SV: wijsgerige pedagogiek
Les 1
Intro
- Vroeger: pedagogische wetenschappen algemeen pedagogische opleidingsonderdeel
o Reden: wijsgerig niet gehanteerd aangezien dit een basisdiscipline was
o Pedagogiek was nauw verbonden met filosofie aangezien filosofisch werd nagedacht over de opvoeding
omgekeerd: filosofen hielden zich bezig met opvoedkundige kwesties
- Hedendaags: wijsgerige pedagogiek
o Wijsgerige is alles behalve de basisdiscipline Zeer ruime en veelzijdige discipline
o Nu: niet meer filosofisch, maar sterk gericht empirisch benadering van fenomeen opvoeding
o Doel: fundamentele en kritische reflectie op betekenis opvoeden, onderwijzen en vormen hulp van filosofische
begrippen en auteurs
o In het Engels betekent Pedagogy= didactisch onderwijs, niet gelijk aan onze pedagogie bestaat enkel philosophy
of education
o In anglo-amerikaans context heb je enkel education studies departmens
o Pedagogiek in duitsland ontstaan
- Tegelijkertijd: wijsgerige pedagogiek is meer dan een hulpwetenschap of inleidend vak, is niet enkel filosoferen over
opvoeding met inzichten van filosofie
o Filosofie en pedagogiek zijn beide een product: Antieke Griekse beschaving
o Ze zijn de wortels van: filosoferen over het leven/wereld en begrip krijgen op opvoeden
- Filosofische vragen zijn verbonden met pedagogische vragen: hierin komt namelijk 2 centrale kwesties
o Gepaste manier om vorm te krijgen aan individuele en collectieve leven niet alles is van nature; verandering is
mogelijk; geen noodzaak in manier van leven tot nu toe
o Juiste verhouding tussen zelfvorming en vorming door anderen wordt altijd een deel gestuurd, maar ook is het
een zelfsturend proces (anders spreekt men van indoctrinatie)
o Wist het verschil niet tussen een filosoof en pedagoog beide dezelfde kwestie centraal; eerste filosoof= leraar=
pedagoog
- Filosofie meer dan: intellectuele discipline dat speculatief en systematisch theorie bevat van de hele werkelijkheid
- Veel filosofen trachten op een originele manier een nieuw systematische/abstracte constructie uit te vinden
verklaren van het universum theorie: algemene filosofie kunnen noemen
o Door hun theorie trekken ze conclusies waardoor mensen moeten kiezen voor een bepaald manier van leven
o Filosofen houden geen rekening met de eventuele consequenties voor persoon en de maatschappij
o Trekken hun theorie door naar alle leersystemen en moraalkritieken
- Filosofie: verstandelijke aangelegenheid buiten het leven men oefent het uit om aan nergens meer aan te hoeven
denken ontwikkelen theorieën voor zichzelf; hieruit kunnen wel regels en inzichten worden afgeleid om in het
dagelijks leven te hanteren
- Hadot: wijsbegeerte = zelf een manier van leven
o Filosofen filosoferen over zaken dat in het dagelijks leven voorkomt; ze willen een antwoord op vragen en
uitdagingen die in het leven voorkomt geven gestalte aan hun leven = Ethos
o Oorsprong van filosofie is een levenkunst
- Oude Grieken: Een filosoof kiest ervoor om zo te leven en niet anders bevatte consequenties: hij/zij moest aan
zichzelf werken om een goede filosoof te zijn ‘men kan een filosoof worden door zichzelf op te voeden (band tussen
pedagogiek en filosofie)
Pedagogiek
- Pedagogiek= academische studie van het fenomeen opvoeden; is de wetenschappelijke studie van de pedagogie
o
Is niet gelijk aan pedagogie= alle vormen van opvoedkundige handeling
- Academisch= universitaire discipline , gebaseerd op onderzoek
- Opvoeden: moeilijk te definiëren wat is opvoeding
o Arend: 2 conclusies: kind komt nieuw op aarde en krijgen kans om invloed te hebben op de wereld: zowel gevaar
als een kans
o Arend: opvoeden: het kind beschermen tegen de wereld, maar ook de wereld tegen het kind beschermen
o Arend: voornaamste voorwerp van pedagogiek is de wereld
De vraag naar de essentie van opvoeding: 2 illustraties
- Klaus Mollenhauer: opvoeden is door en door een intergenerationeel gebeuren
o Zijn boek gebruikt verschillende getuigenissen waarbij wordt aangegeven waarbij de opvoeding fout liep
, o Brief: Brief aan mijn vader: Sarte is blij geen echte vader te hebben gehad omdat dit hem had verstikt ligt
niet aan zijn vader maar aan het fenomeen van opvoeden
- Technisch handelen in termen van opvoeden: het oplossen van een probleem aan de hand van een beproefd en
wetenschappelijk
o Wilt ook zeggen dat diegene die de handeling uitvoert beschikt over een expertise
o Daarentegen wil het ook aangeven dat de oplossing effectief en efficiënt is – ideaal
o Bekend voorbeeld: behavioristische opvatting= psychologische trekking dat geen verschil ziet tussen gedrag van
dieren en mensen; bij beide is gedragsveranderingen onderhevig een wetenschappelijke principes (operante
conditionering); Leertheorie die stelt dat men via een geprogrammeerd toedienen/ wegnemen van psotieve/
negatieve ervaringen om het even welk gedrag kan aanleren/afleren (opreante conditionering)
Gedrag dat nog niet wetenschappelijk verklaart kan worden wetenschappelijk kunnen bewijzen Dezelfde
principe algemeen toepasbaar
Geen grenzen: duiven leren tafeltennissen, maar ook mensen hun gedrag kunnen sturen
Zo de beste opvoeding kunnen realiseren: juist opvoedende handelingen en juiste condities creëren
- Walden 2
o Teruggetrokken in een hut andere maatschappelijk etopie
o Kinderen worden op een andere manier opgevoed nl. niet bij de ouders en er werd systematisch en
wetenschappelijk stimuli toegediend zodat de kinderen tolerantie kunnen opbouwen
o Momenteel hebben kinderen geen tolerantie in de SL , niet kunnen opbouwen
o Gebruik van een gerichte manipulatie
o Kinderen zijn op 6 jaar ethisch volgroeid
o Doel perfecte opvoeding nabootsen en de ideale SL creëren enorm geloof in de maakbaarheid
o Ideologie: het ‘geluk’ moet worden gedemocratiseerd
o Walden 2: commune: geen biologische verwantschap meer
o Vroeger: toeval leren beheersen van de tolerantie, maar werd teveel aan toeval overgelaten
- Opvoeden is een proces dat volledig te beheersen valt Teaching machine
o Watson: leerling van Skinner
o Kinderen worden opgevoed door een machine krijgen meteen feedback waardoor ze vaardigheden en kennis
verkrijgen; stap voor stap wordt dit moeilijker
o opvoedingssysteem zonder ouders en leerkrachten: zijn nooit perfect
o baby’s worden in instelling gezet om totale zelfbeheersing en prefecte frustratietolerantie te kunnen realiseren
o geen sprake meer van natuurlijke selectie, toeval en ideologie wetenschappelijke opvoeding & ideale wereld
o systeem nooit helemaal in de praktijk gekomen
- behavioristische (mechanistische) gedragsverandering als opvoeding?
o Essentieel: geloof in vormbaarheid; een attitude maar niet wetenschappelijk bewezen Altijd een spanning
tussen sturen en voldoende vrijheid beiden: op zekere hoogte is opvoeden steeds ook zelfopvoeding
- Meirieu: constitutieve principes of constitutieve mogelijkheidsvoorwaarden
o DE vrijheid van het kind
o Dat het kan daarom altijd te mislukken
o Opvoeden nooit opgeven iedereen is opvoedbaar
o Een zekere onwetendheid is noodzakelijk: nooit helemaal kunnen/mogen weten wie het kind is je weer op
voorhand nooit wat het effect van de handeling gaat zijn
- 3 aspecten accepteren voor opvoeding
o Vormbaarheid: vanuitgaan dat mensen kunnen leren, vooruitgaan, vorm krijgen
o Niet-transparant: self-fulling propecy; als je weet dat iemand iets niet kan, dan zal dit ook realiteit worden
o Vrijheid
Is dit de basishouding van een pedagoog?
- opvoedingssituaties zijn altijd een grote onzekerheid (verleidelijk om de oplossing te volgen; maar deze gaan in tegen
echte opvoeding)
- Opvoeden is geen technisch kwestie, maar een antwoord op een gebeuren
o Wanneer we iets naar onze hand zetten, verliest het fenomeen zijn betekenis
o Maakt dat we onwetendheid moeten tolereren
o Constitutieve mogelijkheidsvoorwaarde: niet 100% weten wie onze opvoeder is en welk impact het pedagogisch
handelen heeft
o Weten nooit welk effect ons handelen uiteindelijk zal hebben
- Volledige transparantie: weten en zien alles geen vertrouwen, gezag en respect meer
o Vicieuze cirkel: steeds opzoek naar effectievere manier
- Opvoeden is het gebeuren van aspecten etymologische oorsprong ‘geboren worden’
o Deze nieuwe generatie zorgt juist voor een variatie aan de wereld, nieuwe mogelijke toepassingen/veranderingen
o Ook kent dit een gevaar want het kan zowel positief als negatief uitdraaien
, o Enkel mogelijk als we dit uit handen geven aan de nieuwe generatie
o Toekomst van de kinderen staat op het spel (groot gevolg)
- Mollenhauer: gebeuren
o Opvoeden is geen technische kwestie
o Opvoeden is een essentie tussen 2 generaties (wisselwerking)
o Opvoeden existentieel voor het goede in ons leven door te geven voortbestaan van de wereld staat op het spel
- Children of men: er komt geen nieuwe generatie meer
o Samenleving is duister, hopeloos
o er is geweld en eigenbelang
o Niet meer gehecht aan aspecten aangezien we dit niet kunnen doorgeven
o Belangrijk om na te denken over de betekenis van het leven en wisseling van een nieuwe generatie
- Waarom willen we eigenlijk kinderen krijgen = fundamentele pedagogische vraag
o Mollenhauer: Omdat we het goede in ons leven willen doorgeven
o laten ontwikkelen door diegene die na ons komen
- Anti-pedagogiek: beperkt zich tot het begeleiden van het kind – houdt in: respect voor rechten/tolerantie voor
gevoelens/ bereid eigen gedrag aan te leren, ‘gewoon een aardig mens zijn’, elke mogelijke situatie wordt spontaan
ondergaan, maar er wordt niet teruggevallen op theoretische kaders onjuiste opvoeding; pedagogische thema’s
uit de weggegaan
o Tegen het opvoeden, kinderen kunnen hun eigen leven
o MAAR: je kan niet niet opvoeden; je geeft altijd een boodschap mee
- Opvoeden = zorg dragen voor de wereld (= pedagogiek)
o Door nieuwelingen ontstaat er een gevaar,
o Pedagoog: kijken naar de existentiële vraag: hoe kunnen we nieuwigheid plaatsen in de samenleving
- Biesta: opvoeding en menselijk subjectwording in de samenleving met anderen en een wereld
o Kritiek: het herleiden van pedagogische processen tot een kwestie van leren (= learnification) herleiden tot een
technisch aangelegenheid dat dient om leerresultaten te bewerkstellen op basis van wetenschappelijke resultaten
o Geen aandacht voor de diepere betekenis van opvoeden
o Studenten moeten iets leren, voor een reden en van iemand volgens hem
o Natuurlijk moeten we zaken aanleren, maar het maakt een verschil als iemand ons deze kennis en vaardigheden
aanleert Belangrijk om te kijken van wie we leren
o Kijken naar doel opvoeding: waarom leren we dit aan?
- Biesta: 3 mogelijke opvoedingsdoelen
o Kwalificatie: overdracht en verwerven van nodige kennis en vaardigheden uitgedrukt: diploma en arbeidsmarkt
o Socialisatie: initiatie in traditie, in gevoeligheid, regels en waarden eigen aan samenleving
o Subjectivering: leven leiden als subject, vormgeven aan eigen leven en eigen verlangens als antwoord op
betekenisvolle wereld en andere (die op ons pad komen) belangrijkste, maar meest niet toegepast
- Biesta: leerlingen leren niet enkel wat we zeggen, maar ook leren ze hoe we het doen
o Het herleiden van opvoeden en onderwijs naar hetzij socialisatie of kwalificatie: kan niet
- Wanneer opvoeden enkel over leren gaat, doet het middel er niet meer toe is niet meer echt opvoeden
- Eendimensionale focus op leerwinsten, herleidt opvoeden tot een technische kwestie
o Bv. huiswerk afschaffen voor effectievere leerresultaten Toch behouden voor goede pedagogische redenen
o Biesta: andere dimensies van opvoeden belangrijk dan enkel leren bv. door het verkrijgen van
verantwoordelijkheid door het maken van huiswerk
Filosofie en opvoeding in de klassieke oudheid
De sofisten, Socrates en Plato
- Allereerste filosofen in Griekse kolonies: Klein-Azië
- Stelde de vraag: Waar orde en samenhang van de komos afkomsting zijn
- 5de eeuw voor christus: plotse verandering
o Volstond: van generatie op generatie vertelde verhalen (mythos) te volgen en de opgelegde regels (nomoi) te
gehoorzamen zonder hierbij vragen te stellen
o De morele standaarden werden aangevoeld als natuurlijk (physis)
o Oorzaak: kolonisering en handel: kwamen mensen in contact met andere gewoontes en zeden
traditie niet langer zien als vanzelfsprekend en natuurlijk
ontstaan van eerste democratie, school en theater
o Theater: mens kijkt voor het eerst naar zichzelf
o School: aanleren van nieuwe aspecten
- Men beseft: etnisch vacuüm: mensen fundamenteel gaan nadenken over het vorm geven van eigen leven en
samenleving nood aan een maatschappelijk gesprek
o Hanteren van een logos: argumenterende rede die naar oplossingen zoekt in een tegensprekelijk debat
, o Vindt een verschuiving van Mythos naar Logos plaats
o 2 radicale samenhang te zien: Door vertellen van verhalen over goddelijke krachten waar mensen geen vat op
hebben & rationeel willen begrijpen van argumenten die men kan controleren en weerleggen op basis van
natuurkrachten
o Debat op de agora: hier kon elke burger zijn stem laten horen enkel mannen
o Burgers uit de polis (debat): moeten actief participeren aan democratische discussie; diegene die niet meededen
werden gezien als idiotes
- Thales= eerste filosoof: Beweert dat alles water is water geeft leven; water is de oorsprong van het leven; ook de
vader van driehoeksmetingen (piramides)
De sofisten
- Progressieve intellectuele spelen in op vraag van jongeren die leidende rol in politiek willen
- Training bevat overtuigen van grote groep mensen door in te spelen op emoties, ook stelling voor als tegen
argumenteren met dezelfde overtuigingskracht
- Men leerde technieken om het publiek voor zich te winnen
- Argumentatie leek op eerste zicht waar, maar na nader onderzoek was het geen fundament van werkelijkheid
- Aangeprezen voor het gebruik van manipulatie, misleiding, drogredenen…
- Slechte naam door Socrates en Plato: radicaal verschillende filosofische visie,
o sofisten enkel geïnteresseerd is in het overtuigen van mensen en vragen hier een bepaald loon voor
- Sofisten= pedagogische mensen
- De bekenste sofist: Prothagoras
o Uitspraak: de mens is de maat van alle dingen, van die welke zijn, hoe ze zijn, van die welke niet zijn, hoe ze niet
zijn Relativisme: er is geen absolute waarheid, iedereen heeft zijn waarheid
o Uitdrukkingen in goed en kwaad zijn dit niet per se, maar ze worden goed gezien indien het een bijdrage levert aan
de samenleving
o Waarheid is altijd ondergeschikt aan het algemeen nut
- Prodikos: godsdienst vindt oorsprong in verering van het nuttige, onder een persoonlijke vorm het aanbieden van
wat een persoon wil zoals bv. God De goden zijn een projectie van wat de mens tot nut strekt
- Kritias: men heeft een god uitgevonden om mensen schrik aan te jagen, zo gingen mensen geen kwade dingen doen,
zeggen of denken
- Voor het eerst wordt de discussie gevoerd het (niet) bestaan van goden, maar ook over rechtvaardigheid voor
slavernij
- Isocrates: de uitvinding van de school
- Algemene strekkking: waarheid van een overtuiging doet er niet toe
o Leven komt eigen op het feit van macht nut & macht zijn meer belangrijk dan waarheid
Maatschappelijke nut en brute machtsuitoefening doet alsof men een logische/dwingende en
waarheidsgetrouwe argumenten geven om hun doel te bereiken cyniche visie op politiek
Les 2: wijsgerige pedagogiek
Verheldering M.b.t. vorige les
- de school niet als een instelling bedoeld om te socialiseren, maar een democratische plaats van vernieuwing van de
maatschappij; of in de les van vandaag bijvoorbeeld: idee (Plato), geluk, God, democratie (Aristoteles)
- pedagogiek heeft betrekking op de wereld, niet op kinderen (Arend)
o Niet opvoeden zonder dat er kinderen zijn, maar worden dan begrepen in relatie tot een wereld van
betekenisssen en tot een wisseling van generatien in die wereld
o ‘het kind’ ≠ kindjes (unieke individuen) = de nieuwe generatie
cf. etymologie van het woord ‘kind’ heeft te maken met ‘afstamming’
o Elke nieuwe generatie bestaat er een mogelijkheid om opnieuw te beginnen aan te wereld en een nieuwe
vorm te geven aan de wereld
o Kind in interactit tot een oudere generatie en de wereld
Socrates
- Symbool van ‘de’ filosoof
o Socrates: de filosoof en pedagoog/leraar: door de manier waarop hij in het leven staat
- Socrates is niet gericht op zijn uiterlijk wordt de lelijkste filossof genoemd
