MEDIA: STRUCTUUR EN WERKING
2021-2022
Les 1: Introductie
• Media, macht en samenleving
- Het is heel moeilijk om vandaag de dag te leven zonder technologische
communicatiemiddelen
o Hoe organiseren we verkiezingen?
▪ Er is media en journalistiek nodig om het hele proces mee in
goede . banen te leiden
o Hoe zorgen we voor maatschappelijke verbinding?
▪ Bv. we kunnen ons identificeren met de personages van soaps,
deze soaps zijn verbonden met de nationale cultuur en
identiteit
o Hoe organiseren we ons sociaal leven?
▪ Heel veel van ons sociaal contact gebeurt of vloeit voort uit
technologische communicatiemiddelen
- Technologische infrastructuur is daarom ook erg belangrijk geworden
o Deze dingen zitten vaak verborgen op de achtergrond en er wordt
daarom ook vaak niet bij stilgestaan
- Media en macht
o Wie bepaalt wat we zien op het nieuws?
o Wie bepaalt wat we mogen posten op sociale media?
o Wie controleert de media?
o Wie bezit de data die we delen met smartphone apps zoals Instagram?
o Wie bezit de transmissietorens voor het mobiel signaal van onze
telefoons?
Media
• Waarover praten we als we het hebben over media?
- Verwijs niet zomaar naar ‘de media’
o Die media is eigenlijk een complexe verzameling van instituten
(organisaties, bedrijven) en actoren (mediamedewerkers) die media
maken
- Sinds midden 19de eeuw: medium verwijst naar een technologisch
communicatiemiddel dat communicatie-inhoud kan distribueren naar een
groot publiek (kranten, film, radio, tv, …) → media als meervoud hiervan
- Vandaag zijn media veel meer dan die technologische communicatiemiddelen
doordat ze sterk zijn gedigitaliseerd
o Door nieuwe technologische applicaties zijn media in staat om
communicatie-inhoud te distribueren, maar ook te verzamelen, op te
slaan en te verwerken
1
,• Media hebben 2 componenten
- Inhoudelijke component: wat we zien op schermen
o Media produceren continu representaties
o Media zijn betekenisgevend
o Media geven symbolische betekenissen aan allerlei maatschappelijke
dingen (symbolische macht van media)
▪ Het perspectief waaruit zij dit doen is belangrijk om in het
achterhoofd te hebben
- Technologische component: vaak onzichtbaar
o Materieel: toestellen, zendpalen, …
o Organisatorisch: het bureaucratische waarin media georganiseerd
worden; er zitten organisaties achter de media
o Infrastructureel: bv. datacenter van Google
▪ Deze infrastructuren gebruiken heel veel energie en vragen
veel operatie, maar dit is onzichtbaar voor de consument
• Media zijn voortdurend in evolutie
- Dit is voornamelijk het resultaat van technologisch doorgedreven innovaties
- Nieuwe technologie, nieuwe dragers van media-inhoud
= nieuwe circulatie van productie en distributie van inhoud
= nieuwe mediaorganisaties
• 20ste eeuw: massamedia ontwikkelen zich
- Massamedia ontwikkelen zich in relatie tot de industrialisering (elektrificatie!)
en urbanisering
o Door deze 2 dingen verandert heel het economisch systeem
▪ De maatschappijen worden meer denser:
massamaatschappijen
▪ Mensen krijgen een gestructureerde werkdag en daarnaast
vrije tijd → tijd voor media en populaire cultuur, media komen
. centraal te staan in het alledaagse leven
- De moderne, georganiseerde media-industrie ontwikkelt zich
- Uiteindelijk komen de media ook centraal te staan in de organisatie van de
maatschappij
o Media werden belangrijke instituten in de politieke en economische
organisatie
o Bv. de radio om real-time op de hoogte te blijven van het nieuws
• ste
Laat 20 eeuw: digitale media ontwikkelen zich
- Digitale media kunnen alle informatie omzetten in binaire codes wat media
toelaten niet alleen informatie op te slaan en te distribueren, maar ook om
het te verwerken tot verschillende formaten en het te manipuleren
- 1990: ontstaan internet
o Het internet ontwikkelt zich initieel als een militaire technologie
tijdens de Koude Oorlog
o Met de komst van de pc, die geleidelijk aan de huishoudens
binnenkomen
2
, o Op dit moment is het internet nog een netwerk communicatie
infrastructuur die niet commercieel is
• ste
Begin 21 eeuw: het internet ontwikkelt zich tot een participatieve omgeving
- De consument consumeert niet alleen media-inhoud, maar produceert het
ook (prosumer)
- Het internet wordt een commerciële omgeving, gedomineerd door grote
digitale platformen
o Dit heeft grote gevolgen voor de klassieke media-industrie
▪ Heel veel concurrentie
▪ De aandacht van de consument is versnipperd omdat er zo’n
groot aanbod is
▪ De klassieke media moeten mee met de technologische
ontwikkelingen (bv. VTMGO, VRTNU)
- Ander heel belangrijk moment: ontwikkeling van de iPhone
o De smartphone houdt die commerciële mediacultuur in stand
▪ We kunnen ten allen tijden alle media consumeren
▪ De smartphone kan heel veel informatie over ons verzamelen
die grote bedrijven kunnen gebruiken
o Digimeter
▪ Jaarlijkse bevraging naar het digitale mediagebruik van de
Vlaming
▪ Toont aan hoe belangrijk de smartphone is geworden in ons
dagdagelijks mediagebruik
Samenleving
• Waarover hebben we het als we praten over de samenleving?
- Samenleving verwijst naar de hele sociale wereld waarin we bestaan of “het
geheel van instellingen en relaties waarbinnen een relatief grote groep
mensen leeft” (Williams).
o “Instellingen” = organisaties (zoals bv. het onderwijs) + het geheel aan
wetten, regels (het juridisch systeem)
o “Relaties” = hoe menselijke relaties georganiseerd zijn t.o.v. elkaar in
een bepaalde samenleving (bv. de kapitalistische structuur zorgt
ervoor dat wij zoiets kennen als werknemers en werkgevers)
- De samenleving gaat over het geheel aan sociale relaties, alledaagse
interacties en de organisatie van verschillende sociale groepen en categorieën
van differentiatie, zoals die op basis van klasse, etniciteit en gender.
o De samenleving is niet gelijk
• Structuren van de samenleving
- Heel de samenleving is gestructureerd; daarin zijn instituten, sociale relaties,
en de manier waarop wij als sociale groepen t.o.v. elkaar staan belangrijk
- Patronen van rijkdom, macht en ongelijkheid vormen kernelementen van
samenlevingen, evenals sociale instellingen, waaronder het
overheidsapparaat en de wet, onderwijssystemen, religieuze organisaties,
3
, commerciële ondernemingen en kleinschalige organisatorische eenheden
zoals het gezin.
→ Gevestigde hiërarchieën van rijkdom, macht en controle vormen met .
. sociale instellingen een complex geheel van structuren waarin sociale .
. relaties worden beleefd
• Agency
- Agency = het vermogen van mensen tot zelfbeschikking, individuele vrijheid
- Voor degenen die samenlevingen bestuderen, is een belangrijke vraag de
relatie tussen deze gevestigde structuren en menselijke agency
- In een maatschappij die gedomineerd wordt door die grote sociale groepen,
hoe kunnen we als mens nog zelfbeschikking hebben?
o Worden wij gevormd door het gender, sociale klasse of etnische
categorie, of zelfs door de familiestructuur, het onderwijssysteem of
religieuze instellingen die een rol spelen in ons leven?
o Of hebben we voor een stuk ook de macht om onze eigen toekomst te
bepalen en om in te gaan tegen bestaande structuren?
- De maatschappij is een voortdurend agency-gevecht
o We hebben instituten, wetten en regels nodig die alles organiseren,
maar als die niet voldoende werken is er ook verzet nodig (bv.
activisme)
o De relatie tussen structuren en menselijke agency = ze gaan
voortdurend in debat en gevecht
• Media en agency
- Media zitten middenin die relatie tussen structuren en agency
o Media maken deel uit van de structuur van de samenleving
▪ Media zijn organisaties die heel veel macht hebben
o Media faciliteren ook agency door democratische controle,
zelfexpressie en zelfontplooiing
▪ Media kunnen sociale verandering in gang zetten
▪ Media geven ons een platform dat agency mogelijk maakt
- Media als de 4de macht: media is essentieel om de democratie te laten
werken
Media
• De macht van media
- De relatie tussen media en macht moet begrepen worden als de capaciteit
van media om communicatie te controleren
→ Het controleren van communicatie in samenlevingen is wat media .
. aanzienlijk veel macht geven
• 2 visies over de macht van media
- Media als vormgever van de samenleving
o Media kunnen een effect hebben op onze attitudes en gedragingen
o Media kunnen mensen in een bepaalde richting sturen
4
, - Media als spiegel van de samenleving
o De media moet zoveel mogelijk de maatschappij weerspiegelen
o Enorm veel belang gehecht aan de onpartijdigheid van de media .
- 3de visie: het circulair model van de relatie tussen media en samenleving
o Media zijn zowel een vormgever als een spiegel
▪ Media hebben een zekere invloed op hoe wij denken en ons
gedragen, maar er zijn ook heel wat andere factoren die een
rol spelen
▪ Ook dit model is niet helemaal ideaal
→ het houdt nog altijd rekening met veel te weinig informatie;
. het ontbreekt nog aan actoren
- Macht
o Media-inhoud sluit vaak nauw aan bij de realiteit, maar weerspiegelt
deze nooit perfect of neutraal
▪ Media producenten zijn altijd selectief in wat ze tonen
→ ze bieden ons geen spiegel, maar een selectieve, .
. vervaardigde reeks representaties van de wereld
o “Representatie is een heel ander begrip dan weerspiegelen. Het
impliceert het actieve werk van selecteren en presenteren, van
structureren en vormgeven.” (Hall)
▪ Dat ze selectief (moeten) zijn, wil niet zeggen dat ze geen
moeite moeten doen om verschillende perspectieven aan bod
te laten komen
o Belangrijk: wie maakt de keuzes van representatie in de media, met
welk doel, en op welke manier?
▪ Wie/wat wordt afgebeeld en wie/wat niet?
▪ Wie controleert de communicatie en participatie ?
De centrale actoren in media, macht en samenleving
• Actoren
- Het circulair model is nog te simplistisch voor een academische analyse
→ het ontbreekt aan welke factoren centraal staan in de relatie media, macht
. en samenleving
o Media
o Samenleving
5
