HOOFDSTUK 1
W AT IS FILOSOFIE ?
1. Verschillende betekenissen van filosofie
= Mening of denkwijze
= Levens- of wereldbeschouwing
= Studie van algemene beginselen
In het Grieks: Philosophia
Philein: houden van, verlangen naar
Sophia: wijsheid, inzicht
Ambrose Beirce: filosofie is als “stelsel van vele wegen die van nergens naar niets leiden.”
2. Het nut van filosofie
1. Verheldering van wetenschappelijke concepten
2. Kritische evaluatie van wetenschappelijke aannames en methoden
3. Formulering van nieuwe concepten en theorieën
4. Bevordering van dialoog tussen zowel verschillende wetenschappen onderling als
wetenschap en maatschappij
3. Aspecten om de eigenheid van filosofie te schetsen
3.1 Attitude van filosofie
In vele definities wordt de kritische kracht van de filosoof benadrukt, in die mate zelfs dat
filosofie wordt geassocieerd met kritisch denken. Waarbij we zaken in vraag stellen die we
vanzelfsprekend vinden.
Bijvoorbeeld: René Descartes Malin Génie
Hoe zijn we zeker dat er geen kwaadaardige genie is die ons op
een dwaalspoor zet?
: Descartes trok onze eigen zintuigen in twijfel
Müller-Lyer illusie
Als onze zintuigen onbetrouwbaar zijn,
is dan ook onze kennisonbetrouwbaar?
: Hij onderzocht ook fundamentele wiskunde om te kijken of die wiskunde wel
effectief klopte
Wie zegt dat 2+2 = 4? Hoe zijn we hier zeker van?
Sara Corsus - 2022
,Als kritische denken dan zo iets kenmerkend is voor de filosofie: Kunnen we filosofen dan
onderscheiden van niet-filosofen op basis van hun kritische geest?
Neen, hedendaagse wetenschappers en filosofen hebben heel wat attitudes (waaronder
kritisch denken) gemeen.
Bijvoorbeeld: Richard Feynman (Fisicus, geen filosoof) Wat is wetenschap?
“Een van de kwaliteiten van de wetenschap is dat ze ons de waarde van
rationeel denken bijbrengt en het belang van vrijheid van denken; ze leert ons
dat het loont om te twijfelen aan de waarheid van wat ons wordt verteld.”
3.2 Methodologie die ze hanteert
Zijn er methoden die enkel worden gebruikt door filosofen, en niet door wetenschappers?
Nee, filosofen gebruiken een waaier van methoden, maar geen daarvan lijken uniek
te zijn voor de filosofie. De methoden die mogelijk wel uniek zijn voor filosofie worden
dan weer niet door elke filosoof standaard gebruikt.
Methode 1: Gebruik maken van Intuïties
Vroeger: intuïtie gezien als overtuigingen die niet in twijfel getrokken konden worden
: Volgens Descartes ‘des idées claires et distinctes’ = Heldere en welonderscheiden
ideeën die niemand zou durven te betwijfelen)
: Bijvoorbeeld: Descartes ‘je pense donc je suis’
In de huidige samenleving: intuïtie de context gekregen van spontane overtuiging die we in
onze eigen geest aantreffen wanneer we over een bepaald
onderwerp beginnen na te denken.
: ‘The common sense’ = het gezonde verstand
Ondanks dat intuïtie veel Gebruikt word in de filosofie is het geen unieke filosofische
methode. Wetenschappers baseren zich ook vaak op hun intuïtie. Denk bijvoorbeeld aan een
experimenteel onderzoek wat ze uitvoeren om een hypothese te bevestigen of weerleggen.
Methode 2: Conceptuele analyse
Wat zijn hier de noodzakelijke en voldoende voorwaarde om te kunnen spreken van dit
fenomeen? Het is een soort definitie vormen om te beslissen wanneer iets ‘voldoet’.
Bijvoorbeeld: wat is dat eigenlijk een ziekte? En welke voorwaarde zijn er eer we deze term
mogen toedienen?
Opnieuw word deze methode niet alleen in de filosofie gebruikt. Alle wetenschap berust op
conceptuele analyse.
Sara Corsus - 2022
,Methode 3: Gedachte-experimenten
Een gedachtenexperiment is een instrument van de verbeelding, dat gebruikt wordt om
nieuwe informatie over een thema vrij te krijgen zonder gebruik te maken van nieuwe
empirische data. Ze verhelderen een probleem door het te visualiseren. We kunnen er
financiële, technologische en morele problemen mee omzeilen die zich zouden stellen bij
een echte-wereld-experiment.
Bijvoorbeeld: Variant op Descartes: Brain in a vat ethisch, financieel, moreel en
technologische niet mogelijk om dit echt uit te voeren. Maar het denkbeeldig
uitvoeren helpt ons al ver genoeg om onze filosofische bedenkingen te
ondersteunen.
Bijvoorbeeld: Trolley problem
Is het gebruik van gedachten experimenten dan een methode die enkel in de filosofie
gebruikt wordt? Neen, ook in de wetenschap, economie of geschiedenis word dit gedaan.
3.3 Domein
De eigenheid van filosofie heeft niet te maken met de attitude van filosofie of met hun
methodologie, maar wel met de aard van vragen en problemen waarmee ze zich bezig
houd. Filosofische vragen zijn erg abstract en worden op een bepaalde toegankelijke manier
gepresenteerd.
Bijvoorbeeld: Thomas Nagel Wat betekent het allemaal?
“We zouden niet ver komen in het leven als we de ideeën tijd, getal, kennis,
taal, goed en slecht niet meestal als vanzelfsprekend beschouwden, maar in
de filosofie onderzoeken we die dingen zelf”
Is deze methode dan uniek voor de filosofie? Ja en nee, er zijn ook wetenschappers die zich
aan de meest fundamentele vragen in hun discipline gewaagd hebben. Aan de andere kant
ervaren veel wetenschappers filosofische vragen als futiel, verwarrend en bedriegend.
Hierbij komt een verwijt dat aan de filosofie word gegeven: ze maken geen vooruitgang,
wetenschap bouwt verder op elkaar.
Tegenargument: Thomas Kuhn incommensurabiliteit. Het is niet te vergelijken met
wetenschap en met de samenleving waarin we nu leven.
Sara Corsus - 2022
, Tegenargument: Sinds de moderne tijd zijn er talloze wetenschappen ontstaan in de schoot
van filosofie. Isaac Newton en Johan Dalton zijn bekende
wetenschappers, maar identificeerde zich vroeger ook als filosoof.
Sommige van hun filosofische vragen zijn doorheen de tijd effectief
beantwoord. Bijvoorbeeld Newton’s Philosophiae Naturalis Principia
Mathematica
4. Deeldomeinen binnen de filosofie
Metafysica: Zijnsleer
: Wat betekent het dat iets bestaat?
Logica: Redeneerkunde
: Wat zijn geldige redeneringen?
Epistemologie: Kennisleer
: Wat is (wetenschappelijke) kennis?
Wetenschapsfilosofie: Is een variant van de epistemologie
: Kan opgesplitst worden in algemene wetenschapsfilosofie of
toegepaste wetenschapsfilosofie
Algemene: intrinsieke interesse in wetenschap
: Wetenschap VS niet wetenschap?
Toegepaste: instrumentele interesse in wetenschap
: menselijke natuur (biologie)? Aanpassen menselijk genoom
(gentechnologie)?
Ethiek: Zedenleer, ook wel moraal filosofie genoemd
: Wat is goed of juist handelen?
5. Geschiedenis van de filosofie
Om zichzelf tot stand te houden heeft filosofie zich voortdurend moeten opnieuw uitvinden en
herdefiniëren.
5.1 In de Oudheid (Filosofie <-> Mythologie)
Filosofie is ontstaan samen met de brede maatschappelijke revolutie waarbij grote
koninkrijken overgingen in de stadstaten die elk hun eigen rechtspraak en bestuur
organiseren. Er worden wetten uitgevaardigd die voor iedereen gelijk en toegankelijk zijn
en die het resultaat zijn van publieke debatten. Wetten en waarden worden niet langer
‘vanboven af bepaald’ (= mythologie). Ze worden van hun goddelijke oorsprong ontdaan en
ter discussie gesteld.
Thales, Anaximander en Anaximenes worden beschouwd als de eerste filosofen, en
staan bekend als ‘de natuurfilosofen’.
- Thales: alles bestaat uit water en de aarde drijft als een gigantisch vlot op de
kosmische zee
- Anaximander: visualiseerde de aarde als een ton
- Anaximenes: lucht is de oorsprong van alles en de aarde zweeft als een ufo
omringd door luchtstromen
Sara Corsus - 2022
