Ontwikkelingspsychologie
DEEL 1: DE ONTWIKKELING VAN HET KIND
I. HOOFDSTUK 1: EEN INLEIDING IN DE ONTWIKKELING VAN HET KIND
1.1 oriëntatie van de ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie/ levenslooppsychologie = wetenschappelijke studie naar patronen van
groei, verandering en stabiliteit van conceptie tot de ouderdom, maar met een accent op de jaren tot
de volwassenheid, waarin veranderingen elkaar het snelst opvolgen.
In handboek beperkt tot aan adolescentie
➔ definitie lijkt eenvoudig maar is het niet: dieper ingaan op wat details
Wetenschappelijke Hypotheses (over de aard en het verloop van de menselijke ontwikkeling)
benadering worden getoetst mbv wetenschappelijke benadering→ wetenschappelijke
studie! Niet intuïtie, “wat zegt wetenschappelijk onderzoek over ontwikkeling”
Menselijke Sommigen proberen specifieke dingen van de ontwikkeling te bekijken, anderen
ontwikkeling eerder de universele (algemene) ontwikkelingsprincipes
houding zich niet alleen bezig met het groeien en veranderen maar ook met de stabiliteit in
het leven van kinderen, adolescenten en volwassenen
- op welke gebieden/perioden
- hoe hun gedrag overeenkomt met eerder gedrag
accent ligt op kinderen (0-18 jaar), adolescentie minder=> bij kinderen grootste verandering
Ontwikkeling = genese, ontvouwen
Lichamelijke groei en veranderingen in de psyche van individuele personen die worden beïnvloed
door de ontwikkeling van de samenleving
➔ Ontwikkeling = groei, toename, stabiliteit, voortgang & teruggang, afbraak, aftakeling
Metafoor voor ontwikkeling: vlinder van rupsen
➔ aandacht aan psychische: sociale, emotionele, cognitie…
➔ ontwikkeling in interactie met de omgeving, bij ontwikkeling zeker de omgeving erbij
betrekken.
Is positief en negatief
Ontwikkeling:
o Continu proces in de tijd
o Niet omkeerbaar
o Globaal naar gedifferentieerd: een baby die een beetje kan kruipen of naar iets naar kan
grijpen, in het begin gaat die heel grote bewegingen maken om iets te grijpen (globaal),
uiteindelijk krijg je fijne motoriek (gedifferentieerd)
1
,Aanverwante begrippen: (geen synoniemen)
o Groei: bv de lengte (genen)
o Rijping: iets leren als er bepaalde fysiologische structuren klaar voor zijn, pas iets trainen als
het kind er klaar voor is bv: wandelen
o Leren: rekenen, spellen… als ouder/leerkracht het aan rijkt, omgeving betrokken om u iets
aan te leren. (bv een boek)
1.1.1 Reikwijdte van het vakgebied
➔ Ontwikkelingspsychologen houden zich met verschillende onderwerpen bezig
Thematische gebieden:
- Fysieke ontwikkeling
o Studie naar de invloed van het lichaam op het gedrag
o Bv. Effecten van het seksuele rijpingsproces tijdens de adolescentie op gedrag, invloed van
de hersenen, zintuigen, zenuwstelsel, behoefte aan slaap/ eten/ drinken/…
- Cognitieve ontwikkeling (verschil tussen kinderen of adolescenten, beiden instaat om te
leren)
o Studie naar de invloed van groei en verandering in intellectuele vermogens op het gedrag
o Bv. Invloed van veranderingen in intellectuele vermogens op gedrag: denken, leren,
geheugen, probleemoplossing en intelligentie
- Sociale ontwikkeling
o Studie naar interacties van mensen en hoe hun sociale relaties in de loop van hun leven
groeien, veranderen en stabiel blijven
o Bv. Evolutie van vriendschappen in de kindertijd, hoe speelt de impact van de ander in de
verschillende levensfasen? Seksuele ontwikkeling
- Persoonlijkheidsontwikkeling
o Studie naar stabiliteit en veranderingen in eigenschappen die personen van elkaar
onderscheiden
o Bv. Bezit een mens gedurende zijn leven stabiele karaktereigenschappen? Morele
ontwikkeling?
Leeftijdsgroepen en individuele verschillen:
- Prenatale periode (conceptie – geboorte)
- Babytijd (0-1 jaar)
- Peutertijd (1-3 jaar)
- Kleutertijd (3-6 jaar)
- Lagere schooltijd (6-12 jaar)
- Adolescentie (12- 20 jaar)
- Volwassenheid (20-60 jaar)
- Oudere volwassenheid of ouderdom (> 60 jaar)
➔ Sociale constructie dat vooral gebaseerd is op Westerse invloeden
➔ Hangt ook af van maatschappij en cultuur op een bepaald moment
2
,Soms duidelijke grenzen, soms artificieel
• Grote individuele verschillen: bepaalde mijltijden genomen in het leven om die
onderscheiden te maken op basis van:
- biologische verschillen: de 1 is sneller volgroeid dan de ander= heeft sneller bepaalde
mijlpalen in zijn leven
- omgevingsfactoren
• Er zijn wel verschillen tussen mensen maar we bekijken de gemiddelden om zo een
inschatting te maken van ‘zit het nog een beetje rond het normale of wijkt het toch wel af’
Ontwikkelingspsychologie
➔ Algemene veranderingen en gedragsreorganisaties die iedereen doormaakt bij het ouder
worden
➔ Ontwikkeling als een normatief gegeven
Maar ook aandacht voor:
Individuele ontwikkeling = individuele variatie rond het normatieve verloop van de ontwikkeling
VRAAG: Wordt de variatie groter/kleiner naarmate kinderen ouder worden?
Antwoord: verschillen worden groter bij ouder worden. Bij geboorte zijn er op vlak van genen
wel wat verschillen maar niet gigantisch, omgevingsinvloeden verschillen sterk dus hierdoor
verandert het individu.
Waarom?
➔ Grotere impact omgevingsinvloeden
Verruiming sociaal netwerk
Normatieve gebeurtenissen
Cohorten: groep mensen van dezelfde leeftijd die in een bepaalde streek is geboren.
1.1.2 Invloeden op de ontwikkeling: ontwikkelen in een sociale wereld
Cohort = een groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek is geboren
Leden van zelfde cohort delen aantal omgevingsfactoren (bv. economische toestand, epidemieën,
oorlogen,…)
➔ er zijn generatieverschillen, maatschappij verandert
Normatieve gebeurtenissen = gebeurtenissen die zich voor de meeste individuen binnen een groep
op dezelfde manier voltrekken
3
, Verschillende soorten invloeden op de ontwikkeling:
toepassingsgerichte examenvraag: “van welke soort is dit een invloed” met een voorbeeld
- Normatieve historisch bepaalde invloeden (ook wel cohorteffecten)
Bv. Corona, 9/11, atoombom, rampen, oorlogen, economische groei en crisis, epidemieën…
➔ sociaal-historische gebeurtenissen: gebeurtenissen die een grote invloed hadden op een
bepaalde generatie (bv: oorlogen, economische groei en crisis, hongersnoden en
epidemieën…)
- Leeftijdsgebonden invloeden
Biologische en omgevingsinvloeden gelijk voor mensen in bepaalde leeftijdsgroep, ‘ongeacht’
wanneer of waar ze opgroeien
Bv. Menopauze, start schoolcarrière, voor het eerst naar school gaan, puberteit bereiken, …
Bepaald moment in uw levensloop dat verschillende mensen meemaken. Over heel de wereld
rond dezelfde leeftijd
- Normatieve sociaal-cultureel bepaalde invloeden
Bv. Etnische afkomst, sociale klasse, subcultuur: emo’s/gothic/…
- Niet-normatieve gebeurtenissen
Atypische gebeurtenissen op tijdstip dat dit meeste anderen uit die groep niet overkomt
Bv. Studeren met achtergrond (zeer) lage SES, trauma’s, ouders verliezen door een ongeval,
landelijke wedstrijd winnen
1 ding dat een individu overkomt maar dat overkomt niet iedereen
1.2 Kinderen: verleden, heden en toekomst
1.2.1 Vraagstukken bij thema’s van de ontwikkelingspsychologie
Een aantal vraagstukken over de ontwikkeling domineert het vakgebied.
Bv:
- aard van de veranderingen tijdens de ontwikkeling (continu of discontinu)
- belang van kritieke en gevoelige perioden
- levensloopmodel versus gerichtere benaderingen
- nature en nurturedebat
4
