Sociologie I
DEEL 1: De sociologie ontdekken
*Wat is sociologie?
Wat leert sociologie ons? Wat zijn de taken van de socioloog? Houdingen van sociologen t.o.v.
hun studieobject
Hoofdstuk 1: De sociologische verzuchting
1.1 Wat is sociologie? Een poging tot definitie, die gelukkig mislukt
*Definities kunnen worden gebruikt om een verschijnsel vast te leggen, maar ze zijn minder geschikt
om een verschijnsel te begrijpen.
Zeker het geval bij sociologie
Sociologie is een levendige wetenschap, die zich geregeld vernieuwt. Deze wetenschap laat zich
dus moeilijk vastleggen -> zonder vooroordelen bekijken & mss wel meebeleven
1.2 Wat sociologie ons leert
*Sociologie is een discipline die kijkt naar de wijze waarop mensen samenleven dus de eind-
bestemming van de sociologie kan enkel een inzicht in dat samenleven zijn.
*“Alles is contingent, maar daarom niet arbitrair”:
- Contingent: Het is niet noodzakelijk of onmogelijk. Het had dus ook anders kunnen zijn. Het is
voor ons natuurlijk, maar het had allemaal ook anders kunnen evolueren.
- Niet arbitrair: Er is een goede reden waarom het nu zo is, niet toevallig of willekeurig.
*Voorbeeld: Het huwelijk door George Murdock, ‘Murdock-files’
- Monogamie 20% 1. Zelfs iets zo vanzelfsprekend als het huwelijk varieert over cultuur&ruimte
- Polygamie 80% dus: contigent 2. In de variatie: patronen -hangt bv. samen met toestand
economie dus: niet arbitrair
=> We worden ons langzaamaan bewust van de diversiteit van culturen. Dit was geen makkelijk
proces, variatie werd lang ontkend. Vanaf 17 e E: bewustzijn contingente in Eu. intellectuele elite
*Blaise Pascal: “Wat geldt als waarheid aan de ene kant van de Pyreneeën, is dwaasheid aan de
andere kant.
*Het besef van contingentie speelt een belangrijke rol in de sociologie.
Voorbeeld: Verkrachting binnen een huwelijksrelatie bestaat in sommige culturen niet omdat een
man recht heeft op seks, ook tegen haar wil in. In andere culturen primeert instemming vd vrouw
en kan verkrachting binnen een huwelijk dus wel.
*Howard Becker: afwijkend gedrag door samenleving geproduceerd. Hij maakt duidelijk dat
sociologie met betrekking tot het afwijkende gedrag een dubbele taak heeft:
- Verklaren waarom bepaalde individuen tot afwijkend gedrag komen
- Verklaren waarom bepaalde gedragingen in bepaalde culturen afwijkend zijn en in andere niet
1.3 Contingent, maar niet arbitrair
*Jean-Jacques Rousseau:
- Hoe kan men mensen de wet doen eerbiedigen als ze er zich bewust van worden dat ze die zelf
,hebben gemaakt? Wanneer ze beseffen dat ze de wet zelf hebben gemaakt, gaan ze die wet niet
langer respecteren.
- Het is evident dat ze de wetten en reglementen respecteren als ze geloven dat deze van buitenaf,
door God en door natuur, worden opgelegd.
*Mensen zullen wetten pas naleven als religie hen daartoe aanzet en motiveert. Religie moeten
bijdragen tot burgerdeugd: goede, degelijke burgers kweken.
Civiele religies = Religies die aandacht voor burgerdeugd centraal moeten stellen
Hij bekritiseerde het christendom omdat ze die taak onvoldoende opnam.
*De vraag die Rousseau zich stelde, is nog steeds actueel.
Hoe kan men de mensen ertoe brengen de wet te eerbiedigen als iedereen er zich van bewust is
dat het constructies en conventies zijn?
1.3.1 Verlichting en Tegen-Verlichting
*Vraag waarom contingente niet arbitrair is: centraal in discussie tss vertegenwoordigers vd
Verlichting & tegen-Verlichting
*Verlichting
- Mens moet naar zijn natuur leren leven. Mensen hebben de vrijheid om te leven.
- Kennis, van natuur via wetenschap, zal redelijk gedrag bevorderen
- Goede samenleven is afhankelijk van volgen van eigen rede en redeneervermogen.
- Rede en wetenschappelijk denken zouden rust, geluk en vooruitgang brengen.
*Tegen-Verlichting
- Geen positief beeld van menselijke natuur
- Wanneer er vrijheid is zullen mensen enkel handelen uit eigenbelang
- Redelijk handelen zal leiden tot egoïsme en onrecht
- Godsdienst en gezag is nodig om samenleving te redden;
- Zonder geloof: bijgeloof, blind respect voor traditie, manipuleren met rituelen…
1.3.2 Grondlegger van de sociologie: Auguste Comte
*Auguste Comte bedacht de term sociologie.
Hij pleitte voor sterk zakelijke, op strakke observatie en logica gesteunde sociologie.
Cours de philosophie positive: sociologie = positieve/positivistische benadering vd sociale
werkelijkheid
Onze aandacht moet gaan naar ‘beantwoordbare vragen’ - het ontdekken van regelmaten in het
gedrag en deze regelmaten moeten de onveranderlijkheid van echte wetmatigheden hebben.
*August Comte onderkende 3 stadia in de menselijke ontwikkeling:
1) Stadia van het religieuze
2) Stadia van het metafysische
3) Stadia van het wetenschappelijke denken: Het menselijk handelen en samenleven worden door
de rede geleid.
*Hij was een verlichtingsdenker, maar was gevoelig voor argumenten van Tegen-Verlichting.
- Hij geloofde niet dat rede automatisch tot een goede samenleving zou leiden.
- Hij stelde in vraag waarom mensen wetten en normen zouden respecteren als zij inzien dat dit
slechts conventies (beperkingen) zijn.
,*Bij de denkers van de Tegen-Verlichting haalde hij het idee dat een maatschappelijke orde niet door
dwang alleen kan worden in stand gehouden, maar dat respect voor de wetten en de
maatschappelijke orde een irrationele grondslag heeft.
Comte vond de visie van Tegen-Verlichting wel te bleek, omdat het handhaven van de orde erin
verschijnt als een grootschalige volksverlakkerij.
Ook de oude religies hadden afgedaan.
“Ze hebben een goed argument, maar vorm ervan is fout”.
*Hij ging op zoek naar een manier waarop mensen bewust kunnen worden van de rol die de
mensheid speelt in het scheppen van de sociale orde, zonder dat dit tot het gevoel dat alles
willekeurig is en dat bestaande orde enkel door dwang en misleiding kan worden gehandhaafd.
*Oplossing:
Het menselijk handelen wordt niet alleen geleidt door de rede, maar ook door impulsen,
gevoelens en emoties.
Emotionele elementen moeten samen met de rede juist gekanaliseerd worden om voor goede,
positieve doelen te zorgen.
Er is een instelling nodig die rede en emoties, denken en voelen van de mensen kan
samenbrengen en oriënteren.
Behoefte aan een nieuwe religie: ‘Religie van de mensheid’ = Eerste sekte
1.3.3 Debat tussen Habermas en Luhmann
*Vraag van Comte ‘Hoe kunnen mensen hun lot in eigen handen nemen – niet ind maar gezamenlijk
– zonder dat hun samenhang steunt op macht en/of misleiding? -> centraal in Theorie der
Gesellschaft oder Sozailtechnologie = gezamenlijk boek v. Habermas & Luhmann
*Habermas (1929-…)
- Verlichtingsdenker, maar Verlichting is een onvoldragen proces.
- Wetenschappelijke rede kan ons niet zeggen wat we moeten doen, ze kan ons wel vertellen hoe
we iets moeten aanpakken.
- We moeten op een open wijze met elkaar communiceren. Iedereen mag zijn mening geven.
Wanneer iedereen open is, hebben we dezelfde mening.
- Regels en instellingen die we zelf maken houden op met arbitrair te zijn, het arbitraire verdwijnt.
*Luhmann (1927-1998)
- Tegen-Verlichtingsdenker
- We moeten met het contingente leren leven, door het arbitraire te aanvaarden.
- Redelijke mensen kunnen het na een discussie nog steeds oneens zijn, niet overtuigd dat iedereen
dezelfde mening zal krijgen.
- Omdat we het nooit eens zijn, is volgens hem de meerderheidsregel bedacht.
- Chaos vermijden door keuzemogelijkheden van mensen op 1 of andere manier beperken
- Rechtspositivisme is een andere manier om het arbitraire te aanvaarden.
= Een wet verdient respect, ongeacht haar inhoud of doelen, zolang ze maar op een correcte wijze
tot stand gekomen is.
- Over wat rechtvaardig is zullen we het nooit eens zijn.
-> Habermas verwerpt die opvatting: recht moet toch rechtvaardig zijn. Meerderheid mag/moet ook
aan kritiek onderwerpen worden
, => Beiden op zoek naar wijze waarop we met besef van contingentie kunnen omgaan.
*Sociologie: 1 vd manieren om te zoeken naar wat orde mogelijk maakt & kan verklaren in een
maatschappij die zich ervan bewust wordt dat zij haar eigen product is, zichzelf schept
-> Habermas & Luhmann: slechts 2 mogelijke standpunten -> sterk filosofisch geïnspireerd
1.4 Waarom al die zorgen om orde?
*Het sociologisch ‘probleem van de orde’ verwijst niet naar het behoud van bestaande
machtsverhoudingen, wetten, regels etc, maar naar het behoud van de mogelijkheid om tot
nageleefde regels te komen.
Het doet er niet toe of we links of rechts rijden, het is wel belangrijk dat we hierover een regels
aannemen en naleven.
*Sociale orde = datgene wat het leven een mate van voorspelbaarheid en berekenbaarheid geeft, het
leven zo leefbaar maakt, zelfs bij extreme conflicten.
*Om de sociale orde te begrijpen moeten we enige afstand nemen van ons eigen handelen, we
moeten het vanzelfsprekende even problematiseren.
Voorbeeld: Waarom rijdt de trein naar Rotterdam inderdaad naar Rotterdam?
*Zonder beperkingen, zonder het respect voor bepaalde regels, zou het leven volkomen
onvoorspelbaar en onleefbaar worden. Gevolg: een oorlog van allen tegen allen. ~vnl. nog kind vd
Verlichting
*Twee fundamentele sociologische vragen:
- Hoe worden voorspelbaarheid en mate van orde gerealiseerd? = Probleem van de orde
- Welke regels zijn absoluut nodig en dus niet-arbitrair? Wat is niet contingent? = Probleem van de
niet-arbitraire contingentie
1.5 De legitimerende derden: Natuur, geschiedenis en samenhang
*Drie bronnen van niet-contingentie en niet-arbitraire:
- Natuur
- Geschiedenis
- Samenhang
=> verhalen: kernboodschap = bepaalde aspecten vd maatschappelijke organisatie buiten de wil vd
mens liggen & aanvaard dienen te worden -gericht op het behouden vd maatschappelijke status quo
1.5.1 Natuur
*Mensen zijn fysieke organismen, met beperkingen (Voorbeeld: niet vliegen). Die beperkingen
kunnen we verleggen, overwinnen (Voorbeeld: levensverwachting verlengt, leren vliegen…)
*Sommige gedragingen zitten op de rand van natuur en cultuur
Voorbeeld: Wijze waarop emoties worden uitgedrukt
Onderzoek door Ekman en Friesen die emoties toonden in Nieuw-Guinea
*Er wordt naar natuur gegrepen om menselijke orde te verdedigen. Iets is natuurlijk, dus het is boven
menselijke willekeur verheven. Iedereen aanvaard deze orde.
*Hayak (1899-1992)
- De markteconomie is een ordening die overeenstemt met de aangeboren instincten van de mens.
- Inzicht in de natuur vd mens leidt tot een keuze voor de radicale vormen van vrijemarkteconomie.
