Notes de cours
Samenvatting Archeologie van de Kust en de Zee VUB
- Établissement
- Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Samenvatting van alle hoorcolleges.
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
Archeologie van de kust en de zee:HOOFDSTUK 1: INLEIDING:
LES 1: (01/10):
1. Inleiding:
Inhoud van de cursus:
1. Inleiding: definities, concepten (tijdscapsule/zeemogendheid/maritieme landschappen) en
specificiteiten.
2. Onderzoekstechnieken
3. Wetgeving mbt maritieme archeologie: internationaal en nationaal/regionaal
4. Maritiem archeologisch erfgoed gelinkt aan België: een bloemlezing: o.a. vissersdorp
Walraversijde, een Romeinse dijk, het strand als archeologisch archief, paleontologisch bot uit
zee, scheepswraksites in België: een overzicht, WOI een maritieme oorlog, de kogges van
Doel,…
5. Martiem archeologisch erfgoed uit de rest van de wereld: een bloemlezing: o.a. Happisburg,
la grotte Cosquer, Bouldnor Cliff, Roskilde, Mary Rose, de kogge van Bremen, HMS Swift,…
2. Maritieme archeologie; wat en historiek:
Wat wordt er onder ‘maritieme archeologie’ verstaan?:
Definitie Maritiem Archeologisch Erfgoed Materiële bronnen die verband houden met de
directe interactie van de mens met de wateren van de wereld (oceanen, zeeën, rivieren, meren,…)
1. Nautische archeologische monumenten: al wat vaart met inbegrip van lading en ballast, alsook
de lading, de bemanning, leven en werken aan boord,... Hieronder valt al het onderzoek naar
scheepswrakken, het meest in het oog springende aspect van de maritieme archeologie. Dit
staat los van de vindplaats zelf: een scheepswrak kan in zee, aan land, in rivieren,…worden
aangetroffen. Heel wat onderdelen van schepen worden aangetroffen als verstevigingen van
oevers bijvoorbeeld. Bootgraven zoals dit van Sutton Hoo is een ander voorbeeld van het
aantreffen van een schip buiten het water. Varend erfgoed hoort daar ook onder evenals
afbeeldingen van vaartuigen in rotsen of in muren gekrast (bijvoorbeeld in de muren van de
gevangenis van Zierikzee), kinderspeelgoed in de vorm van vaartuigen, vaartuigen afgebeeld
op ceramiek,...
o Vb. Balast: Natuursteen, lood, steenkool, baksteen, zand, blokken gietijzer… In de
huidige betekenis heeft dit woord eerder een negatieve connotatie (overtollige last),
in feite is ballast een levensnoodzakelijk element voor een schip: garandeert
stabiliteit, zorgt voor een adequate ligging in het water, is dus helemaal niet negatief.
Een deel van de ballast is vast, een ander deel is variabel in functie van de vracht en
de bemanning. Ballast werd uiteraard maximaal als economische goed aangewend.
Men gebruikt bij voorkeur materialen om de stabiliteit te garanderen die naderhand
ook nog konden verhandeld worden.
1
, Vb. Walraversyde: Stenen die uit de Oostkust van Engeland kwamen geven
een duidelijke contactlink tussen de 2 gebieden)
Vb. Ragusa, Dubrovnik: Hier werd door buitenlandse schippers (Italië..) grond
meegenomen naar Kroatië als balast, omdat dat te weinig aanwezig was om
te planten.
2. Alle archeologische monumenten aan land, maar in de nabijheid van water, die bij hun
functioneren in belangrijke mate op zee of op het water gericht waren, m.a.w. in de
overgangszone land-zee, en die bij hun functioneren volledig of minstens in belangrijke mate
op zee of op het water gericht zijn. ; Aanleg- en haveninfrastructuur (dokken, slipways,
landingsplaatsen,…) Sluizencomplexen, dijken, scheepsliften Getijden- en andere
watermolens Vuurtorens Scheepswerven Vissersnederzettingen Specifieke op vis gerichte
installaties (visweren, visrokerijen, traankokerijen,…) Ambachtelijke installaties die werken
met grondstoffen uit zee: kalkbranderijen, zoutziederijen In de omgeving van water gelegen
toeleveringsbedrijven (houtzagerijen) Bruggen en doorwaadbare plaatsen …
o Vb. Visweren: antropogene statische structuren die zich in de intergetijdenzone
bevinden en meestal in bovenaanzicht vanop grote afstand V-vormig zijn. Een soort
vaste fuiken die vis vangen die zich bij hoogtij te ver gewaagd heeft en die bij
afnemend tij bij de terugkeer naar dieper water in de fuik belandt.
3. Het aspect ‘onderwater’ voegt daar nog enkele zaken aan toe. ; In zee verdwenen
nederzettingen, resten of sporen van bewoning of activiteit. Vliegtuigwrakken
(‘luchtschepen’), paleontologisch botmateriaal; Dit is soms afkomstig van landdieren, maar
zijn o.a. door waterspiegelstijging in water beland. Er kan over gediscussieerd worden of het
hier in alle gevallen gaat om archeologisch materiaal omdat het niet per se in contact is
gekomen met de mens.
Verwante begrippen: nautical archaeology, coastal archaeology, lacustrine and
riverine archaeology, Underwater Cultural Heritage (UCH): begrip gehanteerd door Unesco
Paleontologische resten: schemerzone
In Spanje wordt zelfs alles dat zich onder de watertafels bevindt als
onderwaterarcheologie beschouwt. Dat heeft voornamelijk te maken met de
conservatietechniek en minder met de context op zich. Hier bestaat dus een groot
geografisch onderscheid in.
Maritieme archeologie in verhouding tot maritiem erfgoed:
1. Materiële bronnen (ondergronds, bovengronds, onderwater, nog varend): archeologie, bijv.
scheepswrakken
2. Geschreven/iconografische bronnen: geschiedenis, bijv. de boekhouding van een
scheepswerf of het archief van de VOC,…geen historische bronnen
3. Immateriële bronnen: tradities, volkskunde, taalkunde, antropologie bijv. vissersliedjes
Vissers tegen archeologie:
Vissers hebben erg veel kapot gemaakt in de bodem, vooral vanaf het moment dat schepen
ontstonden met aan beide zijden netten om vissen mee te scheppen. Dit is naar analogie met
landbouwers die door het ploegen in de grond ook contexten kapot maakten.
2
,Discussiepunten:
1. Authenticiteit versus replica: bijvoorbeeld Anna Rogde (laat 19de-eeuws zeilschip dat nu nog
steeds vaart in Noorwegen (voor toeristische doeleinden weliswaar) en permanent goed
onderhouden is en dus als gevolg van het goede onderhoud ook nog weinig originele
planken bevat). Stel dat die Anna Rogde nu zinkt en een scheepswrak wordt. Hoe dateren
we dit scheepswrak? Bouwdatum versus datum van vergaan. De archeologisch meest
relevante datum is de datum van vergaan.
2. Archeologie versus ouderdom. Vanaf wanneer wordt iets beschouwd als een relevante
materiële bron voor het verleden? Hoe oud moet iets zijn om tot het onderzoeksdomein van
de archeologie te behoren? 100 jaar (UNESCO)? Einde van WO II? 25 jaar? Enkele jaren?
Gisteren? Dit 8 onderscheid wordt ook gehanteerd als grens tussen ‘bergen en archeologisch
opgraven/onderzoeken’, waardoor het geen louter intellectuele discussie is.
3. Besproken cases:
Besproken cases:
*Pommeroeul; Romeinse periode:
*Kogge van Doel:
*Wrakken uit de wereldoorlogen:
De wereldoorlogen zijn tegenwoordig al zo goed als archeologisch domein, ondanks
de vele kritiek die hier op komt. Velen zijn van mening dat alles al geweten is over
deze gebeurtenissen, maar toch zijn er interessante gegevens te halen uit
contexten aan de hand van archeologisch onderzoek.
Het schip dat gebruikt werd voor evacuaties uit Duinkerke ligt nu nog op de
bodem van de zee, maar het heeft tot conflict geleid met de Britten. De Britten
willen geen onderzoek toelaten op het schip.
Zulke schepen blijven ook steeds op de bodem liggen, tenzij het echt uitzonderlijke gevallen
zijn. De Vasa in Stockholm was een koninklijk schip dat is bovengehaald. Zulke schepen worden vak
niet uit het water gehaald omdat het enerzijds een gigantisch werk is om ze uit het water te halen,
maar anderzijds kan men ook de vragen stellen ‘waarom?’ en ‘hoe gaat men het conserveren?’.
3
, *Pijlgewichten:
Setjes van gewichtjes die in elkaar kunnen gestoken worden en in set enkel op schepen worden
gevonden omdat men aan land nooit de volledige set zou deponeren, tenzij
in een bewuste schatkuil, zoals dat bijvoorbeeld ook met bronsdepots
voorkomt. In Denemarken komt dit o.a. geregeld voor.
*Depots in veenmoeras:
Depot dat gemaakt is na een veldslag als devotie of offer en daarom een erg
rijke dumpplaats/context. De Romeinse wapens werden enorm gegeerd ook
buiten het Romeinse rijk, waardoor die ook zeker in enorme aantallen in
Denemarken aanwezig zijn door de grote mate aan depots.
*Balast:
Keien of natuursteen die in het geval van Raversyde veelal van de Engelse kust komen waar
de stranden bezaaid liggen met dat soort ronde keien. Uit de geschreven bronnen wist men al dat
men uit Vlaanderen steenkool ging halen uit Newcastle. Naar onderzoek blijkt dat steenkool ook hier
dezelfde oorsprong kent. De keien zijn ook uit de buurt gekomen van deze handelsplek.
Er zijn paketten aan middeleeuws archeologisch materiaal gevonden in New York uit de 13de-
14de eeuw. De verklaring hiervoor is het gebruik van balast vanuit Engeland dat is meegenomen na
het bombardement van een stad en die balast is dan gebruik om valleien in New York op te vullen.
Ook gietijzeren blokken kunnen als balast dienen. Er is ook een verschil tussen permanent en
flexibel balast, maar dan is er nog een variabele variant. Bij het brengen van een hele zware lading en
het terugkeren met een veel minder zware lading zal men moeten compenseren met nieuwe balast
op de plek van handel. Na verloop van tijd ontstaat er zo een hele mix en een heel traject van balast.
*Schelpenlaag aan de kust:
Naar analogie met de keukenmeulliger. Het begin van sedentarisatie is
gemakkelijk aan zee, omdat men er het hele jaar door kan leven en eten.
Deze schelpenlaag toont aan hoe men hier sedentair aanwezig was.
4
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur charlottevanriet. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €5,99. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
53340 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans