Dit is een volledige samenvatting van het vak Grondwettelijk Recht, meer specifiek het deel gegeven door professor Sottiaux. In deze samenvatting zijn zowel deel 1 als deel 5 van de cursus opgenomen, de delen die je effectief moet kennen.
Samenvatting Grondwettelijk Recht
Deel 1: Algemene inleiding
Hoofdstuk 1: basisbegrippen en centrale thema’s van het grondwettelijk recht
Afdeling 2: De grondwet
• Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776) & de Verklaring van de Rechten
van de Mens en de Burger (1789) & voortgebrachte grondwetten → belangrijke
invloed op Belgische Grondwet (1831)
o Beïnvloeding eenrichtingsverkeer!
▪ Op hun beurt geïnspireerd door charters & keuren van Ancien Régime in Europa
▪ Legden macht v/d vorst aan banden & garandeerde vrijheden v/d onderhorigen
VB. Blijde Inkomst van het Hertogdom Brabant (1356)
VB. Plakkaat van Verlatinghe (1581) → beïnvloedde Amerikaanse
Onafhankelijkheidsverklaring
o Beide teksten zijn krachtige verwoording van ideeën & principes die aan grondslag
v grondwettelijk recht liggen + bevatten functies v/d grondwet die die tot op
vandaag vervult:
Functies van de Grondwet
1. Democratische organisatie van de overheidsmacht (positieve functie)
• Brengt de overheid tot stand → ‘constitueert’ een politieke gem. tot rechtsgem.
• Primaire rechtsbron: regels totstandkoming + geldigheid van overige rechtsnormen
• Transformeert feitelijke macht in juridisch gelegitimeerde macht
• Gebaseerd op instemming (consent) van de geregeerden: volkssoevereiniteit1
o Hoogste macht berust bij het volk
2. Beperken van de overheidsmacht (negatieve functie)
• Grondwet beperkt ook de overheid, legt hetzelfde gezag aan banden
• Tegen machtsmisbruik, voor bescherming van de vrijheid burgers
• 2 technieken:
o Verdelen v/d overheidsmacht
o Verankeren van fundamentele vrijheden
• Deze functie werd geïnspireerd door John Locke & Charles De Montesquieu (17e-18e E)
Machtenscheiding
o Horizontale machtenscheiding: binnen hetzelfde overheidsverband aan verschillende
ambtenaren/organen macht toekennen → trias politica
i. Absolute machtenscheiding: macht is zuiver afgebakend en toebedeeld aan 3
volledig onafhankelijke organen; bv. administration-juge2
▪ Jurisdictioneel dualisme: het naast elkaar bestaan van types
rechtscolleges
▪ Verbod van rechterlijke grondwettigheidscontrole
ii. Checks and balances: evenwicht creëren om machtsconcentratie tegen te
gaan
1 Façadegrondwetten: niet-democratische (maskerende) grondwet, bv. Nazi-Duitsland of Islamitische
Republiek Iran
2 Franse Gw.: bestuurlijke overheden staan zelf in voor toezicht op hun eigen handelingen
, ▪ Jurisdictioneel monisme: gewone rechter is ook bevoegd voor
geschillen tss burger & bestuur
▪ Kreeg de bovenhand
o Verticale machtenscheiding: macht over de verschillende territoriaal omschreven
overheidsverbanden spreiden
▪ Gelaagde rechtsorde: het positieve recht kan niet herleid worden tot één
overheid → constitutioneel pluralisme
▪ Subsidiariteitsbeginsel: hogere overheid moet zich niet inlaten met taken die
ook door een lagere instantie kunnen worden afgehandeld
1. Federalisme: spreiding van bevoegdheden tss verschillende autonome
rechtsordes
2. Decentralisatie: centrale overheid kent taken toe aan ondergeschikte besturen
Inperken van de overheidsmacht door rechten en vrijheden te verankeren
o Locke: life, liberty en property zijn onvervreemdbare rechten die de overheid moet
beschermen
o Idee komt van Europese charters en verdragen uit het Ancien Régime
▪ Blijde Inkomst van het Hertogdom Brabant (1356) → recht van vrijheid van
meningsuiting voor parlementsleden & principe geen belastingen zonder
instemming v/d steden en het gewest
▪ Magna Carta (1215) → hierin het recht habeas corpus: vrije burgers kunnen
niet van hun vrijheid worden beroofd zonder een vonnis
o Titel II Gw., EVRM, …
o Inhoudelijke beperking van de overheidsmacht
3. Overige functies
• Verband tss afkondiging v/e grondwet & streven naar natie- of staatvorming
• Programmatorische functie: doelstellingen die een staat moet nastreven
o Bv. het bevorderen van de materiële gelijkheid of bescherming van het
leefmilieu
4. Besluit: de grondwet als maatschappelijk contract
•De constitutionele democratie is het tegendeel van de anarchie (geen overheidsgezag)
& tirannie (willekeurig overheidsgezag)
• Grondwet = fictieve overeenkomst tss vrije individuen om een georganiseerde
politieke gemeenschap te vormen:
o Individu staat vrijheid af aan overheid ó overheid is goed bestuur & bescherming
v/d individuele vrijheden verschuldigd
▪ Burger heeft het recht in opstand te komen als overheid in gebreke blijft
Hobbes (Leviathan, 1651) Locke (Two treatises of government, 1689)
• Menselijke natuurtoestand = staat van • De regering heeft als taak de
oorlog van allen tegen allen natuurrechten handhaven
(homo homini lupus) • Overheidsmacht moet begrensd zijn
• Natuurtoestand ontvluchten door
maatschappelijk contract (de staat)
• Staatsgezag dat hierdoor tot stand komt
is onbeperkt (soeverein)
, Grondwet in materiële en formele zin
• Materiële zin
o Grondwet = geheel van fundamentele regels over de organisatie en de beperking
van het overheidsgezag
• Formele zin
o Grondwet = de specifieke tekst die we ‘grondwet’ noemen en die met een bijzonder
gezag is belkeed
o ‘Bijzonder gezag’, 2 eigenschappen:
▪ Gw. kan slechts op bijzondere wijze worden gewijzigd
▪ Gw. is de hiërarchisch hoogste rechtsregel binnen een rechtssysteem
• Gw. in materiële en formele zin vallen niet samen!
Enkele belangrijke classificaties
1. Grondwet en democratievorm
• Directe democratie = bevolking maakt zelf de wetten en de burgers nemen
rechtstreeks deel aan de politieke besluitvorming
o Bv. de town meetings in de VS, referenda
• Representatieve democratie / indirecte democratie = burgers nemen niet zelf deel
aan besluitvorming, maar kiezen vertegenwoordigers die politiek beslissen
o Vandaag de dominante vorm
o Voordelen: het is praktisch + laat professionalisering toe
▪ Madison: gaat wanbestuur/machtsmisbruik tegen
o Nadeel: bestuur is in handen van beperkte groep professionele politici &
politieke partijen à betrokkenheid v/d gewone burger dreigt heel beperkt te
worden
▪ Aanvullen met participatieve en deliberatieve democratie?
Gebrekkig • Participatieve democratie = burger rechtstreeks bij het beleid betrekken door
representatief
volksraadplegingen of petitierecht
&
Deliberatieve
Elitair democratie = democratische legitimiteit vloeit voort uit uitwisseling
van argumenten tussen geïnformeerde burgers die vrij kunnen oordelen
• Meerderheidsdemocratie = elke burger krijgt dezelfde kansen om de politieke
beslissingen te beïnvloeden, waarbij de meerderheid beslist
o Meerderheidsregel (art. 53 Gw.)
o Democratie & meerderheidsbesluitsvorming niet zomaar gelijkstellen!
(Zie verder)
• Concensus- of pacificatiedemocratie = niet gebaseerd op
meerderheidbesluitvorming, maar op consensus tussen de verschillende
segmenten van de samenleving
o Lijphart: dit model duikt vaak op in samenlevingen met grote breuklijnen, heeft
als doel dat de permanente minorisering van bepaalde groepen wordt
tegengegaan
, 2. Grondwet en regeringsvorm
• Parlementair systeem = regering is samengesteld uit of minstens politiek
verantwoording verschuldigd aan de meerderheid in het parlement
o Parlementaire monarchie = koning als staatshoofd, maar echte leiding van de
regering in handen van eerste minister + politiek onverantwoordelijk &
onschendbaar
• Presidentieel systeem = president wordt apart verkozen, maakt geen deel uit van
parlement en is daaraan geen verantwoording verschuldigd
o Vb. VS, Brazilië, Mexico…
• Semipresidentieel regime (Frankrijk) = rechtstreeks verkozen pres., geen
verantwoording verschuldigd aan parlement, maar deelt uitvoerende functie met
premier en een regering, die wel politiek afh. Zijn van het parlement
o Cohabitation = president en premier van andere politieke kleur verplicht met
elkaar samen te werken (treed mogelijk op in semipresidentieel regime)
Parlementair systeem Semi-presidentieel systeem Presidentieel systeem
President rechtstreeks President afzonderlijk van
verkozen parlement verkozen
Samenhang tss UM en WM Pres. deelt UM met premier UM, WM en RM strikt
gescheiden
Pres. geen verantwoording verschuldigd aan parlement
Regering verantwoording
Regering verantwoording verschuldigd aan parlement
verschuldigd aan president
Staatshoofd en regeringsleider gescheiden Pres. zowel staatshoofd als
regeringsleider
Checks and balances
3. Grondwet en staatsvorm
• Eenheidsstaat = soevereiniteit3 bij centrale niveau
o Gecentraliseerde eenheidsstaat = alle overheidsfuncties worde uitgeoefend
door instellingen/organen die behoren tot hetzelfde centrale bestuur
▪ Mogelijk deconcentratie = overdragen van bepaalde taken vanuit centrale
bestuur naar lagere instanties (zonder eigen rechtspersoonlijkheid)
▪ Onder hiërarchisch toezicht
3 Soevereintiteit: hoogste macht of gezag
• Intern: hoogste rechtsbevoegdheid binnen een overheidsverband
• Extern: onafhankelijk van andere staten of bovenstatelijke verbanden
• Komptenz-Kompetenz: (bevoegdheid van de bevoegdheid), hoogste macht ligt bij overheid die beslist
over bevoegdheidsverdeling
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur Studen2002. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €11,99. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
