Inleiding tot het recht
Wat is recht?
= samenhang van verschillende factoren
Waarom is er recht?
Het is er voor de mens(=rechtssubjecten).
- Menselijke conditie = eigen belang voorop, belang voor individuele vrijheid
- Maatschappelijke conditie = maatschappelijk belang voorop, beheerst door waarden & normen
Maatschappelijk belang mag niet overtreden worden voor eigen belang.
GEVOLG = schaarste (goederen, …)
Conflicten over waarden & normen
OPLOSSING = hogere macht (het recht) moet aan de hand van systematische regels de maatschappij ordenen, zorgen
voor een algemeen belang en het kaderen van de macht.
Het recht is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, politieke opvattingen over wat wel of niet redelijk is. Politieke
partijen vertolken bepaalden waarden & normen waar zij belang aan hechten. In het parlement moeten ze hiermee tot
een overeenkomst komen.
Recht moet meegedeeld worden + voorspelbaar zijn. Het moet afgedwongen worden om de regels ervan na te leven +
sancties te geven indien nodig.
! welke maatschappelijke norm zit achter de rechtsregel?
Over waarden & normen kan discussie zijn. Deze kunnen evolueren tot een nieuw recht want inzichten in de
maatschappij veranderen.
3 aspecten aan recht
Objectief recht, Positief/vigerend recht
= recht hoe het vandaag bestaat
= geheel van algemene gedragsregels, opgelegd door daartoe bevoegde overheid, die ordening maatschappij beoogt en
waarvan naleving ervan afdwingbaar is.
Abstract, algemeen, voor iedereen in een bepaalde situatie
Rechtsverhouding : verhouding met juridische gevolgen.
Verbintenis band tussen rechtssubjecten waarbij schuldenaar tegenover de schuldeiser een verplichting heeft om iets te
don, te geven of niet te doen.
Vb. universiteit t.o.v. student
Onrechtmatige daad : elke daad vd mens, waardoor aan een andere schade berokkent, diegene door wiens schuld de
schade is ontstaan, verplicht om de schade te vergoeden.
Vb. verkeersongeval
Objectief recht > rechtsverhoudingen > verbintenissen / onrechtmatige daad
Het is een bevel, verbod of toelating. Een poging om rechtvaardigheid te creëren door een rechtsregel.
Rechtszekerheid : afbakening van de tijd.
Vb. verjaring
Enkel de overheid kan recht afdwingen door rechtbanken of hoven.
- Beteugelend : een boete of vrijheidsstraf
- Herstellend : opleggen van een schadevergoeding ten voordele van het slachtoffer van een carjacking.
Eigenrichting (zelf problemen oplossen) wordt niet aanvaard.
Subjectief recht
= individualisering van rechtsregel. Aanspraak die een rechtssubject t.a.v. andere rechtssubject aan het objectief recht
ontleent
! enkel als het objectief recht geschonden is
Bronnen van subjectief recht
Voortspruitend uit rechtsfeiten of rechtshandelingen.
- Feiten
o Alles wat werkelijk is, werkelijk heeft plaatsgehad, niet alle feiten juridisch relevant
, - Rechtsfeiten
o feiten die subjectieve rechten doen ontstaan, wijzigen, tenietdoen
- rechtshandelingen
o menselijke gedragingen met het oog op creëren van rechtsgevolgen
o vb. afsluiten contract, aanmaken huwelijk
onderverdeling objectief recht
publiek recht
= normen die algemeen belang nastreven en die organisatie en werking van de staat en zijn onderdelen, ook de relaties
tussen de overheid en de rechtssubjecten regelen.
Relatie tussen een individu en de overheid (vb. bouwvergunningen)
! dwingend recht : kan niet afwijken van de rechtsregels (vb. trouwen op 18j)
Sancties worden gegeven door de overheid
Privaat recht
= normen die particuliere belangen betreffen & relaties tussen rechtssubjecten regelen.
Relatie tussen burgers
! aanvullend recht : kan afwijken van de rechtsregels (vb. leverdatum van een product)
Sancties worden gegeven door de overheid indien rechtssubject initiatief neemt
Recht onderverdeeld in rechtstakken
Rechtssubject
= drager van subjectieve rechten en plichten. Bestemmelingen van het recht
Natuurlijke personen
= mensen
- alle mensen zonder onderscheid
- levensvatbare mensen
- grondwettelijke formele gelijkheid (man, vrouw, blank, …)
Rechtspersonen
= juridische structuren gecreëerd door de wet
= zelfstandig vermogen
= organen
= abstracte onlichamelijke wezens
- privaatrechterlijke
= handelsvennootschappen met rechtspersoonlijkheid
- publiekrechterlijke
= overheidsinstellingen (politieke rechtspersonen, openbare instellingen, internationale instellingen)
Rechtsobject
= voorwerpen die voor het recht een belang hebben en voorwerp kunnen zijn van rechten en plichten (bv. Dieren)
Rechtsbekwaam
= mogelijk drager van subjectieve rechten (specialiteitsbeginsel voor rechtspersonen)
Handelingsbekwaam
= vermogen rechtssubject kan zelfstandig en alleen rechtshandelingen stellen voor de uitoefening van subjectieve
rechten.
Indien meerderjarig is men volledig handelingsbekwaam. Minderjarigen, wilsonbekwamen kunnen vertegenwoordigd
worden door derden. Zij zijn geheel of gedeeltelijk handelingsonbekwaam.
Bronnen van het recht?
Materiële bronnen
Formele bronnen
Normenhiërarchie
Materieel > inhoud > legitimiteit
Formeel > vindplaats > legaliteit
Wetgeving
= schriftelijk vastgelegde rechtsnorm tot stand gebracht door een bevoegd orgaan.
,Formele wet
= organiek criterium, elke acte los van de inhoud door de wetgevende macht
Vb. wet op legercontingent, civiele lijst, naturalisatiewet, …
Door het grondwettelijk hof, hoven, rechtbanken
Materiële wet
= materieel criterium, gedrag die een bevel, verbod, … voorschrijft
Vb. provinciaal belastingseglement, reglement pensioen zelfstandigen, …
Door hoven of rechtbanken
Wetgevende macht op verschillende niveaus
beleidsniveau WM akte
Federaal België Kamer & Senaat wet
Gemeenschappen Vlaamse - Vlaams Parl. decreet
Franse - Parl. Franstalige Gemeenschap decreet
Duitstalige - Duitstalige gemeenschapsparl. decreet
Gewesten Vlaams - Vlaams Parl. decreet
Waals - Waals Parl. decreet
Brussels Brussels Hoofdstedelijk Parl. ordonnantie
Hoofdstedelijk -
Wet = decreet
De formele en materiële wet worden opgesteld in aktes die uitgevaardigd worden door het parlement in de vorm van
gedragsregels.
Bron van de wetgeving is het Belgisch staatsblad (mededeelbaarheid zie waarom is er recht)
Algemene rechtsbeginselen
= basisprincipes die bepalen hoe recht toegepast moet worden (geschreven/ongeschreven)
- vermoeden van onschuld (politie)
- openbaarheid van bestuur (inzage in beslissing)
- non bis in idem = geen 2x vervolgd voor zelfde feiten
Rechtspraak
= vonnissen, arresten, uitspraken, …
Gerechtelijk wetboek
Art 5 : geen toepasselijke wet voor een rechter? = beroep op gezond verstand rechter. De rechter kan niet weigeren om
een uitspraak te doen.
Art 6 : uitspraken van rechters zijn niet bindend voor andere rechters. Geen precedentwerking!
Common law moeten dit wel doen. Recht is hier gemaakt door rechters, er bestonden geen wetten. Vb. Amerika
Rechtsleer
= niet bindend, gezaghebbende bron van recht
Juristen schrijven over onduidelijkheden in de wet. De wetgever kan deze visies overnemen in de wet.
Rechtsstaat/rule of law
= wij
= objectieve rechtsregels, natuurlijke wetten
= staat waar rechtssubjecten niet onderworpen zijn aan willekeurige regels, maar waar vaste, algemene, onpersoonlijke
en voorspelbare rechtsregels gelden, die door iedereen (ook overheid) moeten worden nageleefd.
Grondrechten
= Overheid moet deze rechten en vrijheden respecteren, geen afwijking
Staat in de grondwet (heel belangrijk, moeilijk te wijzigen)
Gelijkheidsbeginsel
= art 10 GW
Vb. pensioen magistraat ≠ pensioen leerkracht
Pensioen mannelijke leerkracht = pensioen vrouwelijke leerkracht
, Grondwettelijk hof oordeelt hierover
Staat (onafhankelijk, eigen rechtsregels)
= soeverein
- hoogste macht of gezag
- juridisch
Nationale soevereiniteit
= wij
Natie voorop, wil van het volk wordt vertolkt in het parlement
Volkssoevereiniteit
Volk voorop, voor beslissingen wordt iedereen in de staat geraadpleegd
Vb. referendum (ook bij ons)
Uitvoering rechtsstaat
Vrijheden voor rechtssubjecten dankzij Franse revolutie. Montesquieu schreef dat de macht verdeeld moest worden.
- Wetgevende macht : parlement
- Uitvoerende macht : ministers
- Rechterlijke macht : hoven en rechtbanken
Onafhankelijk (moet ook overheid kunnen sanctioneren)
3 machten moeten elkaar in evenwicht houden.
! rechters kunnen niet afgezet worden. Natuurlijke of formele wet?
Scheiding der machten is niet absoluut
- Machten in de organieke zin : organen die machten uitoefenen
- Machten in de functionele zin : activiteiten die elke macht uitoefent
WM UM RM
organiek Kamer van Volksvertegen- Koning (= regering + Staatshoofd) hoven en rechtbanken
woordigers, Senaat, Koning (=
Staatshoofd)
functioneel wetten maken toepassen van algemene regels op beslechten
concrete gevallen en dagelijks bestuur rechtsgeschillen
land
art. 36 Gw art. 37 Gw art. 40 Gw
Parlement controleert Meerderheid in parlement Art 159 Gw
staatsbegroting nodig Grondwettelijk hof
Onderzoekscommissies Wetsontwerpen Raad van State
Vragen aan UM
Interpelleren minister
Staatsmachten / bestuursregimes
Monarchie
Vb. België
= grondwettelijke, representatieve (democratisch verkozen parlement), erfelijke (art 85 Gw) monarchie
Koning heeft niets te zeggen bij de UM & WM, daar heeft hij ministers voor nodig.
Civiele lijst = geld dat koning en familie kijkt om zich te onderhouden als compensatie voor hun aanwezigheid in het
buitenland. (formele wet)
Koning is absoluut onschendbaar op straf- & burgerrechtelijk vlak. Er kan geen subjectief recht op hem uitgevoerd
worden.
Koning kan/wil soms zijn functie als staatshoofd niet uitvoeren :
Kan : Leopold III werd door Duitsers uit België gestuurd naar Oostenrijk, het parlement vluchtte weg naar
Londen tijdens WO II. Als parlement terug was kwam er een referendum, koning terug of niet?, ondertussen was
zijn broer tijdelijk regent omdat Leopold zijn functie niet kon uitvoeren.
