................................ 60
PARSONS: ALGEMENE SITUERING EN THEORIEOPVATTING ............................................................................................... 60
Situering ........................................................................................................................................................ 60
Theorieopvatting ........................................................................................................................................... 60
DE VROEGE PARSONS: HANDELINGSTHEORIE ............................................................................................................... 61
PARSONS ALS SYSTEEMTHEORETICUS .......................................................................................................................... 63
Normatieve integratie ................................................................................................................................... 64
DE KERNBEGRIPPEN: INSTITUTIONALISERING, INTERNALISERING EN SOCIALISATIE, SOCIALE CONTROLE ..................................... 65
Sociale controle én internalisering ................................................................................................................ 65
Parsons’ socialisatietheorie: de internalisering van waardepatronen in de moderne maatschappij............ 66
SOCIALE VERANDERING: MODERNISERING ALS FUNCTIONELE DIFFERENTIATIE EN CULTURELE GENERALISATIE ............................. 67
Modernisering als functionele differentiatie en culturele generalisatie ....................................................... 67
Een voorbeeld van waardengeneralisering: Richard Bellah’s civil religion ................................................... 68
Een voorbeeld van waardengeneralisering: het morele individualisme en mensenrechten ......................... 68
FORMALISERING VAN NORMATIEVE WAARDEPATRONEN: PATROONVARIABELEN .................................................................. 69
Formalisering van normatieve waardenpatronen: Parsons’ patroonvariabelen .......................................... 69
Patroonvariabelen worden nog steeds gebruikt in cultuuranalyse (bvb. Hofstede) ..................................... 71
EEN TOEPASSING VAN PARSONS’ THEORIE: ZIEKTE EN GEZONDHEID .................................................................................. 72
PARSONS’ AGIL SCHEMA......................................................................................................................................... 73
Het AGIL-schema: handelingssysteem .......................................................................................................... 73
Het AGIL-schema: het sociale systeem .......................................................................................................... 74
Toepassing: kan je eu gezien worden als een ‘geïntegreerd sociaal systeem’ of ‘een samenleving’? .......... 74
KRITIEK................................................................................................................................................................. 75
Lewis Coser / Georg Simmel: de positieve functies van het conflict .............................................................. 76
Robert Merton’s epistemologische kritiek op het functionalisme ................................................................. 78
COLLEGE 7: NIKLAS LUHMANN ..................................................................................................................... 78
ALGEMENE SITUERING ............................................................................................................................................. 78
Niklas Luhmann (1927-1998) ........................................................................................................................ 78
WERKWIJZE EN THEORIEOPVATTING ........................................................................................................................... 79
MAATSCHAPPIJTHEORIE .......................................................................................................................................... 79
Types sociale systemen ................................................................................................................................. 79
Vormen van maatschappijdifferentiatie ....................................................................................................... 80
Functionele differentiatie .............................................................................................................................. 82
Functionele differentiatie .............................................................................................................................. 83
Luhmann’s diagnose van de functioneel gedifferentieerde (wereld)maatschappij ...................................... 84
COLLEGE 8-9: DE ERFENIS VAN MARX, KRITISCHE THEORIE, FOUCAULT ........................................................ 84
KRITISCHE MAATSCHAPPIJTHEORIE: BASISKENMERKEN .................................................................................................... 84
Moderne kritiek: Marx .................................................................................................................................. 85
Kritische maatschappijtheorie: uitgangspunten ........................................................................................... 85
Jürgen Habermas: 3 kennisbelangen ............................................................................................................ 87
Kritische theorie versus kritische theorie....................................................................................................... 88
DE ERFENIS VAN MARX: KRITISCHE ANALYSE VAN HET KAPITALISTISCHE BESTEL .................................................................... 88
De erfenis van Marx: doctrinair marxisme of revisionisme? ......................................................................... 88
Ontstaan Kritische Theorie: Institüt für Sozialforschung (‘Frankfurter Schule’), 1924 .................................. 89
Max Horkheimer en de crisis van de marxistische maatschappijkritiek ........................................................ 90
Horkheimer: ‘kritische theorie’ ...................................................................................................................... 91
Dialectiek van de verlichting (1944) .............................................................................................................. 91
De filosofische dimensie: identiteitsdenken .................................................................................................. 93
, De politiek-pyschologische dimensie: ‘The authoritarian personality’ .......................................................... 93
De culturele dimensie van onderwerping: cultuurindustrie .......................................................................... 95
Kunst als laatste protest en toevluchtsoord .................................................................................................. 96
Cultuurindustrie als instrument van ‘aanpassing’ en ‘volgzaamheid’ ........................................................... 96
Arnold Schönberg / Samuel Beckett .............................................................................................................. 97
‘Critical Theories’ ........................................................................................................................................... 97
Een toenemende nadruk op ‘subjectieve identiteit’ ...................................................................................... 97
DE ERFENIS VAN WEBER: DE DWANG EN ‘IRRATIONALITEIT’ VAN DOORGEDREVEN RATIONALISERING ....................................... 98
Modernisering als rationalisatie: Max Weber............................................................................................... 98
Verabsolutering van efficiëntie, berekenbaarheid, voorspelbaarheid en controle (Ritzer) ........................... 99
MICHEL FOUCAULT: RATIONALISERING, DISCIPLINERING EN CONTROLE .............................................................................. 99
Modernisering als disciplinering: Michel Foucault ........................................................................................ 99
Surveiller et Punir (1976) ............................................................................................................................. 100
Moderne maatschappij als Panopticon....................................................................................................... 100
Dwang & zelfdwang: de paradox van de vrijheid........................................................................................ 101
Macht van het getal: tellen is controleren .................................................................................................. 101
HET KAPITALISME ALS EEN HISTORISCH EN CULTUREEL SYSTEEM ..................................................................................... 101
Enkele kritische analyses van het hedendaagse kapitalistische bestel ....................................................... 101
Foucault’s analyse van het neo-liberalisme ................................................................................................ 103
Naar een digitaal ‘kapitalisme’? ................................................................................................................. 106
COLLEGE 10: GLOBALISERING ..................................................................................................................... 107
THEORIEËN VAN MONDIAAL KAPITALISME ................................................................................................................. 107
Immanuel Wallerstein’s Wereld-systeemtheorie ........................................................................................ 107
Het kapitalistische wereldsysteem .............................................................................................................. 108
Internationale arbeidsverdeling .................................................................................................................. 108
Theorieën van mondiaal kapitalisme .......................................................................................................... 109
Manuel Castells: de mondiale netwerkmaatschappij ................................................................................. 110
GLOBALISERING: ONTSTAAN VAN EEN WERELDMAATSCHAPPIJ EN WERELDCULTUUR ........................................................... 110
Globalisering als tijdsdiagnose.................................................................................................................... 110
De reconfiguratie van tijd en ruimte (Robinson, 133-136) .......................................................................... 111
Een krimpende wereld: ‘Time-space compression’ en ‘de-territorialisering’ .............................................. 112
Theorieën van globalisering (e.g. Robinson, 124-127) ................................................................................ 112
Kritiek op het ‘methodologisch nationalisme’ van de sociale wetenschappen ........................................... 113
Sociale relaties als netwerken ..................................................................................................................... 113
KOF – globaliseringsindex ........................................................................................................................... 114
Wanneer begint globalisering? (Robinson, 127) ......................................................................................... 114
KORTE GESCHIEDENIS VAN GLOBALISERING ................................................................................................................ 114
Wereldwijde vernetwerking tot 1750.......................................................................................................... 114
De eerste globalisering (1750-1890 - de lange 19e eeuw)........................................................................... 116
De tweede globalisering (vanaf 1945) ........................................................................................................ 118
COLLEGE 11: POSTKOLONIALISME IN DE SOCIOLOGIE ................................................................................. 119
EEN KRITISCHE KIJK OP ONZE MONDIALE WERELD: HET ‘POST-KOLONIALE’ PERSPECTIEF ...................................................... 119
Europese kolonisatie ................................................................................................................................... 119
Postkolonialisme / postkoloniale kritiek ..................................................................................................... 119
‘Postkolonialisme: de erfenis van het kolonialisme overdenken ................................................................. 120
Postkolonialisme/Postkoloniale kritiek ....................................................................................................... 121
De eerste generatie van postkoloniale denkers .......................................................................................... 121
Het perspectief van de gekoloniseerden (Subaltern agency) ...................................................................... 122
, Edward Said’s Orientalism .......................................................................................................................... 122
Oriëntalisme ................................................................................................................................................ 123
De westerse moderniteit als raciaal project ................................................................................................ 123
Post-koloniale kritiek: het denken in termen van ‘cultuur’, ‘ras’ en ‘etniciteit’ ........................................... 123
Missionering ................................................................................................................................................ 124
Postkoloniale kritiek: ‘Eurocentrisch universalisme’ ................................................................................... 124
TRANSNATIONALISME EN TRANSNATIONALE GEMEENSCHAPPEN..................................................................................... 124
Naar een ‘transnationaal’ perspectief ........................................................................................................ 124
Transnationalisme als kritiek op het ‘methodologisch nationalisme’ van de sociale wetenschappen ....... 125
Transnationalisme als perspectief............................................................................................................... 125
Transnationalisme en culturele hybriditeit ................................................................................................. 126
Hybriditeit en ‘superdiversiteit’ ................................................................................................................... 126
EXAMEN............................................................................................................................................................. 126
,DEEL I: HANDELINGSTHEORIEËN
COLLEGE 1: INLEIDING
WAT IS THEORIE
THEORIE?
Logisch geordend of geïntegreerd geheel van uitspraken over de sociale werkelijkheid
o Hoe werkt ze? Basisstructuur?
o Logisch geordend geheel: het gaat om ideeën die op een coherente manier samenhangen
Abstract (abstraherend van specifieke tijd en ruimte) maar tegelijk ook gesitueerd. Theorieën vertellen
ons hoe we naar de (sociale) werkelijkheid kunnen (of moeten) begrijpen, maar die werkelijkheid
beïnvloedt ook hoe we erover denken (cf. Alexander - Diagram 1.1.)
Theorieën sturen de waarnemingen (van de maatschappelijke werkelijkheid) én de interpretaties van
die waarnemingen maar worden anderzijds zelf mee beïnvloed door de steeds veranderende
maatschappelijke omgeving
Ambigue figuur: sommigen zien een jonge vrouw, anderen het berglandschap, anderen zien misschien
nog iets anders. En dat heeft te maken met een verschil in gerichtheid, interesse, tussen elk van ons.
Het is onmogelijk om beide beelden in 1 keer te zien.
o Naargelang de assumpties die je hebt zal je andere aspecten in de visuele werkelijkheid
herkennen
Niet gewoon ‘weerspiegeling’ van de werkelijkheid maar eerder de ‘bril’ waardoor sociologen naar de
maatschappelijke werkelijkheid kijken
Ze zijn ook een leidraad voor onderzoek, bron voor richtinggevende concepten en formulering van
hypothesen
o Theorieën gaan vaak vooraf aan de empirische dataverzameling
Maar vaak ook systematische poging om de resultaten van het onderzoek te ordenen en te
interpreteren
Dus de verhouding die een theorie heeft met enerzijds de maatschappelijke empirische werkelijkheid
rondom ons en anderzijds het concrete sociologische onderzoek is een vrij ingewikkelde situatie
THEORIE EN ONDERZOEK: HET PRAKTISCHE ‘NUT’ VAN THEORIE?
3 verschillende functies die theorie heeft voor sociologen:
1
, o Heuristiek
o Kadering of ‘framing’
o Systematisering
“NON-INTERACTION AS A SOCIAL ACCOMPLISHMENT” (ERVING GOFFMAN)
Wachtzaal in een ziekenhuis: wat voor sociale betrekkingen kan je hier observeren?
Een concept helpt ons om betekenisvolle patronen in de sociale werkelijkheid te zien
Je zou hier bijvoorbeeld het concept van Goffman “non-interaction as an social accomplishment”
kunnen zien: we zijn zo afgestemd op menselijke communicatie en de aanwezigheid van anderen dat
we alle signalen die de andere uitzendt direct interpreteren als interactie/communicatie, maar in deze
situatie proberen de mensen in de wachtzaal niet met elkaar te interageren (stoel kiezen op wat
afstand, een krant nemen en hierin bladeren, ...) en brengen deze situatie van non-interactie tot stand
door verbale en non-verbale signalen uit te zenden
Daarna kunnen we letten op een aantal aspecten (zoals bijvoorbeeld welke signalen mensen
gebruiken om non-interactie te communiceren, hoe is het geheel ingebed in een bredere organisatie,
...)
ORDE IN CHAOS ZIEN (HEURISTIEK)
Theoretische kaders, concepten of ideeën zijn belangrijk omdat ze een bepaalde ‘bril’, een manier van
kijken met zich meebrengen. Door onze aandacht op bepaalde aspecten van de werkelijkheid te
richten (het ‘relevante’) en andere te verwaarlozen (‘het irrelevante’), laten ze ons toe om een zekere
orde of een patroon in onze onderzoeksdata of de werkelijkheid te zien (‘Heuristiek’)
o Theorie vertelt ons dus op welke aspecten we moeten letten om iets zinvol in de
werkelijkheid te herkennen
Zonder concepten of theoretische kaders (‘frames’), is het soms moeilijk om überhaupt iets
betekenisvol, patroonmatig in de sociale werkelijkheid te herkennen
o Je ziet niet wat er belangrijk is in de sociale werkelijkheid, ...: net omdat de concepten onze
aandacht richten op heel specifieke sociologische aspecten is het mogelijk er iets zinvol over
te vertellen
KADERING OF FRAMING
Een theoretisch kader of ‘frame’ omschrijft een fenomeen in specifieke theoretische termen en
classificeert het daarmee in een bredere groep (bvb. interactievormen in de publieke ruimte)
o Bv: wachten in de wachtkamer is een specifieke vorm van interactie namelijk non-interactie,
maar is die vorm van non-interactie specifiek voor een wachtkamer of vinden we dit gedrag
ook terug in andere sociale settings (denk aan openbaar vervoer, liften, ...)
De meeste analytische kaders of theoretische ‘frames’ worden ontleend aan de sociologische theorie
2
, Door theoretische kaders te selecteren, te bediscussiëren en te formaliseren kunnen onderzoekers
hun werk met dat van anderen verbinden
Verschillende kaders leiden tot andere ‘kadering’ of benadering van onderzoek, andere
onderzoeksvragen, andere ‘data’ (‘wat is het dat we bestuderen?), andere methoden, etc.
BVB. RELLEN!
Hoe kan je sociaalwetenschappelijk begrijpen dat bepaalde demonstraties uitmonden in collectief
geweld terwijl andere vreedzaam verlopen? Wat willen demonstranten zeggen met het geweld?
o Bv: ze denken dat het een effectief instrument van beleidsbeïnvloeding is (want we weten
dat geweld vaak leidt tot politieke beslissingen, zet als het ware druk op de keten)
o We hebben dus aan theorie om deze vraag te beantwoorden
Als je naar de literatuur kijkt zie je dat er een aantal verschillende theoretische assumpties gebruikt
worden om gewelddadig protest te begrijpen:
Crisis gedrag: een reactie op teleurgestelde verwachtingen en (veranderingen in) de persoonlijke
situatie van mensen. Participanten aan rellen kunnen reageren uit frustratie of uit (morele)
verontwaardiging
Rationeel, instrumenteel gedrag (ook van collectieve actoren): geweld kan gemobiliseerd worden om
bepaalde doelen te bereiken (en bvb. besluitvorming te beïnvloeden)
Aangeleerd gedrag (geweldscultuur) van bepaalde groepen: participanten aan rellen zijn
gesocialiseerd in cultuur waarin mannelijke idealen van dominant en gewelddadig gedrag de toon
aangeven
Verschillende kaders combineren: belangrijk om te beseffen dat er in de kaders bepaalde assumpties
gebruikt worden die niet altijd combineerbaar zijn, verschillende assumpties zullen vaak leiden tot
verschillende vragen die gesteld worden en benaderingen/methoden die gebruikt worden
o Aangeleerd gedrag: kijken naar degenen die opgepakt worden (cultureel milieu, criminele
achtergrond, sociaaleconomische positie, ...) en bijvoorbeeld interviews met hen doen
o Rationeel, instrumenteel gedrag: kijken naar welke organisaties en sociale bewegingen de
betoging organiseerden, zijn zij gelieerd met degenen die het protest laten ontaarden of zijn
dit helemaal andere groepen?
SYSTEMATISERING
Theorie als systematische poging om de resultaten van het onderzoek te ordenen en te interpreteren
“Theorie is een veralgemening van het particuliere, een abstrahering van concrete gevallen” (J.
Alexander, What is Theory?, p.2)
o Als wetenschappers hebben we nood aan meer algemene theorieën die ons toelaten te
abstraheren van meer concrete gevallen
3
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur martevdvelde. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €7,39. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
62890 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans