GRONDSLAGEN VAN HET (STRAF)RECHT
GESCHIEDENIS VAN HET STRAFRECHT
DE OUDSTE SPOREN
1. STRAFRECHTSGESCHIEDENIS: BRONNEN
Welke bronnen zijn erover gebleven in het Middelandse-Zeebekken om een beeld te kunnen vormen van die tijd?
- Materiële sporen
1. Rechtsarcheologie
= in de verschillende lagen van de geschiedenis dingen vinden die ons kunnen vertellen over de
geschiedenis van die plaats. Zo kan je ook materiële sporen vinden die ons iets zeggen over het
recht van toen.
Bv. gerechtsgebouwen, schandpalen, zwaarden, tortuurinstrumenten, ...
2. Rechtsiconografie en -iconologie
= houden zich bezig met voorstellingen van het recht.
Bv. tweedimensionale beelden: tekening, schilderij, grafuren, …
Driedimensionaal: standbeeld, …
• Iconograaf: kijkt naar een beeld en beschrijft wat hij waarneemt. Vervolgens zal deze de
diepere betekenis ervan nagaan.
Symbolen van recht: weegschaal, zwaard, … Vrouwe Justitia
Koning Salomon (Bijbel) ! Salomonsoordeel (schilderij).
Bv. Salomonsoordeel = gerechtigheidstaferelen (= voorstellingen van de ideale gerechtigheid
besteld door een rechtbank om te hangen in een rechtbank met de bedoeling de rechters en het
publiek te vertellen hoe het ideaalbeeld van het recht eruitziet.
• Iconoloog: meer dan alleen de boodschap achter de voorstelling onderzoeken, maar gaan de
hele context van de cultuur bestuderen en alle mogelijke relaties tussen artiesten en juristen te
onderzoeken.
Bv, in de Gilden van de schilders: schilders zaten in een Sint-Lucas- broederschap die werd
voorgezeten door een advocaat. Deze jurist moest de schilders de juridische kant van de zaak te
helpen opvolgen.
Joos de Damhouder Filips Wielant
- Belangrijke bijdrage geleverd aan de visuele - Hij nam het initiatief, hij schreef de boeken
kennis van het oude recht. eerder.
- Handboeken geschreven in de volkstaal met - Filips studeert Romeins recht.
prenten over hou het proces in elkaar zit.
- “Het positieve recht van vandaag (het
- Praktijken Civile, Praktijken Criminele gewoonterecht) kan veel beter, het Romeinse
recht is veel duidelijker. Het is uitgeschreven in
- Hielp mee het nieuwe recht te maken. boeken.”
- Gebaseerd op boeken van Filips Wielant. - Boek ! maakt synthese van het positieve recht
en het geleerde recht.
- Boeken up to date maken, elementen
toegevoegd, voorbeelden en prenten - Genoodzaakt om in een begrijpelijke taal
toegevoegd, drukvorm uitgeven. begrippen van het Romeinse recht aan de
gewone man duidelijk te maken.
- Wereldberoemd geworden. ! Hij heeft termen ontworpen die wij nog steeds
gebruiken.
Bekendste internationale jurist uit die periode Belangrijk voor ontwikkeling van het recht
dankzij zijn boeken
1
,- Geschreven bronnen
1. Historische bronnen
= op basis van welke geschriften, oude bewaarde documenten kunnen we iets zeggen over het
verleden. Welke getuigenissen, bronnen uit het verleden zijn tot ons gekomen? Dat zijn
historische bronnen.
2. Rechtsbronnen
= waar komt het recht vandaan? Hoe ontstaat het recht?
3. Formele rechtsbronnen
= In welke vorm komt ons recht tot stand?
• WETGEVING
= Wetgever zegt dat het zo moet. Belangrijkste formele rechtsbron.
Alle dagen worden er nieuwe wetten gemaakt.
Probleem: toepassing?
We weten dat er een probleem kan zijn, maar niet of deze zich vaak voor deed. We
weten niet hoe, hoeveel, in welke mate, waarom iets werd toegepast. We weten dus
niet veel als we alleen de wet bestuderen.
• RECHTSSPRAAK
= wat rechters oordelen in concrete geschillen.
Probleem: verschriftelijkingsgraad?
Rechtspraak was mondeling. Het was heel laat wanneer die verschriftelijking opkomt.
We weten dus niet veel over dat recht.
• RECHTSLEER
= de rechtsleer is het geheel van geschriften gewijd aan het recht door
gezaghebbende auteurs, meestal rechtsgeleerden.
Probleem: de praktijk, standpunt?
We weten altijd alleen maar de visie, opinie van een individuele schrijver. Dit is dus niet
100% te vertrouwen.
• GEWOONTEN EN ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN
We weten wel meer in de rechtstoepassingen
= alle contracten die de mensen afsluiten, de getuigenissen die mensen afleggen,
testamenten die mensen opstellen, vonnissen, … Dit is dus veel meer!
- Materiële rechtsbronnen
INHOUD
Waar komt ons recht vandaan? Waar komt de inhoud van ons recht vandaan?
! RELIGIE!
Bv. rechts rijden ! Kerk zei dat rechts goed was.
Religie geeft inhoud aan het recht.
! MILIEU!
Bv. regels in verband met het beschermen van het milieu.
Klimaat, weer, enz. geeft inhoud aan het recht.
! POLITIEK, ECONOMIE, TECHNIEK, …
2
, 2. DE OUDSTE BRONNEN
- In Middellandse Zee – gebied
! Bakermat (=oorsprong) van onze West – Europese cultuur
1. Religie (Jeruzalem)
Joodse, Islamitische, Christelijke, enz. komen allemaal uit het Middellandse Zeegebied (het
heilig land en omgeving).
2. Ratio (Athene)
“Ons denken”. Ons filosofisch denken komt van de Griekse filosofen.
3. Recht (Rome)
Ons recht komt van Rome‼
• Caesar ! Romeinen hebben niet veel juridische sporen achtergelaten.
• Middelleeuwen ! Romeins recht wordt onderwezen aan alle universiteiten. Het Romeins
recht wordt opgenomen in het ficherend recht (Filips Wielant ! synthese Romeins recht en
Vlaamse recht).
• Al onze termen van het recht komt uit het Romeinse recht.
• Recht van Rome = belangrijk‼!
- Waarom in het Middellandse Zeegebied?
Daar zijn de eerst geschreven bronnen (schriftstelsels).
Bv. spijkerschrift, hiërogliefen, …
Steden: meer taakverdelingen.
Men krijgt taken (slager, bakker, enz) en er zal wel iemand zijn die bezig is met recht. Die specialisatie
zorgt ervoor dat het recht professioneler wordt. Dit zorgt ervoor dat meer bronnen worden achtergelaten.
- Rechtsteksten in vruchtbare halve maandag
Oudste bronnen die door archeologen bestudeerd zijn. Dateert van ongeveer 2000 v. Chr.
Die teksten = “wetten” ≠ “wetboeken” noemen
Wel aandacht voor “publiekrecht” (veel van die regels van toen gaan daarover).
Weinig te zeggen over de toepassing. Zijn ze toegepast? Hoe zijn ze toegepast? Verstaan we ze?
Kunnen we ze juist lezen?
• Gevaar van Hineininterpretierung
= gevaar om die teksten te interpreteren. Dat we met onze kennis en concepten van
vandaag die teksten van vroeger proberen te begrijpen. Je zou heel de context van
vroeger moeten kennen om het goed te interpreteren.
- Legitimatie van recht en macht
Waarom aanvaarden we het gezag dat we aanvaarden?
NIET: de rede, geen rechtswetenschap
WEL: door openbaring, wijsgeren en traditie
3 vormen van legitimatie (waarom mensen de macht aanvaarden) WEBER:
1. Charismatische legitimatie
= gezag dat is gebaseerd op de persoonlijke kwaliteiten van de leider en de erkenning daarvan
door de volgelingen. We aanvaarden het gezag door de uitstraling.
3
