Lacina Van Malderen 1 EBAKO C1 2022
Digitaal begeleiden
Over media
Betekenis van media
Betekenis van het begrip ‘medium’
Zenden en ontvangen
‘Medium’ is een Latijns woord voor middel of midden.
Een medium kan een barrière zijn tussen twee personen (vb. iemand spreekt je aan in een vreemde
taal, ruis op de telefoonlijn, defecte computer...) maar is meestal een brug.
Een medium staat tussen zender en ontvanger en zorgt ervoor dat een boodschap overgebracht wordt.
Bijvoorbeeld:
tromgeroffel bij Afrikaanse stammen;
rookwolken bij Indianen;
seinvlaggen bij zeelui;
handdruk bij begrafenis.
Media hebben te maken met communicatie. Soms is een medium enkel een kanaal om boodschappen
over te brengen,
Bijvoorbeeld:
de telefoon;
het gebruik van een geluidsversterker.
In een zeer brede betekenis van het woord ‘medium’ gaat het over informatie-uitwisseling waar geen
objecten bij te pas komen. Boodschappen worden immers ook rechtstreeks overgebracht: al sprekend
en bewegend. Dan is het menselijk lichaam als ‘medium’ aan het werk (bijvoorbeeld gebarentaal).
Kenmerkend is ook dat de communicatie meer en meer streeft naar wederzijdsheid, naar dialoog. In
het persoonlijk verkeer is dat voor de hand liggend, maar ook op het terrein van de massamedia is dat
een duidelijke evolutie: interactieve televisie, fora op het internet, social media…
Verschillende betekenissen van media
In het leerplan van 2000 werd een medium nog gedefinieerd als het object waarlangs een zender en
ontvanger met elkaar communiceerden. In het nieuwe leerplan duidt het begrip medium naast het
middel, tevens op de specifieke toepassing.
Het gaat over de manier waarop iemand een medium gebruikt om bepaalde inhouden te verzenden of
te ontvangen. Daarbij worden zenden en ontvangen gezien als een niet te scheiden proces waarbij een
of meerdere personen kunnen betrokken zijn.
Met een gsm (het middel) kan je én telefoneren, foto's nemen, een bericht verzenden, een filmpje
bekijken, een mail versturen... (de toepassingen).
1
,Lacina Van Malderen 1 EBAKO C1 2022
J.M. Peeters gaf ooit een heldere indeling met vier verschillende betekenissen van het begrip
'medium/media'. Tot vandaag de dag blijft dit een handig hulpmiddel om een zicht te krijgen op de
verschillende mogelijke verklaringen voor dit begrip.
Medium als taal of tekensoort
Om in contact te komen met anderen, om te kunnen communiceren, hebben wij om te beginnen tekens
nodig, een taal om te gebruiken:
vbn. woorden, gebaren, cijfers, morsetekens, televisiebeelden, muziek, verkeerstekens enz.
Zonder die tekens is elke vorm van communicatie onmogelijk. Een toneelspeler bedient zich van het
medium van het acteren, de schilder van het medium schilderkunst, de musicus van het medium
muziek. In deze gevallen wordt met ‘media’ alleen bedoeld: de verschillende
communicatiemogelijkheden waarover men kan beschikken, mogelijkheden om in contact te komen
met anderen, de ‘talen’ die men nodig heeft om iets mee te delen.
Medium als een ‘tekst’
Een medium kan ook een concrete uiting in tekens zijn, een (in tekens) geformuleerde boodschap, een
‘tekst’ (niet perse letterlijk!).
Met behulp van tekens, dus met behulp van een medium in de eerstgenoemde betekenis, kan men
allerlei mededelingen formuleren:
vbn. een artikel in een krant, een voordracht, een roman, een film, een redevoering, een betoging, een
tentoonstelling, een schilderij, een symfonie, een gedicht, enz.
De meest algemene term voor zo’n mededeling is ‘tekst’, niet alleen een verbale (d.i. met woorden)
maar ook een audiovisuele, een muzikale ‘tekst’ of een ‘tekst’ die voornamelijk bestaat uit bewegingen
en gebaren. Dikwijls zijn voor de formulering van dergelijke ‘teksten’ tekens van zeer uiteenlopende
aard gebruikt. In zo’n ‘tekst’ is vastgelegd wat de maker ervan aan derden wil meedelen: zijn politieke
overtuigingen, zijn artistieke ervaring, of gewoon de mededeling dat zijn fabriek niet dicht mag. Al dit
soort ‘teksten’ is een tweede betekenisniveau van medium, het niveau van de concrete
boodschap.
Medium als kanaal
Medium kan ook verwijzen naar het (transport-)kanaal waarlangs een ‘tekst’ van de zender naar de
ontvanger vervoerd wordt. In deze betekenis is het medium het transmissiemiddel of de weg
waarlangs teksten getransporteerd kunnen worden, of ook het apparaat waarin of waarmee
teksten voorlopig kunnen worden opgeslagen. Media in de zin van communicatie (of beter:
transmissie-) kanalen en toestellen zijn technische, door de moderne technologie ontwikkelde
hulpmiddelen.
De term ‘massamedia’ wordt ook dikwijls in deze betekenis verstaan. Er wordt dan vooral gedacht aan
drukpers, radio, televisie, internet, reclame… waarbij zowel het aspect van het grote (d.i. massale)
bereik als dat van de moderne techniek meespeelt.
Medium als organisatie
‘Medium’ kan ook slaan op de organisatie of het systeem waarbinnen teksten worden
geproduceerd, gedistribueerd of geconsumeerd. Als er gesproken wordt over de macht van de
media, over mediaconcentratie, over mediaclusters, over mediawetten… dan gaat het dikwijls over
deze vierde betekenis van het woord media.
De omroep, de pers, het filmwezen, de uitgeverij enz. zijn in deze zin media te noemen. Ze vormen een
organisch geheel of een systeem waarbinnen teksten van allerlei soort worden gemaakt, verspreid en
ontvangen.
Het belangrijkste kenmerk van een medium in deze betekenis is de relatie die er bestaat tussen
zenders aan de ene kant en de ontvangers aan de andere: de onderlinge verbondenheid van
2
, Lacina Van Malderen 1 EBAKO C1 2022
programmerende, producerende, distribuerende en consumerende instanties in het systeem. Als
voorbeeld: de band die bestaat tussen krantenuitgever, redactie, verkopers en lezers, waaronder een
groot deel vaste abonnees. Een even duidelijk voorbeeld biedt het huidige televisielandschap: de strijd
om de hoogste kijkcijfers, waardoor kwaliteit dreigt te sneuvelen om de (kwantitatief!) grootste
organisatie te zijn; de toenemende greep van de industrie op deze organisaties via reclame en
sponsoring, de onduidelijke vermenging van objectieve informatie en subjectieve reclamevoering; het
behandelen van ook jonge ontvangers als koopvee; de snelle veramerikanisering van onze cultuur…
Invloed van media
Functies van media
Media zijn alomtegenwoordig in het dagelijkse leven. In al hun verscheidenheid worden ze de hele dag
door gebruikt. Thuis, op school, overal. De media zijn een deel van ons ‘zijn’ geworden. De kinderen en
jongeren van vandaag worden wel de mediageneratie genoemd of nog specifieker de e-generatie
wanneer het specifiek gaat om hun grote appetijt naar digitale mediatoepassingen.
Zo spreekt men ook van de ‘digital natives’, waarmee men de jongeren aanduidt die opgroeien in een
gedigitaliseerde wereld. Kenmerkend voor hen is dat een aantal mediatoepassingen als het ware een
verlenging van hun eigen persoon zijn geworden. Ze kunnen niet meer zonder. Het is goed kinderen
daarvan bewust te maken en samen met hen na te denken over de mogelijkheden en de gevaren
daarvan.
Mensen gebruiken media functioneel, dat wil zeggen: ze gebruiken media vanuit bepaalde bedoelingen
zoals om:
hun welbevinden te verhogen;
vb. Het kan zorgen voor afleiding, sommigen hun welbevinden verhoogt door de “likes” die ze
krijgen.
hun zelfredzaamheid te verbeteren;
vb. Dingen opzoeken zoals bv. recepten om thuis te koken
zich te informeren en informatie door te geven;
vb. Google gebruiken om informatie op te zoeken
te communiceren met anderen;
vb. Via FB of andere sociale media-kanalen
zichzelf te vormen en hun leren of dat van anderen te faciliteren;
vb. Educatieve spelletjes
creatief vorm te geven aan ideeën en gevoelens en aan allerlei situaties;
vb. Pinterest, TikTok …
uiting te geven aan hun geloof en persoonlijke overtuiging.
vb. Comments plaatsen onder zaken op het internet
Uitdaging: Kan je bij elke functie ook een concreet voorbeeld geven?
Invloed van media
De invloed van de media in de samenleving krijgt wereldwijd fenomenale proporties. De laatste
decennia van vorige eeuw kregen we een echte hausse van informatiedoorstroming. Dit tijdperk wordt
dan ook als de ‘informatiemaatschappij’ getypeerd.
Nu de vrije markteconomie volop speelt in het medialandschap is er geen houden meer aan: we
worden met zijn allen speelbal van de media. Betere lees-, luister-, kijk- en vooral koopcijfers zijn voor
elk mediaconcern de ultieme betrachting. Dat heeft natuurlijk zijn invloed op de kwaliteit van de
mediaproducten… Het lijstje vaststellingen is lang, eindeloos en niet zonder gevaar:
steeds meer accent op vluchtige, snelle, hapklare en oppervlakkige informatie;
vb. Nieuwszenders willen vaak als eerste bij een gebeurtenis verslag uitgeven. Dit is dan vaak
heel oppervlakkig.
3
