Samenvatting les 1
ALW 1 IN VOGELVLUCHT
- 17-02-22 Praktische afspraken & Introductie: literatuur + wetenschap
- 24-02-22 Plato & Aristoteles
- 03-03-22 Bespreking Oedipus
- 10-03-22 Van mimese naar expressie: geschiedenis van het sublieme (Pseudo-Longinus, E.
Burke, I. Kant)
- 17-03-22 Formalistische benaderingen in de ALW (New Criticism, Russisch formalisme,
structuralisme, poststructuralisme)
- 28-04-22 Ideologiekritische benaderingen in de ALW (postmodernisme, marxisme, critical
theory, postkolonialisme)
EINDCOMPETENTIES
- de belangrijkste methodologieën, onderzoeksparadigma’s en theoretici in de algemene
literatuurwetenschap herkennen, situeren, definiëren en adhv voorbeelden illustreren
- gelijkenissen + verschillen tussen de onderzoeksparadigma’s noemen en toelichten
- de filosofische voorgeschiedenis van de algemene literatuurwetenschap navertellen
- een op goed afgewogen argumenten rustende houding innemen ten aanzien van de
mogelijkheden van literatuurwetenschappelijke tradities (beperkingen en sterke punten
noemen en toelichten)
- de basisbegrippen en analyseschema’s uit de algemene literatuurwetenschap hanteren en
toepassen in tekstanalytische oefeningen
- zelfstandig secundaire literatuur over literatuurwetenschap lezen, samenvatten en
verduidelijken
EXAMEN
- Klassiek schriftelijk examen on campus [o.v.]
- Mix van multiple choice-vragen, open vragen en oefeningen
- Peilt naar kennis & vaardigheden (toepassing)
NOODZAKELIJK STUDIEMATERIAAL
- Max Havelaar [cf. supra]
- Alle overige teksten: blackboard
- Slides: blackboard
- Alle colleges worden als opname beschikbaar gesteld
- Bijkomende kennisclips etc.: blackboard
INLEIDING LITERATUUR – WETENSCHAP
- Noteer welke waarden & eigenschappen je relateert aan wetenschap en met literatuur.
- TWEE ELKAAR UITSLUITENDE WERELDEN?
, WETENSCHAP: bètawetenschappen, exacte wetenschappen (empirisme, objectief,
feitelijkheid, materialiteit, observatie, duidelijk en niet voor interpretatie vatbaar,
afgelijnd, “koud”, de elementen, externe, fysieke wereld, exact, reproduceerbaar,
experiment, zoektocht naar de absolute waarheid, vertrekken vanuit hypotheses en
aankomen bij een conclusie/resultaat dat onweerlegbaar is, analytisch, descriptief, peer
reviewed)
LITERATUUR: alfawetenschappen, geesteswetenschappen, humane wetenschappen
(immaterieel, gevoelsmatigheid, kunstzinnig, filosofisch, voor interpretatie vatbaar,
handelt over de interne wereld, creëert zelf een werkelijkheid, schriftelijke en
mondelinge behandeling van teksten, artistieke vrijheid (maar een auteur houdt wel
rekening met omgeving, expertise van uitgevers, redacteurs…), heeft een ‘auteur’)
‘THE TWO CULTURES’ (1959)
- De Britse schrijver en wetenschapper C.P. Snow hield in 1959 een beroemd geworden lezing
‘The Two Cultures’
- Vaststelling: kloof tussen exacte wetenschappers en humane wetenschappers
(‘intellectuelen’) haast onoverbrugbaar geworden. Wederzijds wantrouwen
1. HOE LITERATUUR EN WETENSCHAP HUN EIGEN WEG GINGEN
In den beginne was er (in het westen)... eenheid van kennis (niet altijd zo’n binaire tegenstelling
geweest)
- ARISTOTELES (384-322 V. CHR.): Politiek, Psychologie, Natuurwetenschap, Ethiek, Retoriek,
Literatuur (Poetica), Logica (Organon [het instrument] o.a. syllogisme)
Syllogisme: 2 stellingen waaruit je iets kunt afleiden (bv. Alle zwanen zijn wit, op de
vijver zit een zwaan dus ze zal wit zijn) >> redelijk gesloten kennisverwervingssysteem
>> Alle filosofen kennen logica – Socrates is een filosoof – Socrates kent logica
>> a priori ideeën die je gaat toetsen aan de waarneming (= waar Bacon van weg wil, a
posteriori, hij vertrekt vanuit de waarneming zelf)
HET BREUKMOMENT
- Moment waarop de eenheid van kennis minder vanzelfsprekend werd
- Floris Cohen (wetenschapshistoricus) > Scientific Revolution in de late 16de en 17de eeuw
- Natuurwetenschap emancipeert zich uit de filosofie en de theologie
Wetenschappers blijven zich op vele domeinen (inclusief metafysica) uitspreken, maar
de kwaliteit van de wetenschap over de natuur wordt uitsluitend afgemeten aan de
wetenschapsintrinsieke criteria (methode, consequentie, systematiek, observaties,
exactheid, controleerbaarheid...)
Stilaan wordt die exacte wetenschap zo gespecialiseerd dat je geleerd moet zijn om het
knn executeren (Goethe: 1 van die laatste intellectuelen die ook aan natuurwetenschap
deed) – heeft te maken met enkele gebeurtenissen a.h. einde van de middeleeuwen.
DE DAGERAAD VAN DE “MODERNE” TIJD
, - O.a. Boekdrukkunst (ca. 1450), ontdekking van Amerika’s (1492: andere antropologische
belangstelling, nieuwe biologie), Luther & Reformatie (1517)
- 1453: VAL VAN CONSTANTINOPEL = Einde Byzantijnse rijk: ‘Braindrain’ vanuit Griekenland
naar Italië en West-Europa: (her)verspreiding kennis uit antieke tijd > Renaissance
DE ‘WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE’
- 1543: Copernicus verwerpt het geocentrische wereldbeeld van Ptolemaeus > heliocentrisme
Wordt bevestigd door Johannes Kepler (baan van de planeten) en mede dankzij
vernieuwde sterrenkijkers door Galileo Galilei. Successen astronomie geven sterke
impuls aan fysica, wiskunde,… > o.a. Isaac Newton
- 1543: Vesalius publiceert de grondslagen van de moderne anatomie in De humani corporis
fabrica libri septem. Observatie: dissectie van lijken, toen taboe. = inzichten, die uit de
Antieke tijd stammen in de Middeleeuwen bewaard bleven, worden ter discussie gesteld.
NIEUW, MODERN MENS- EN WERELDBEELD
- Francis Bacon (1561-1626): Novum Organum Scientiarum (1620)
wegbereider van veel ‘nieuwe’ wetenschappers – we hebben nood aan nieuwe
wetenschappelijke methodes (experimenten, proefondervindelijk)
Novum organum: het nieuwe instrument (>< het oude instrument, Organon van
Aristoteles: het syllogisme wordt ingeruild voor een nieuwe manier van wetenschap)
- “Multi pertransibunt & augebitur scientia” “Velen zullen passeren en wetenschap zal
vermeerderen”
Zuilen van Hercules: Bacon spoort aan om symbolisch voorbij die zuilen te varen (cf.
Columbus), Symboliek: de antieke traditie is volledig passé
Space: the final frontier To explore strange new worlds To boldly go where no man has
gone before (cf. Elon Musk) - idee dat de mens blijft ontdekken, uitbreiden
- OPVATTINGEN FRANCIS BACON: hoe dacht hij over wetenschap?
Door de zondeval verloor de mens niet alleen zijn onschuld, maar ook zijn heerschappij
over de natuur. Het is een religieuze plicht om deze heerschappij opnieuw af te
dwingen. Hoe? Door kennis te verwerven over de natuur [‘Kennis is macht’: de natuur
overheersen door er kennis van op te doen]. Natuur nog niet ‘seculier’: wie het boek der
natuur doorgrondt, wordt ingewijd in de wonderlijke werken van God.
A posteriori-aanpak [empirisme]: kennisvergaring door zorgvuldige zintuiglijke
waarneming van de natuur.
A prioiri-ideeën [filosofische vooronderstelling] zijn hoogmoedig, het zijn hersenspinsels
die Gods schepping oneer aandoen. [= Kritiek op de metafysische systeembouwers Plato
en Aristoteles]
Natuur ‘gijzelen’ en in gevangenschap tot bekentenissen dwingen.: Cf. ‘I mean it to be a
history not only of nature free and at large (when she is left to her own course and does
her work her own way), such as that of the heavenly bodies, meteors, earth and sea,
minerals, plants animals, but much more of nature under constraint and vexed; that is
to say, when by art and the hand of man she is forced out of her natural state, and
squeezed and moulded.’
, Verheerlijking van techniek & uitvinders
Argwaan tegenover (mensen)taal: onlogisch, vol met beelden die niet kloppen (cf.
Droogstoppel) – “[...] the ill and unfit choice of words wonderfully obstructs the
understanding. Nor do the definitions or explanations wherewith in some things learned
men are wont to guard and defend themselves, by any means set the matter right. But
words plainly force and overrule the understanding, and throw all into confusion, and
lead men away into numberless empty controversies and idle fancies.” New Organon,
Aphorisms [Book 1]: XLIII
Pogingen om een ‘zuivere’ kunsttaal te maken: associeert taal met onduidelijkheid,
onbetrouwbaarheid als obstakel in de verspreiding van wetenschappelijke kennis (wou
een volstrekt zuivere, wetenschappelijke taal ontwikkelen waarmee men over
wetenschap kon communiceren, zonder gevoelswaarden, louter referentiëel)
- THE NEW ATLANTIS (1627) – F. BACON
Onafgewerkt gebleven verhaal over het eiland Bensalem waar volk op basis van
wetenschap en techniek de ideale beschaving heeft uitgebouwd. Techonpolis!
Wetenschap & techniek als dé route naar Utopia (= de ideale, door de mens gecreëerde
samenleving)
- Er ontwikkelt zich dus een ideologie (een verhaal) rond wetenschap en dus ook een traditie
met een bepaalde verbeelding – wortels van de scheiding tss exact en humaan
VERLICHTING (18DE EEUW)
- In plaats van het geloof in een goddelijke autoriteit en in van generatie op generatie
overgeleverde opvattingen en gebruiken (“traditie”) komt een geloof in het individuele
menselijke weten en handelen. De moderne mens ziet zichzelf als een autonoom denkend
en handelend wezen dat de wereld en de natuur ongelimiteerd kan exploreren (wetenschap,
ontdekkingsreizen,...) en zelfs veroveren (lees ook: koloniseren).
- Vanaf de Verlichting (18de eeuw) drukt de nieuwe wetenschappelijke, rationele geest zich
nog bouder uit in het motto van I. Kant ‘sapere aude’ (‘durf te denken’), i.e. durf
vastgeroeste zienswijzen en dogma’s in twijfel trekken en uzelf te bevrijden uit uw eigen
onmondigheid. Emancipeer uzelf!
DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE (19DE EEUW)
- Er wordt in deze eeuw heel duidelijk wat er is gebeurt qua kennisaccumulatie in de
voorgaande eeuwen (bv. 1e Wereldtentoonstelling 1851, The Great Exhibition)
- Nieuwe wetenschappelijke vooruitgang: uitvindingen, vb. stoommachine, die alle lagen van
de bevolking beïnvloedden
Darwin (1809-82) Nieuw rolmodel van de wetenschapper (reisde veel, deed empirische
observaties en op basis daarvan leidde hij de natuurlijke/menselijke evolutie af)
AANZWELLENDE TEGENMELODIE: ROMANTIEK
- Geheel van politieke, filosofische en artistieke opvattingen die een kritiek inhouden op de
Verlichting (= het ongeremde geloof in het wetenschappelijke vernuft, het zaligmakende van
de rede, geloof in universalisme,…).
