Filosofie 2021-2022: Alles
samengevat
Lessen + boek: hoofdstuk 2 – 10
2. Mechanisering en
doelgerichtheid
Wat onderscheid de levenswetenschappen (biomedische, biologie) van de echte
natuurwetenschappen (fysica, chemie, wiskunde)?
Lichaam = vele onderdelen, elk een bepaalde functie
Weg van de teleologie: mechanisering van het
wereldbeeld
Teleologie = studie van de doelgerichtheid (studie van de doelen)
=> verklaring fenomenen adhv doelgerichtheid en doelmatigheid
=> 4 oorzaken: doeloorzaak, mechanische oorzaak, …
Debat: oorsprong van die doelgerichtheid?
doelgerichtheid door bestaan goddelijk ontwerper
wetenschappelijke revolutie:
1) levenswetenschappen niet als volle wetenschappen gezien
2) Darwin: levenswetenschappen sluiten aan bij natuurwetenschappen
darwinisme => antwoord op vraag: oorsprong doelgerichtheid
Antieke oudheid en middeleeuwen: Aristoteles
Antiek en middeleeuws denken
Doeloorzaken/ teleologie = De Oorzaak = finale/eindoorzaak
= oorzaak als doel, oorzaak ligt in toekomst
“Levenloze (natuurwetenschappen) en levende natuur verklaren adhv doeloorzaken”
Kan voor levenloze: artefacten/ design/ ontwerp
=> ontwerper of maker: maakt ontwerp met doel
Probleem: ook levende organismen en natuur verklaren adhv doeloorzaken
Maar bij levende: Mysterieuze bezieling => lichaam kan bewegen
bezieling onderscheid levende van niet-levende materie
Aristoteles
Aristoteles verklaring:
Verandering/ beweging in natuur doordat alles “streeft naar” iets
=> alles in kosmos streeft naar z’n eigen perfectie te zijn (vervolmaakt te zijn)
1
, (vaak: perfectie = natuurlijke plaats/rusttoestand)
bv. steen streeft naar op grond = rust: steen natuurlijke neiging om naar benden te gaan
de Onbewogen Beweger = uiteindelijke perfectie
- onbewogen want perfect => beweegt niet meer (steven/verlangens voldaan)
- beweger want doet alles bewegen voor perfectie te krijgen
zodra perfectie bereikt, dan stopt beweging = RUSTTOESTAND
Onnatuurlijke beweging vs natuurlijke beweging
└> opgooien steen └> naar beneden gaan van steen
zware vp’en streven naar benden vs lichte vp’en streven naar boven te gaan (rook)
Beweging van het leven staat model voor beweging/ verandering niet-levende
bv. we kleden ons om, openen koelkast, nemen fiets => komen in aula terecht = uiteindelijke doel
=> we voeren beweging uit omdat er een doel is, een streven naar
=> beweging verklaren vanuit doel = doeloorzaak/ teleologie
=> bezieling houd universum in beweging:
mysterieuze bezieling => lichaam beweegt
OOK organisme: bezield op ≠ manieren: doel => verklaring bewegingen
- vegetatieve ziel => basale functies (eten, ademen, ..)
- appetitieve ziel => seksuele activiteiten
- rationele ziel => denkactiviteiten
17e eeuwse mechanisering: wetenschappelijke revolutie
= kantelpunt: opkomst natuurwetenschappen/ moderne wetenschap
= mechanisering of wetenschappelijke revolutie
=> mentaliteit van mensen over natuur van middeleeuws modern
=> van doeloorzaken mechanische oorzaken (eerst oorzaak, dan effect)
Galileo
Wetenschappelijke revolutie: traagheidswet
= verandering in lichaam door kracht die van buitenaf inwerkt op lichaam
<> middeleeuwse filosofen: lichaam dat niet bezield w, kan niet bewegen
Er is een mechanische oorzaak voor beweging <> doeloorzaak
Mechanisering van het wereldbeeld
= systematisch vervangen doeloorzaken door mechanische oorzaken!!!
Mechanische oorzaak: eigen aan vp en gaat vooraf aan beweging
= eerst oorzaak, dan effect: oorzaak = deel wereld/natuur
<> doeloorzaak: mysterieuze bezieling => vp beweegt
=> lichaam = complex uurwerk zonder bovenaardse krachten nodig voor beweging
Descartes
Moderne wetenschap: geen doeloorzaken meer maar mechanische oorzaken
Mechanische verklaring natuurfenomenen: <>Aristoteles
Kenmerken vp en organismen verklaren adhv kwaliteiten v/d materie
(zeer fijne materie, niet toegankelijk voor zintuigen) bv. H20 vloeibaar want uit ronde deeltjes
2
,Ontstaan natuurwetenschappen
Uit de filosofie meer wetenschappelijke richting
Oorzaak succes moderne wetenschappen (volgens Descartes) door: (plotse stroomversnelling)
1) Gebruik wiskundige methode:
baseer op fundamentele zekerheden, hieruit andere zekerheden afleiden
=> vooruitgang chemie, fysica omdat ze wiskundiger w (<>transcendente oorzaken)
2) Mechanisering van de wereld:
verklaringen obv mechanische oorzaken (=immanente oorzaak)
<> doeloorzaken (=transcendente oorzaak)
DUS voor succes/vooruitgang levenswetenschappen:
moeten we ze wiskundiger maken en van doeloorzaak mechanische oorzaak
=> ook naar organisme/ menselijke lichaam begrijpen als effect van mechanische oorzaak:
mechanisch proces => verandering/beweging
Mechanisering menselijke lichaam
Lichaam = een complexe automaat/machine
= complex geheel buizen, pompen en vloeistoffen
=> zelfde mechanische principes gebruiken voor begrijpen menselijk lichaam:
DUS ALS we onze bewegingen begrijpen uit mechanische oorzaak
DAN zullen levenswetenschappen ook zelfde vooruitgang h en echte wetenschappen w
Aristoteles:
Levende kan niet gevat worden dr natuuurwetenschappen want levende: mysterieuze bezieling
DUS Descartes:
Levenswetenschap ~ exacte wetenschap: moeten levende zoals niet levende bekijken
geen apart levensprincipe en geen doeloorzaken
zocht mechanische verklaring bewegingen menselijke lichaam
Probleem van de doelgerichtheid: lichamen en automaten vergelijken
Kan automaat niet begrijpen zonder verwijzen naar doeloorzaak
automaat gemaakt door maker met bepaald doel bv. brief schrijven
doel/handeling zit verwerkt in inwendige constructie/ mechanische organisatie
DUS doel machine is oorzaak bestaan machine
Bestaan machine verklaren dmv mechanische oorzaak, maar bestaan verklaren dr doeloorzaak:
DUS MECHANISCHE OORZAAK: mechanische organisatie => beweging
(bv. beweging doordat pompje omhoog)
EN DOELOORZAAK: mechanische organisatie is zo voor doel
(bv. om letter D te schrijven)
~Aristoteles: ook doeloorzaak, maar nu geen onbewogen beweger
Probleem doelgerichtheid: doeloorzaak onvermijdelijk ook bij het levende:
De structuur v/d anatomie pas begrijpbaar als doelen begrepen (van die onderdelen/ organen)
=> kan ook eigenschppen organisme niet losmaken van de doeloorzaak
bv. Neus DIENT OM ruiken, hersenen DIENEN OM …., ….
=> Wetenschap gebruikt doeloorzaak
<> filosofie: doeloorzaak = onwetenschappelijk
(=> mechanische oorzaken k voor levenloze beschrijven, maar niet voor levende natuur)
Oplossing Descartes:
God => doelen in de natuur ingelegd, wij k ons enkel richten op de mechanische werking
Rem op wetenschap: - God kan niet wtnschplijk bestudeerd
3
, => echt wtschplijk begrip van levende als niet levende niet mogelijk:
natuurwtschp buiten bereik echte wetenschap
Kant en de teleologie
“Er zal nooit een Newton van de biologie/grassprietje zijn” (in “Kritiek van het oordeelsvermogen”)
=> Oorsprong doelgerichtheid = onoplosbaar vraagstuk
Newton = natuurkundige => mechanisering wereldbeeld => revolutie in fysica
=> verklaring levenloze, maar NIET voor levende natuur
=> enkel het levenloze kan volledig wetenschappelijk worden bestudeerd
want levende natuur gekenmerkt door inwendige natuurlijke doelen, kunnen we niet op niet-
teleologische manier bekijken
=> Levenswetenschap/ biologie kan nooit ‘echte’ of ‘moderne’ wetenschap worden
Verklaring Kant’s pessimisme:
Voor biologie/levende : nooit echte wtschplijke verklaring/ theorie
WANT levende natuur gekenmerkt dr:
inwendige natuurlijke doelen: “organismen zijn oorzaak en gevolg van zichzelf”
Levend organisme en eigenschappen vervullen 2 types doelen:
- Uitwendige natuurlijke doelen = toevallig, bijkomstig nut (kinderachtig denken)
bv. neus voor bril opzetten, regen voor groei gras <> gras gebruikt regen
stellen geen probleem
- Inwendige natuurlijke doelen = essentieel/ natuurlijke doel
op basis observatie bv. neus voor geur
antinomie van het oordeel
Anti nomie van het oordeel
= tegenstrijdigheid tss 2 oordelen: beide blijken te kloppen
a) organismen en hun eigenschappen deel van levende natuur,
en natuurwetenschappen mogen enkel mechanische oorzaken gebruiken
b) organisme en hun eigenschappen vervullen inwendige doelen
deze enkel verklaren adhv doeloorzaken
=> elk organisme is zijn eigen oorzaak en gevolg
3 types inwendige doelen waarvoor dit geld:
1) Organisme genereert kopieën van zichzelf
- mechanische oorzaak: organen ma en pa => voorplanten en jong baren
- doeloorzaak: bestaan ma en pa OM baby voortbrengen
=> oorzaak (olifant) is zelfde als effect (baby olifant)
2) Organisme zet dat wat verschilt van zichzelf om in een deel van zichzelf
=> voedsel: vlees, zuivel, … inname metabolisme => organisme herschept zich
=> lichaam (oorzaak) neemt voedsel tot zich, voor opnieuw lichaam maken (effect)
3) Delen van organisme houden zichzelf en organisme in bestaan
Kants oplossing tegenstrijdigheid/ anti nomie
(niet echte oplossing)
Zegt: teleologisch denken is onvermijdelijk door beperkingen in ons verstand/ dr oordeelsvermogen
Ons teleologisch oordeel = alsof-oordeel:
=> NIET echt doelgerichtheid in natuur (maar mechanische oorzaak),
4
