Staatsrecht Toontje Moonen
, 2022
0 Inleiding
Wat is recht?
Rationeel opgebouwd geheel van, door de overheid uitgevaardigde en via sancties
afdwingbare normen die dienen tot organisatie, handhaving of herstel van de openbare
orde
In welke 2 groepen wordt recht vaak ingedeel?
1. Publiekrecht
2. Privaatrecht
Waar ligt het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht?
In de positie van de overheid.
1. Publiekrecht: regelt situatie van de overheid en relaties tussen de overheid en
burger
2. Privaatrecht: regelt situatie van de individuele burger en zijn relaties met andere
burgers
Toon aan dat het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht niet altijd
makkelijk te maken is.
Arbeidsrecht: regelt verhoudingen tussen individuele burgers, maar de overheid komt
vaak op dwingende wijze tussen.
-> Arbeidsrecht is dus niet een louter-privaatrechtelijke aangelegenheid.
1 DEEL 1 - KRACHTLIJNEN
Wat is de kerngedachte van de syllabus?
België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
, 1.1 H1. De Belgische staat
Wat is de juridische betekenis van het begrip 'staat'?
Binnenin een staat krijgt het nationale recht vorm. Naar buiten toe ontwikkelt zich het
int' recht.
Onderscheid niet altijd makkelijk te maken -> Maar toch belangrijk om te schetsen wat
België tot staat maakt
1.1.1 Het ontstaan van België
Op welke 2 manieren kan een staat ontstaan?
Oorspronkelijk ontstaan
Afgeleid ontstaan
Hoe kunnen staten afgeleid ontstaan?
Zelfbeschikking na dekolonisatie
Secessie
Dismembratio
Fusie
Welke feiten gaven de aanleiding tot het monsterverbond dat uiteindelijk
culmineerde in het ontstaan van het voorlopig bewind. (roept op 4 oktober
11830 de Belgische onafhankelijkheid uit)
Economische verschillen tussen Noord en Zuid
VKN centralistisch ingesteld: Zuiden ondervertegenwoordigd.
Beknotting persvrijheid
Overheidsinmenging in kerk (vooral onderwijs)
Noorden overwegend protestants, Zuiden overwegend katholiek
Taalstijd Fr - Ned
Wanneer riep het voorlopig bewind de Belgische onafhankelijkheid uit?
4 oktober 1830
, 1.1.2 België als staat
Wat zijn de constitutieve elementen van een staat die worden opgelijst in Artikel
1 vh Montevideo verdrag.
1. Permanente bevolking
2. Afgebakend grondgebied
3. Overheid die effectief gezag uitoefend
4. Vermogen om onafhankelijk met andere staten relaties aan te gaan
Wat omvat het Belgische gbb?
Het land- en wateroppervlakte binnen zijn grenzen, net als de ondergrond en het
luchtruim daarboven.
Bij kuststaten ook de territoriale zee tot 12 zeemijl.
Welke delen van het aardoppervlak maken geen deel uit vh ggb v staten?
Het overgrote deel van de oceanen (en de oceaanbodem) en de zuidpool.
Deze globale rechtsgebieden w geregeld door het int' recht.
Wanneer zijn de grenzen van het Belgische ggb vastgesteld?
Na de onafhankelijkheid werd ons ggb vastgesteld door het Verdrag van Maastricht
1843
Wat wil het Montevideoverdrag zeggen met 'vermogen om onafhankelijk
relaties aan te gaan met andere staten'?
Een staat moet bv ambassades kunnen uitsturen, kunnen toetreden tot IO's, ...
Onze deelstaten (zoals de Vlaamse overheid) hebben ook een bepaald
vermogen om onafhankelijk relaties aan te gaan met andere staten (kunnen bv
verdragen sluiten). Zijn onze deelstaten dan ook staten?
Nee. Een entiteit die bepaalde delen van de functie vervult kan niet gezien worden als
een onafhankelijke staat
De entiteit moet ook aan eigen gezag kunnen doen. Het gezag ontlenen de deelstaten
aan de GW.
,Landen zoals Kossovo en Palestina voldoen aan alle constitutieve elementen
van een staat, maar beschikken soms toch over beperkte actiemiddelen ih int'
recht, hoe komt dit?
Palestina en Kossovo worden niet door alle lenden erkent.
Erkenning is geen constitutieve voorwaarde, maar in de praktijk wel belangrijk. Om
effectief als staat te werken is het nodig dat (genoeg) andere staat het bestaan ve
nieuwe staat erkennen
Wat is erkenning?
Is een rechtshandeling waarbij een staat het bestaan van een andere staat bevestigd. De
nieuwe staat verwerft daardoor, in de ogen van de bestaande staat internationale
rechtspersoonlijkheid
Vroeger werd verdedigd dat erkenning een bijkomende constitutieve
voorwaarde uitmaakt. Waarom is het beter om erkenning als een declaratieve
handeling te beschouwen?
Als erkenning een constitutieve voorwaarde was, zou dit leiden tot praktische problemen
(bv hoeveel staten moeten overgaan tot erkenning opdat de staat aan de voorwaarde
voldoet).
Wanneer erkenning decleratief is, is het eerder een bevestiging van de bestaande
realiteit. Dit declaratieve karakter zit ook vervat in Artikel 3 van het Montevideo verdrag.
Waar of niet waar; Wanneer Putin donetsk en loehansk erkende als
onafhankelijke staten heeft dit terugwerkende kracht.
Waar. Erkenning heeft een terugwerkende werking. Vanaf de erkenning gaan we er dus
vanuit dat de staat altijd heeft bestaan.
België erkent Afghanistan; zijn we dan ook verplicht om met de nieuwe Taliban-
regering te handelen als vertegenwoordiger van die staat?
In situaties waarin betwist kan worden welke groepering het staatsgezag kan uitoefenen
(bv door burgeroorlog) kan het gebeuren dat staten een keuze moeten maken welke van
de twisten groeperingen zij zullen handelen als vertegenwoordiger van die staat.
,Heeft België in 1830 moeilijkheden ervaren inzake erkenning?
De grote Europese mogendheden (Fr, VK, Pruisen, ...) erkenden België vrij snel bij de
conferentie van Londen.
De Nederlanden deed dat toen nog niet omdat ze nog in oorlog was met ons land. In
1839, bij het verdrag van Londen erkende zij ons ook.
1.1.3 Gevolgen van de kwalificatie als staat
Wat zijn de gevolgen van kwalificatie als staat?
1. Staat beschikt over rechtspersoonlijkheid
2. Staat geniet van soevereiniteit
3. Staat oefent rechtsmacht uit
Welke rechtspersoonlijkheid heeft een staat?
Een EXTERNE rechtspersoonlijkheid (= Staat kan in int' recht drager zijn van
rechten en plichten; bv verdragen sluiten)
Een INTERNE rechtspersoonlijkheid (= Optreden binnen de staat; bv op eigen
rekening belastingen opleggen aan burgers)
Welke soevereiniteit heeft een staat?
Een EXTERNE soevereiniteit (= staat heeft het recht om ongestoord te
functioneren, beschermd door het non-interventie B)
Een INTERNE soevereiniteit (= recht om eigen rechtsordening te bepalen)
Waarom moet de interne soevereiniteitsgedachte in het Europa van de 21ste
eeuw gerelativeerd worden?
Door de toegenomen internationalisering (ontwikkeling EU) verliezen lidstaten
soevereiniteit.
Om de GW op de realiteit af te stemmen werd na Art. 33 GW (alle machten gaan uit vd
natie) ook Art. 34 GW (bevoegdheidsoverdracht aan IO's is toegelaten) ingevoegd.
Wat is rechtsmacht?
De juridische erkenning van de mogelijkheid om gezag uit te oefenen. Staten kunnen dus
wetten maken, recht spreken en uitvoeren.
,Hoe is de rechtsmacht ve staat bepaald?
De rechtsmacht ve staat is territoriaal bepaald en heeft betrekking op wie en wat zich er
op het grondgebied bevindt
Kan een staat normen opleggen aan personen die zich niet op zijn grondgebied
bevinden?
Als er een afdoende band bestaat tussen de normerende of rechtsprekende staat en het
voorwerp van die norm of rechtspraak buiten zijn grondgebied, is rechtsmacht niet
uitgesloten
1.2.1 De rechtsstaat
Waaruit bestaan de formele voorwaarden van een rechtstaat?
De overheid moet zelf aan het recht onderworpen zijn. Dit loopt samen met het idee vd
scheiding der machten en grondrechten die in Engeland (17e eeuw) ontwikkeld werden.
Wat is het rechtmatigheidsbeginsel?
het idee dat politieke staatsmachten de juridische principes en regels moeten naleven
wanneer ze nieuwe wetten maken of uitvoeren.
Hoe werkt het rechtmatigheidsbeginsel in de praktijk?
De wetgevende macht is onderworpen aan grondwettelijke (en ook int' notmen)
normen
De uitvoerende macht is onderworpen aan de normen die de wetgevende macht
gemaakt heeft
Is het formele element voldoende? Waarom wel/ niet?
Nee; Het zegt niets over de inhoud vh recht. Er is nog steeds een risico op
machtsmisbruik.
De geschiedenis kent genoeg voorbeelden waarbij het optreden van de OVH formeel op
het recht gebaseerd was, maar toch een element van onderdrukking was
,Wat zijn de 4 cumulatieve materiële voorwaarden die we kunnen stellen voor
een rechtstaat?
1. Recht moet zeker en stabiel zijn
2. Recht moet democratisch tot stand komen
3. Recht moet grondrechten respecteren
4. Recht moet afdwingbaar zijn voor de (onafhankelijke) rechter
Waarom is het nodig dat een rechtstaat grondrechten respecteert?
Een meerderheid (ook een democratische) kan nog steeds de minderheid
onderdrukken. Ze kunnen dan bv ongeoorloofde wetten opleggen, daarom is het
belangrijk dat er ook voor de minderheden grondrechten bestaan die ABSOLUUT
gerespecteert moeten worden.
Welke verandering bracht de verlichting in de machtsuitoefening van Europeese
heersers?
Verlichtingsdenkers verzettten zich tegen de gedachte dat burgers het gezag van staat
en heerser ongeremd zouden moeten ondergaan.
Ontwikkeling van het begrip rechtstaat/ rule of law (= overheersing van het recht ≠
heerser)
Hoe kunnen machtshebbers moeite hebben met de rechtstaat?
Het is moeilijk voor machtshebbers om steeds de balans te vinden tussen de
belangen van de rechtstaat en hun drang om maatschappelijke problemen op te lossen
(bv terrorisme - folterverbod)
Waarom kunnen we niet veel doen aan impliciete ingrepen die de
democratische rechtstaat ondermijnen?
Vaak gaat het wel om ingrepen die door democratisch verkozen meerderheden w
genomen, en uitgevoerd op een wijze die in overeenstemming is met de formele regels.
(= death by a thousand cuts)
,Kan een dictator de wereld redden? (filmpje Bruno De Wever)
Nee. Over sommige dictaturen zoals Nazi-Duitsland w bv gezegd dat ze de
economische crisis beter aangepakt hebben dan democratische landen, maar dit blijkt
zuivere propaganda te zijn.
-> Nazi-Duitsland oogt heel georganiseerd (bv marcherende soldatenn), maar de interne
werking is eerder georganiseerde chaos (bv SS tegen SA)
1.2.2 De scheiding der machten
Wat is de oorsprong van de scheiding der machten?
Meestal zeggen we dat de leer vd scheiding der machten afkomstig is aan
Montesquieu, maar de facto waren er verschillende filosofen bezig met de problemen
waartoe absolute macht kon leiden.
Het beginsel kwam voor het eerst tot uiting door de Franse en Amerikaanse
revoluties
Waarom is de scheiding der machten een ongeschreven algemeen
rechtsbeginsel met grondwettelijke waarde?
Scheiding der machten staat niet echt in de grondwet; maar blijkt wel uit het gehele
beeld vd grondwet. Impliciet staat dit dus wel in de grondwet.
Toon aan met een voorbeeld dat er in de werkelijkheid soms een diffuse
taakverdeling is tussen de machten.
De koning beschikt over het genaderecht. Dit zou een gerechterlijke verantwoordelijkheid
kunnen zijn.
-> Staatsmachten vervullen soms verantwoordelijkheden die meer lijken aan te sluiten bij
de taken v andere machten
,Hoe is de scheiding der machten in de werkelijkheid geëvolueerd?
Uitvoerende macht heeft aan zelfstandige macht ingeboet omdat de principes v
parlementaire controle belangrijker zijn geworden.
De wetgevende macht is nu de belangrijkste macht, omdat die rechtstreeks
democratisch gelegitimeerd wordt.
Controle op de uitvoerende macht door de wetgevende macht vervangen door
controle op de meerderheid door de oppositie.
1.3.1 De federale staat België
Welke evolutie heeft het democratische model binnen de nationale ruimte
gekend?
België was aanvankelijk een gewone meerderheidsdemoctratie, maar ingebakken
conflictstof (de 3 breuklijnen) hebben daar verandering in gebracht
Welke spanningen bestaan er tussen de 2 landsdelen?
1. Spanningen gebaseerd op taaldiscriminatie
1898: gelijkheidswet als oplossing voor taalstrijd na onafhankelijkheid.
1962: Taalgrens die 2 landsdelen onderscheid nav aanhoudende
spanningen.
Nog steeds punten van frictie
Werkelijk gebruik v taal in Brussel
Gebrekkige beheersing v andere taal door nationale politici leidt tot
frustratie
2. Spanningen gebaseerd op streven naar verschillende vormen van
autonomie.
Bv Vlaanderen: wens naar culturele autonomie
Bv Wallonië: wens naar economische autonomie
Op welke 2 manieren werden conflicten gepacificeerd?
1. Constructie van nationaal consensusmodel
2. Federalisering vd Belgische staat
Geef een voorbeeld v hoe het consociationalisme/ consensusdemocratie tot
uiting komt in België.
Bijzondere meerderheidswetten (= wetten die goedgekeurd worden als er zowel aan
Ned en Fr kant meerderheid is)
, De Nederlandstalige kant van het land is in de meerderheid, waarom zouden zij
voorstander zijn van een consensusdemocratie?
1. Mechanismen die Franstaligen beschermen gelden ook in Brussel, waar de
Nederlandstaligen in de minderheid zijn. (bv alarmbelprocedure)
2. Naast het feit dat er op federaal niveau dmv consensus w beslist werd er ook
autonomie toegekend aan de deelstaten.
Hoe zit een federale staat in elkaar?
De uitoefening vd soevereiniteit w gedeeld door een nationaal gezag en deelstaten
Op welke manieren kan federalisme ontstaan?
1. Centripetaal federalisme (= afzonderlijke staten verenigen zich)
2. Centrifugaal federalisme (= unitaire staat verdeelt uitoefening v soevereiniteit over
verschillende entiteiten)
Is zo’n consensusdemocratie wel een stabiele en wenselijke oplossing wanneer
er maar 2 partijen zijn?
Stabiel: was niet echt een stabiele oplossing; er zijn nog 6 staatshervormingen
gevormd, mss zelf 7e
Wenselijk: meningen zijn verdeeld
Voorstanders: consensusdemocratie zorgt voor samenhang in politieke
ruimte
Tegenstanders: consensusdemocratie kan voor blokkering zorgen als 1 partij
een veto stelt.
