CROSS-CULTURELE EN GROOTSTEDELIJKE PSYCHOLOGIE
LEERSTOF: slides + artikels + gastlessen + webinars
MODULE 1
EEN SOCIAAL-DEMOGRAFISCHE BLIK: SUPERDIVERSITEIT
CROSS-CULTURELE EN GROOTSTEDELIJKE PSYCHOLOGIE
Waarover gaat het?
• Twee verwante begrippen
• Grootstedelijkheid >> urbanisation / ‘urban studies’
- Vanaf > 100.000 inwoners = grootstad; vanaf > 1.000.000 inwoners = metropool
(Internationaal Statistisch Instituut, 1887)
- Meer dan helft van de wereldbevolking leeft in (groot)steden – en aantal stijgt
- Toenemende belang van de stad als leefomgeving
o >> uitdagingen in de (groot)stad zijn vooral gelinkt aan het samenwonen –> we
‘zijn’ de stad
o hoe organiseren we dit? (o.a. ruimtelijke ordening, mobiliteit, hoe richten we de
publieke ruimte in, maar ook: sociale organisatie)
o hoe kijken we ernaar / hoe beleven we dit? (wat zijn onze representaties)
Het ‘zichtbare’ eerst >> etnisch-(culturele) verschillen – vooral door migratie op
de radar gekomen
Angst voor wat we niet kennen
Vaak foute onderliggende assumpties
• Angst voor wat we niet kennen
- >> Chicago School: verlies aan sociale controle als gevolg van migratie en verstedelijking
(sociale desorganisatie-theorie)
o ‘the process by which the authority and influence of an earlier culture and system of
social control is undermined and eventually destroyed’ (Park, Burgess & McKenzie,
1925; pp.107)
- >> Migranten vertonen deviant gedrag en crimineel gedrag
- >> In de moderne stedelijke samenlevingen zijn er onvoldoende controlemechanismen om
dit te kunnen corrigeren
• Inherente (foute) assumpties
- >> migranten vormen een homogene groep, afkomstig uit ruraal, landelijk gebied, die komen
naar een dichtbevolkte, divers, meertalig, stedelijke context dit is een foute assumtie,
want er is veel meer diversiteit. Die homogene groepen bestaan niet.
Complexiteit - verschillende lagen
• Interdisciplinaire benadering van de uitdagingen is noodzakelijk
- Contextuele blik (samenspel tussen het individuele en collectieve): met aandacht voor:
o Historische invloeden (Hoe zijn mensen daar in de loop van de tijd mee omgegaan?)
o Politiek-economisch invloeden
neo-liberaal denken
beleidswerk (bvb. voorwaarden rond migratie)
o Publieke debat en bewustzijn (frames en communicatie)
Hoe omgaan met complexiteit en gelaagdheid?
Ethiek (oordeel – het goede of het juiste doen / wat is de norm?; >> neemt hier
ook een zoekende houding aan)
1
,• Met verschillende brillen kijken
- Sociaal-demografisch: migratie als basis voor superdiversiteit
- Sociaal-economisch / structureel: grootstedelijkheid - diversiteit en armoede
- Cultureel: culturele diversiteit en identiteit
- Politiek, taalkundig, ...
- Psychologisch
SUPERDIVERSITEIT
NAAR EEN NIEUWE KIJK OP STAD EN DIVERSITEIT
WAAROM SPREKEN WE VANDAAG VAN SUPERDIVERSITEIT?
• Superdiversiteit
- Is meer dan een synoniem voor diversiteit of multi-culturaliteit
- nieuwe fase in migratie & demografie
o Term Steven Vertovec (2007) – zie tekst
o Zie ook Jan Blommaert, Maurice Crul, Rudi Janssens (VUB), Stijn Oosterlynck
(Uantwerpen), ...
- Op amper een halve eeuw van een samenleving met beperkte etnisch-culturele diversiteit
naar een immigratiesamenleving
o Om dit te begrijpen, moeten we de geschiedenis van migratie kennen
VERTOVEC: NAAR EEN POST-MULTICULTURALISME
• Multiculturalisme = Promotie van tolerantie, respect voor collectieve identiteiten en groepen
(vooral migranten en etnische minderheden)
• Kansen bieden om
- Groep te representeren bij lokaal of nationaal beleid
- Instituties te herstructureren naar pluralistische provisie van dienstverlening
- Maatregelen te nemen om gelijkheid, respect en tolerantie te promoten
• Richt zich alleen tot minderheden, maar ook naar de dominante meerderheid:
- verantwoordelijkheid ligt niet bij mensen die binnenkomen (‘zij’), maar ook bij en ons /‘wij’:
iedereen moet aangesproken worden om hiermee aan de slag te gaan
• 21ste eeuw: multiculturalisme voor allerhande nieuwe uitdagingen
> Druk op / verzet tegen multiculturalisme
- Veranderende aard van globale migratie
- Veranderende spanningen in formatie van naties
- Slechte socio-economische omstandigheden
• Gevolgen
- Sociaal systeem afbreken
- Etnische spanning
- Groei van extremisme en terrorisme
=> Reflectie over wat anders kan
• Problemen met het multiculturalisme
- Marginalisatie van minderheden, bevinden zich aan randvoelen zich niet thuis
- Verdeel-en-heers strategie: we spelen bepaalde groepen tegen elkaar uit en sommige
groepen krijgen meer mogelijkheden dan anderen
2
, - Gemeenschap / (sub)groep wordt benaderd als vaststaand
- Meer aandacht voor cultuur dan voor socio-economische deprivatie
- Persistente aanwezigheid van discriminatie en racisme in de samenleving
- Diepe en blijvende ongelijkheid onder etnische minderheden
- Kritiek op de etnische minderheden zelf gericht
- Drang om eigen culturen,tradities en eigen identiteit te behouden
>> POST-MULTICULTURALISME >> ‘SUPERDIVERSITEITSPARADIGMA’
DE BELGISCHE MIGRATIEGESCHIEDENIS IN EEN NOTEDOP
• 1945: aantrekken contingenten Polen en Italianen voor heropbouw
• 1956-1969: golden sixties
- Actief aantrekken gastarbeiders (zie volgende slides)
o Italië, Spanje & Griekenland in jaren ‘50
o Marokko & Turkije in jaren ’60
o Brussel: ook hoogopgeleiden voor de internationale instellingen
- 1974: ‘immigratiestop’
- Poort voor arbeidsmigratie van buiten EU (deels) gesloten
- Verschuiving naar gezinshereniging & asiel
• Jaren ’70-80: ondanks de ‘tijdelijkheidsgedachte’ worden vele gastarbeiders migranten
- Ontbreken van een geen écht beleid...
Bilaterale akkoorden
DE JAREN 1990: SCHARNIERMOMENT NAAR SUPERDIVERSITEIT
• Sterke stijging instroom in jaren ’90 én groeiende diversiteit van landen van oorsprong:
- Verdere gezinshereniging
- Globalisering
- Asielaanvragen
o Crisissen Bosnië en Kosovo,
o Eerste Golfoorlog (Irak/Koeweit)
- En vooral 1989: Val IJzeren Gordijn
o migratie uit Oost-Europa
3
, o Uitbreiding EU met nieuwe lidstaten
o 2018: 85 000 (7,2 %) van de inwoners van het Brussles Hoofdstedelijk Gewest .
NA-OORLOGSE MIGRATIEGESCHIEDENIS: IMMIGRATIE ÉN EMIGRATIE
Immigratie (rode lijn)
stijgt duidelijk.
AANDEEL BUITENLANDSE BEWONERS IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
Verschil tussen buurten
• ‘Achterstandswijken’
• ‘Territoriale segregatie’
- Minder sterke betrokkenheid bij de
buurt (door stigma)
- Minder organisatie van bovenuit
(organisationeel gebrekkig) >>
buurtopbouwwerk
DE SUPERDIVERSITEIT VAN DE 21STE EEUW
• Resultaat van deze opeenvolgende migratiegolven is een veel complexere sociale realiteit, zeker in
4
