Deel II: Omgaan met agressie en geweld in de hulpverleningsrelatie
1. Agressie: wat is het?
1.2 Agressie…?
Agressie en vijandigheid worden vaak – ten onrechte – met elkaar verward.
Agressie als energie productief / constructief inzetten, omzetten in sociaal aanvaardbare
handelingen, in plaats van het tot een destructieve kracht te laten uitgroeien, is noodzakelijk om als
persoon te overleven in relatie tot anderen.
1.3 … of “Geweld”?
In heel wat literatuur rond het onderwerp wordt het onderscheid tussen “agressie” en “geweld” niet
gemaakt. Waar agressie wordt omschreven als “gedrag – bewust of onbewust gesteld – dat schade of
nadeel toebrengt, fysiek en/of emotioneel, aan personen, aan zichzelf of de materiële omgeving”,
wordt de aanwezigheid van een destructief effect als wezenlijk kenmerk van agressie benoemd.
Heeft het gedrag niet enkel een destructief effect, maar ook een destructieve intentie, het met
kwaad opzet schade toebrengen, dan zullen we eerder geneigd zijn de term “geweld” te gebruiken.
In de afbakening van wat “geweld” is, kunnen we niet anders dan vanuit de betekenisverlening van
het slachtoffer kijken. Dat zelfde geldt immers ook voor agressie: het slachtoffer voelt zich door het
gedrag kwetsend of geschaad. Agressie en grensoverschrijdend gedrag kunnen hier als synoniemen
worden beschouwd.
Agressie is dat gedrag dat al of niet opzettelijk bij de ander immateriële en/of materiële schade
verzoorzaakt, waarbij formele en/of informele regels worden geschonden.
De term “geweld” reserveren we voor “grovere” vormen van agressie (cfr. Bakker & Bakker:
“inslaande krachtmiddelen).
1.4 Soorten agressie
“Agressie” verwijst naar een veelheid aan verschillende gedragingen, die op verschillende manieren
van elkaar kunnen worden onderscheiden:
Is een reactie op een situatie die frustrerend aanvoelt.
Frustratie-agressie of
reactieve agressie Christa is overspannen. Op het moment dat haar iets
gevraagd wordt snauwt ze de ander af.
Is die agressie die ingezet wordt met het oog op het
bereiken van een bepaald doel.
Instrumentele of
proactieve agressie
Intimidatie, dreigen, pesten, weigeren te praten,
Drijfveer/functie
slachtoffergedrag, emotionele chantage, …
De grens tussen reactieve en proactieve agressie is soms heel dun: reactieve
agressie kan, onder meer door de manier waarop hierop door de omgeving al
dan niet bewust op wordt gereageerd, een instrumentele functie krijgen.
De groepsgenoten van Christa blijven uit haar buurt als reactie op haar
agressieve uitbarstingen. Die uitbarstingen kunnen na verloop van tijd een
middel worden om te maken dat anderen haar gerust laten.
1
, Gericht op eigen of andermans materiaal of materiaal
Materiaal- en
in het algemeen. Onder omgevingsgericht dient “de
omgevingsgericht
voorziening”, “de maatschappij” te worden begrepen.
Nagaan of de persoonsgerichtheid al dan niet selectief
is: is de agressie gericht op één specifiek persoon? Of
is de agressie gericht op personen die toevallig in de
Gerichtheid Persoonsgericht
nabijheid zijn?
Kan zowel lichamelijk, emotioneel/rationeel van aard
zijn.
Zelfbeschuldigen, zelfpijniging, zelfverwondend
Op zichzelf gericht
gedrag, zelfverminking, suïcide (poging)
Ongericht Of geen duidelijke gerichtheid aan te geven.
Ernst Kan in vijf niveaus worden omschreven:
(Consensus- - Voor iemand echt storend
Protocol Ernstig Aanvaard protest
Probleem-
gedrag biedt - Belemmert of beïnvloedt anderen of zichzelf
hier een Duwen, krabben, bijten, haren trekken, … wat niet
houvast om tot zeer pijnlijk is
een gedeelde
kijk te komen). - Is zeer hinderlijk of beperkend en/of zeer pijnlijk
en/of zeer schockerend
Schoppen met een blauwe plek, krabben, bijten wat
zeer pijnlijk is, pesten, uitdagen, tegen elkaar opzetten
De aard en ernst van - Levert ernstige schade of verwonding op; herstel is
de gevolgen mogelijk
Bijten, krabben, bonken, met als gevolg bloedende
wonden/littekens, slaan, schoppen, vernielen,
beschadigen, seksueel grensoverschrijdend gedrag
… waardoor de ontwikkeling of het functioneren
uiterst belemmerd wordt
- Levert onherstelbare schade of verwonding op
Ten gevolge van gedrag zichtbaar verminkt,
opvallende littekens, niet goed herstelde botbreuken,
levensgevaarslijk slaan, schoppen, wurgen,
verkrachting, mishandeling, …
… waardoor de ontwikkeling of het functioneren
stagneert of totaal belemmerd wordt
Frequentie Hoe vaak kom het agressief gedrag voor?
Duur Duurt het agressief slechts enkele minuten? Langer?
Is het agressief gedrag gebonden aan bepaalde
Omvang
situaties (bv. enkel ’s nachts/bepaalde locaties?)
In hoeverre is het mogelijk met behulp van de
Vooruitzicht op
gekozen aanpak het agressief gedrag te voorkomen,
verbetering
tegen te gaan, in te perken?
Nadelige effecten van Soms kan de onbedoelde schade die genomen
2
