INTEGRALE ZORG EN DE ROL VAN DE SPIRITUELE DIMENSIE
INLEIDING ‘ZINBELEVING’
Piramide van basisbehoeften (Maslov): vertrekt vanuit principe
dat mensen behoefte georiënteerd zijn
* Als aan de basisbehoefte is voldaan kunnen ze zich verder
ontwikkelen
* Belangrijk om voldoende eten en slaap te hebben
(fysiologisch)
* Als fysiologische behoefte voldaan, dan kunnen ze zich
voldoen aan veiligheid
* Topje: zelfontplooiing = spirituele dimensie, betekenis en
zin
Maar Victor Frankl:
* Boek over ervaring in concentratiekampen
* Zegt dat model van Maslow niet klopt
* Want in concentratiekampen was er niet voldaan aan de fysiologische behoefte maar toch was de
belangrijkste drijfveer in die kampen de zoektocht naar zin en betekenis
* Dus: zin en betekenis = primaire behoefte → hoogste drijfveer van de mens
* Drang tot zingeving is aangeboren ‘Innate inner search for meaning’
DE ROL VAN DE SPIRITUELE DIMENSIE
GESCHIEDENIS
* Historisch perspectief: zorg en spiritualiteit steeds met elkaar verweven geweest
* Ook hippocrates legde verband tussen gezondheid en filosofie/religie/sociale realiteit/psyché
* Nadien verband minder belangrijk door technologie en biomedische wetenschappen
- Technische behandelingen werden dé sleutel om naar gezondheidsproblemen te kijken
* e
20 eeuw: opkomst palliatieve zorgen → opnieuw interesse voor de spirituele dimensie in de zorg
- Dr Cicely Saunders: 1 van de grondleggers van huidig concept van palliatieve zorgen → stelde
vast dat als ze terminale patiënten pijnmedicatie gaf, deze pijn bleven hebben omdat hun pijn
ook sociaal, emotioneel of spiritueel kon zijn
• Correctie op biopsychosociale model → biopsychosociaalspiritueel model
* Jaren 90: meer onderzoek naar rol en betekenis spirituele dimensie bij ziekte, gezondheid en welzijn
Besluit onderzoek:
* Zinbeleving, spiritualiteit en religie maken deel uit van het dagelijkse leven van mensen
* De spirituele dimensie speelt een centrale en complexe rol in de ervaring van een ernstige ziekte bij
patiënt en naasten
* Acute situaties in gezondheid en welzijn brengen spirituele en religieuze noden voort
* Spiritualiteit en religie zijn essentieel in coping en negatieve spirituele en religieuze coping zorgt voor
slechtere resultaten van behandeling en zorg
* Kwaliteit van leven (QOL) en patiëntvoldoening hoger zijn als er spirituele zorg gebeurt
* De spirituele dimensie beïnvloedt besluitvorming in behandeling en het uitvoeren van besluiten
1
,DEFINITIE
Eén van de hinderpalen in het huidig onderzoek naar de rol en betekenis van de spirituele dimensie is de
verwarring rond de inhoud van het begrip spiritualiteit
* Bijna elk onderzoek begint met het bepalen van wat de onderzoekers zien als spiritualiteit en/of als
religie
* moeilijk om onderzoeken met elkaar te vergelijken
* Spiritualiteit is een meerduidig begrip dat verschillende aspecten van het menszijn integreert.
CONSENSUSDEFINITIE (DR. CHRISTINA PUCHALSKI)
Puchalski: Spiritualiteit is een dynamisch en intrinsiek aspect van de mensheid waardoor personen de ultieme
betekenis, doel en transcendentie zoeken en een relatie ervaren met zichzelf, familie, anderen, de
gemeenschap, de samenleving, de natuur en het belangrijke of heilige.
* Wordt uitgedrukt door overtuigingen, waarden, tradities en praktijken
* De internationale consensusdefinitie drukt vier belangrijke aspecten uit:
1. Spiritualiteit behoort tot het mens zijn en is dus universeel. Het is een dynamisch aspect van elk
mensenleven
2. Door de spirituele dimensie zoeken mensen naar betekenis, zin, doel en transcendentie
3. De ervaring van zin gebeurt in en door relatie met zelf, anderen, natuur, het betekenisvolle of
heilige (krachtbronnen)
4. Spiritualiteit uit zich in overtuigingen, tradities, waarden en praktijken
⇨ kritiek: nog te complex is om wetenschappelijk onderzoek op te bouwen en om onderzoeksresultaten met
elkaar te vergelijken.
WHO: PALLIATIEVE ZORGEN
De WHO includeert eveneens het woord spiritualiteit in haar resolutie over palliatieve zorgen:
"Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven van patiënten verbetert ... door het voorkomen
en verlichten van lijden door middel van vroege identificatie en correcte beoordeling en behandeling van
pijn en andere problemen, zowel fysiek, psychosociaal als spiritueel."
"Palliatieve zorg is een ethische verantwoordelijkheid van gezondheidsstelsels en het is de ethische plicht
van beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg om pijn en lijden te verlichten, of dit nu fysiek,
psychosociaal of spiritueel is..."
"... de levering van palliatieve zorg van hoge kwaliteit zal het meest waarschijnlijk worden gerealiseerd waar
sterke netwerken bestaan tussen professionele palliatieve zorgverleners, ondersteunende zorgverleners
(inclusief spirituele ondersteuning en counseling, indien nodig)..."
⇨ WHO hanteert integraal perspectief ivm palliatieve zorgen
* Palliatieve zorgen voor de WHO ≠ niet de laatste weken of dagen van een mens
* Het concept verwijst naar een patiënt die ongeneeslijk ziek is en palliatieve zorgen refereert dan naar
de zorg voor die mensen en kan maanden of jaren duren.
2
,HOLISTISCH PERSPECTIEF
Een holistisch of integraal perspectief (biopsychosociaalspiritueel model): ziet de mens als een dynamisch,
interacterend geheel van een lichamelijke, psychische, sociale en spirituele dimensie.
* Vandaag gehanteerd in de integrale zorg waarop voorzieningen hun zorgvisie baseren
* Maar men doet vooral inspanningen om de zorg voor de lichamelijke, psychische en sociale dimensie
uit te bouwen en minder rond de spirituele dimensie
* De vier dimensies van de mens functioneren nooit los van elkaar en beïnvloeden elkaar voortdurend
* Elk aspect kan op een andere manier worden beïnvloed door iemands geschiedenis en ziekte en elk
aspect kan een wisselwerking hebben en andere aspecten van de persoon beïnvloeden.
* De spirituele dimensie wordt vaak als ‘deal-breaker’ ervaren → wanneer het mis gaat in deze dimensie,
kan de zin tot leven aangetast worden en wordt er ook minder of geen zin meer ervaren in de andere
domeinen van het mens-zijn
- De spirituele dimensie kan in dat opzicht de dragende dimensie genoemd worden → ze is
essentieel omdat ze als hoofdtaak de zinbeleving draagt.
Psychische dimensie Fysische dimensie Model waarbij de spirituele dimensie de dragende
dimensie is.
Sociale dimensie
Als mensen geen zin meer vinden in het leven zal dit
impact hebben op alle andere dimensies
Als er geen zin meer is stopt voor sommige mensen het
leven (suïcide)
Spirituele dimensie
Biologisch Psychologisch Sociaal Spiritueel
* Cognition * Financial Burden * Meaning
* Pain
* Depression * Caregiver Burden * Purpose
* Fatigue
* Sadness * Community Support * Dignity
* Nausea
* Anxiety * Roles/ Relationships * Hope
* Appetite
* Fear * Faith
* Sleep
* Anger * Community
* Suicidal * Connection and love
Ideation * Forgiveness
* Gratitude
3
, SPIRITUELE DIMENSIE
* Manier waarop de mens zich verbindt met zichzelf, met de tijd, met de natuur, met anderen en met het
betekenisvolle of het sacrale
* Verbinden is op zich een spiritueel werkwoord.
- Religie: > religare = verbinden
- Religie gaat het om de verbinding met zichzelf, de anderen en God
- In al die verbindingen zit er een existentiële laag die universeel is → elke mens, waar ook ter
wereld, kan hopen of wanhopen in de verbindingen met zichzelf, de tijd, anderen, de natuur,
het betekenisvolle en het sacrale
* Eigen aan spirituele dimensie:
- Het vermogen tot hopen
- Het vermogen tot vertrouwen in
- Het vermogen om open te staan voor wat hem of haar overstijgt.
⇨ Niet elke mens ontwikkelt dit vermogen op dezelfde manier.
* “Verbinding met het sacrale”: wijst op een mogelijke religieuze laag in de spirituele dimensie
- De spirituele dimensie is breder dan de religieuze laag, maar de mogelijkheid van een religieuze
laag mag niet over het hoofd gezien worden in de spirituele dimensie
- Bij religie en levensbeschouwing gaat het over een voorgegeven zin van het leven waarmee
iemand zich in min of meerdere mate kan identificeren → gaat over ontvangen van zin
* Basisactivitieten van spirituele dimensie: zin zoeken, zin beleven, zin ontvangen, zin geven, zin
verliezen en onzin beleven.
- Verbinding met tijd, zelf, anderen, natuur en het sacrale zijn daarbij essentieel
- Daarbinnen kan de openheid op het transcendente en/of geloven een plaats hebben
- Kan zich uiten in de 4 dimensies van de mens
De spirituele dimensie van de mens is steeds actief
* Elke mens is voortdurend bezig, vaak onbewust, om keuzes te maken die verbindingen maken en die zin
aan het leven geven
* Uiteindelijk doel van de mens: een zo zinvol mogelijk leven geleid te hebben
* Zin of onzin beleven = verweven met de andere dimensies van de mens → bv zin vinden in relaties
(sociale dimensie), sport (fysische dimensie), in gelukkig zijn (psychische dimensie), in geloven (spirituele
dimensie)
- Wanneer mensen uitspraken doen over hun zinbeleving of net het tekort eraan, is er sprake van
een verhoogde activiteit van de spirituele dimensie
- Dat kan zowel ten gevolge van zinbeleving, het zoeken van zin als van zindeficiëntie zijn
De activiteit van de spirituele dimensie kan vergeleken worden met ademen.
* Ademen is wezenlijk om in leven te blijven → het grootste deel van je leven adem je zonder er bij stil te
staan. Pas als je buiten adem bent, naar adem snakt of net diep inademt, ben je bewust van je
ademhaling en de activiteit van je longen
* Ook zo met de spirituele dimensie: haar activiteit is wezenlijk → zonder zin wil een mens niet leven
- Maar pas als je het leven in zijn volheid of schoonheid ervaart of wanneer je geconfronteerd
wordt met de broosheid of de eindigheid van het leven, word je scherp bewust van de activiteit
van de spirituele dimensie
* Door intense ervaring van de heelheid of grootsheid van het leven
- Wanneer je een top beklimt, boven aankomt, het uitzicht aanschouwt en geniet van je prestatie,
kan je diepe zin beleven vanuit de ervaring van de kracht en heelheid van het leven
4
