SAMENVATTING TOEGEPASTE
DIEETLEER 1 THEORIE
2 VDK – Anaïs Vandesande
EERSTE SEMESTER
,Lessen toegepaste dieetleer 1 – Theorie (PPT + Online lessen)
Evaluatie
Het OPO bestaat uit 2 OLA’s :
• Toegepaste dieetleer 1 : theorie (60%)
o Schriftelijk examen on-campus (kennis-, inzichtsvragen en kleine casussen)
• Toegepaste dieetleer 2 : praktijk (40%)
o Labofunctioneren, 1 DOT, 1 recept en 1 test voedingswaarde
Indien voor 1 van beide OLA’s <10/20 → geen credit voor het OPO en het laagste punt wordt
behouden.
Dit OPO is niet tolereerbaar.
Voedingsleer – Toegepaste voedingsleer – Dieetleer
Gezonde personen
• Aanbevelingen voedingsstoffen volgens gezonde voeding
Persoon met pathologie
• Afwijkende normen (bv. minder kcal, meer vezels), afhankelijk van dieeteisen
(kennen normen elke ziekte → cursus)
Overzicht cursus
Bespreking van enkelvoudige diëten = 1 hoofdkenmerk (bv. energieverrijkt dieet)
• 16 hoofdstukken
• H1 : Inleiding
• H2 → H16 : bespreking van verschillende enkelvoudige diëten
• Belangrijk bijlagen in de cursus (artikels en werkbladen) deze door te nemen
• Verwijzingen naar het boek ‘Het diëtistisch consult’ + online toepassingen
o Het Diëtistisch consult (DC)
▪ Naslagwerk, te gebruiken naast de cursus (H1)
▪ Pagina’s waarnaar verwezen wordt, grondig te bestuderen en kunnen
toepassen in de praktijk
▪ Relevant voor rollenspel, GIO, open consultaties, stage etc.
o Online toepassingen
▪ Inloggen met je persoonlijke code (zie handboek)
▪ Per thema → opdrachten en video’s
• Dieetproducten doorheen de cursus kennen (merken) → zie ook praktijklessen
• Rekenmachine en voedingsmiddelentabel tijdens de live lessen !
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 1
,Hoofdstuk 1 : Diëtistisch consult
Inleiding
Dieet (definitie, Grieks) = ‘leefregel, leefgewoonte’ → meer dan enkel voedingsgewoonten
(bv. rust, beweging, arbeid en hygiëne)
→ Engelse ‘Diet’ omvat alleen ‘voeding’ (bv. normal diet, therapeutic diet)
→ Nederlandse ‘Dieet’ omvat ‘een voeding die om medische redenen aan specifieke eisen
moet voldoen ten behoeve van een individu’
(Definitie niet vanbuiten kennen maar de visie achter ‘dieet’ zien)
Diagnostisch dieet?
Bv. vermoeden glutenintolerant – patiënt gedurende enkele dagen geen gluten meer –
klachten weg? = glutenintolerantie
Bv. vetverlies in de stoelgang – patiënt gedurende enkele dagen vetvrij dieet – nog steeds
vetvlies in stoelgang? = probleem bij de vetvertering
1) Voeding
2) Medische redenen
3) Specifieke eisen
4) Individu
Indeling diëten
Specifieke eisen
• Chemische samenstelling (bv. beperking, verrijking, eliminatie, constant :
energiebeperkt dieet, natriumbeperkt, eiwitverrijkt, glutenvrij, lactosevrij,
diagnostische diëten : vetconstant, calciumconstant …)
• Fysische eigenschappen (bv. toedieningsweg / consistentie : bv. oraal – gaat niet
meer? = sondevoeding – gaat ook niet meer? = parenterale voeding, intraveneus)
Samenstelling
• Enkelvoudige diëten = 1 hoofdkenmerk (bv. energiebeperkt, natriumbeperkt,
eiwitverrijkt)
• Samengestelde diëten = meerdere kenmerken (bv. diabetesdieet : letten op
koolhydraten, energie, vezels, natrium etc. of het energiebeperkt dieet : meer vocht,
meer vezels, alcohol beperken, enkelvoudige suikers beperken etc.)
Hoe komt een dieetbehandeling tot stand?
De verschillende fasen die we doorlopen → Overzicht fasen :
1) Aanmelding van de patiënt (screening)
2) Diëtistisch onderzoek
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 2
,3) Diëtistische anamnese
4) Dieetbehandeling : behandelplan en behandeling
5) Evaluatie
6) Afsluiting
→ Belangrijk punt als diëtist : methodisch handelen (diagnose en therapie)
• Gestructureerd
• Transparant (naar zowel cliënt als collega’s)
• Uniform bv. ‘een andere diëtist zei dat anders’ – werken volgens kwaliteitsnormen
• Kwalitatief
FASE 1 : Screening
→ Patiënt die op eigen initiatief komt naar de diëtist :
• Goed screenen (veilig, zinvol)
• Het diëtistisch consult (DC) – pg. 43 – 45 (2.5.2.)
→ Patiënt die niet op eigen initiatief komt naar de diëtist, maar gestuurd door een arts :
• Voorschrift van de arts, al een diagnose gesteld
Wat is dat nu juist screening?
• Reden bezoek? – Kan ik iets doen? bv. vragen ‘Waarom kom je bij mij?’
• Welke klachten? – Zijn deze wel voedingsgerelateerd?
• Is er een medische diagnose gesteld door een arts? (veel cliënten hebben zelf de
diagnose gesteld) – bv. ‘Ik wil op papier zien dat jij glutenintolerant bent.’
• Bijkomende familiale zaken? Medicatie?
• Ben ik al voldoende vertrouwd met dat dieet?
• Eventueel andere professional bijkomend inschakelen, gespecialiseerde diëtist?
Oefening : aanmelden met (1) /zonder (2) doorverwijzing
Welke activiteiten onderneem je om je voor te bereiden op het gesprek?
• Voedingsmiddelen opzoeken die veel cholesterol bevatten opzoeken en oplijsten
(dieetbehandelingsrichtlijn hypercholesterolemie)
• Meer informatie opzoeken over die cholesterol (ziektebeeld bestuderen)
• Huisarts bellen over labowaarden, medicatie en mogelijke nevendiagnoses (indien
nodig)
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 3
,Hoe leg je uit wat je gaat doen?
• ‘U bent zonder verwijzing van de huisarts bij mij gekomen voor een consult. Het is
mijn verantwoordelijkheid om na te gaan of ik u mag behandelen. Daarom leg ik u
nu een aantal korte vragen over de reden van u bezoek aan mij voor. Hiermee kan ik
inschatten of een dieetbehandeling zinvol en veilig is. Met veilig bedoel ik dat ik wil
nagaan of er geen risico’s aan het volgen van een dieet kunnen zitten. Na het stellen
van de vragen leg ik u uit wat mijn conclusie is en vertel ik u wat mijn voorstel is voor
verder onderzoek of behandeling. Dit zal maximaal 15 mintuten duren. Is dat
duidelijk voor u?’ (modelantwoord)
o Bv. Is er al een diagnose? Neemt u medicatie? Etc. (voldoende informatie
verzamelen voor men kan starten)
FASE 2 : Diëtistisch onderzoek
→ Patiënt gaat eerst naar arts
• Screenen van de patiënt niet nodig
• Arts stelt diagnose → dieet nodig?
• Dieetvoorschrift opgemaakt voor diëtist
• Diëtist : dieetvoorschrift → dieetadvies (maar eerst heel wat stappen doorlopen)
Arts Patiënt Diëtist(e)
(Handelingen) (Resultaat) (Handelingen)
Diagnose
Therapie
Dieetvoorschrift Voedingsanalyse
Gebruikelijke voeding
Vergelijken
Dieetadvies Afwijkende voeding
o Dieetadvies?
▪ Gegevens verzamelen : (diëtistische) anamnese
▪ Analyse van de gegevens + probleemstelling ICF
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 4
, ▪ Opstellen behandelingsplan
▪ Uitvoeren en evalueren behandelingsplan : dieetadvies + begeleiding
▪ Doorverwijzen, nazorg, informeren verwijzer
o Dieetvoorschrift?
▪ Communicatiemiddel tussen arts en diëtist (gesloten envelop)
▪ Patiënt → voorschrift
▪ Diëtist → opdracht = omzetten vertaalbaar advies
▪ Inhoud van een dieetvoorschrift
• Naam, geboortedatum, adres patiënt
• Diagnose bv. hypertensie
• Medische gegevens en labogegevens
die relevant zijn bv. bloeddruk,
bloeddrukverlagende medicatie etc.
• Verwachte tijdsduur (soms)
• Handtekening opdrachtgever
Nu is het aan de diëtist !
Diëtistische anamnese?
→ Doel : gegevens verzamelen (Heel veel praten, hoe meer je weet hoe beter!)
• Het diëtistisch consult pg. 54-55
• Hulpvraag (subjectief)?
• Aanvullende medische gegevens? Familiale gegevens?
• Andere gegevens nodig? Arts?
• Stadium gedragsverandering? (Gesprekstechnieken) (Is de patiënt zich bewust van
het probleem? Is de patiënt gemotiveerd?)
• Leefomgeving? (Wat is het beroep van je cliënt? Zit je cliënt op kot? Welke religie?)
= rekening houdend met de situatie !
• Fysieke activiteit? (Sedentaire levensstijl? Beroep situatie?)
• Antropometrische gegevens = antropometrie (Lichaamsmaten → niet relevant bij bv.
iemand die komt voor een glutenvrij dieet, wel relevant sporters, osteoporose)
o Meten, wegen van mensen, lichaamssamenstelling
o Huidplooimetingen uitvoeren (vetmassa meten) , middelomtrek meten
o Indruk over lichaamsbouw en lichaamssamenstelling
o Taak van de diëtist
o Standaardisatie (gestandaardiseerde plaatsen)
o Bij de start van de behandeling en bij opvolging
o Huidplooimetingen
o BIA meting (elektrische stroom → zie gastcollege)
o Het diëtistisch consult pg. 93 – 120
• Registreer ICF formulier
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 5
, • Samenstelling voeding = voedingsanamnese
o Gegevens over de voeding verzamelen
o Belangrijk : voedings- en dieetadvies op maat, op basis van de bestaande
gewoonten !!!
o Nodig om een diëtistische diagnose te kunnen stellen (samen met andere
gegevens)
o Verschillende methodieken* beschikbaar → doel waarom de
voedingsanamnese wordt afgenomen
• (1*) Dietary history = de echte voedingsanamnese
o Wordt zeer veel gebruikt in de diëtistenpraktijk (individueel advies)
o Globale indruk van wat er gegeten en gedronken wordt : wat en hoeveel?
o ‘Wat eet en drink je normaal gezien als ontbijt / tussendoor / lunch etc.’ +
variaties en weekend navragen !
o Check (controlevragen) toepassing : fouten nagaan, vragen naar gebruik
specifieke voedingsmiddelen bv. saus, alcohol, suiker, vetstof etc.
o Diëtist vraagt zeer nauwkeurig na : soorten, merken en noteert alles in
huishoudmaten bv. dik of dun besmeerd, groot glas, stuks, eetlepels etc. →
PORTIEGROOTTE BOEK !
o Tussentijds samenvatten bv. na elk eetmoment
o Neemt veel tijd in beslag = +/- 1 uur
o Registratieformulieren : standaardformulier of zelf opmaken
o Voorbeeld (tip : wees benieuwd, vraag door)
▪ Niet ‘brood’ → wel ‘2 sneden brood, rond bruin brood’
▪ Niet ‘yoghurt’ → wel ‘1 potje magere fruit yoghurt Danone 0%’
o Het diëtistisch consult pg. 68 – 76
o Opdracht
▪ Maak zelf een anamneseformulier dat bij u past → GIO, consultaties
etc. (tip : doe dit op tijd, regelmatig aanpassen)
• (2*) 24-uur recall = niet ‘wat eet je gewoonlijk’ maar wel ‘wat at je afgelopen dag’
o Voeding van de vorige dag wordt nagevraagd
o Alle maaltijdmomenten worden overlopen
o Wat en hoeveel gegeten en gedronken?
o Momentopname, dus geen globaal beeld
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 6
, o Wel eventuele knelpunten, structuur maaltijden blootleggen
o Goed voor voedselconsumptieonderzoek van grote groep
o Het Diëtistisch consult pg. 77-79
• (3*) Een- of meerdaags opschrijfmethode
o = voedings- of eetdagboek (diëtist maakt dit)
o Patiënt noteert zelf dagelijks wat gegeten en gedronken wordt (soms ook : bv.
waar, emoties, met wie
o Meestal 2 werkdagen en een weekenddag
o Duidelijke instructies meegeven aan de patiënt bv. huishoud maten, alles
afwegen
o Vaak gecombineerd met dietary history
o Het diëtistisch consult pg. 80-82
• (4*) Schriftelijke voedselfrequentievragenlijst = niet veel gebruikt
o Inname van een of meerdere voedingsstoffen nagaan in beperkte tijd bv.
calcium, voedingsvezels
o Hoe vaak worden de voedingsmiddelen die een belangrijke bron zijn van de
voedingsstof geconsumeerd?
o Mondeling of schriftelijk
o Het diëtistisch consult pg. 83 – 85
o Het diëtistisch consult pg. 94 – 97
*Samenvattend document op Toledo van alle voedingsanamnesemethoden
FASE 3 : Diëtistische diagnose
→ Verzamelde gegevens toetsen aan professionele kennis :
• Labowaarden met normaalwaarden
• BMI met gezonde BMI, huidplooimetingen met normaalwaarden, info over
lichaamssamenstelling met normaal waarden
• Huidige voeding met gewenste voeding
• …
→ Diëtistische diagnose met gewenste voeding :
• Wat is het diëtetisch probleem van de patiënt?
→ Samenhang elementen is belangrijk !
Voorbeeld :
→ Diëtistische diagnose + samenhang problemen +
wat moet eerst aangepakt worden?
o Duidelijk en helder formuleren
o Continuïteit van zorg (samenwerking collega’s)
o Behandelplan op maat kan opgesteld worden
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 7
,FASE 4 : Dieetbehandeling : behandelplan + behandeling
→ Samenhang met de patiënt behandelingsplan opstellen = meer kans op succes !
Patiënt moet inspraak krijgen bv. ‘dat lust ik niet hoor’
Voorbeeld : patiënt X met obesitas
• Diagnose (obesitas) gevolgen (comorbiditeiten) → ‘wakker schudden’ : ziekten als
obesitas niet wordt behandeld bv. diabetes, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk
• Behandelingsmethoden bv. vermageringsdieet, farmaca, chirurgie
• Doel behandeling : korte en lange termijn
• Beste oplossing kiezen
• Formuleren doelstellingen : korte en lange termijn (doelen)
• Afspraken → kleine doelen = tegen de volgende consultatie bv. in plaats van 2 keer
frieten op de week, 1 keer (huiswerken) (tijdslimiet, nieuwe afspraak)
• Gebruik hulpmiddelen bv. voorlichtingsmateriaal, recepten, boeken bij kerst
→ Behandeldoelen moeten meetbaar zijn ! = SMART methode
Niet goed ‘tegen de volgende keer meer groenten eten’ !!!
Elk doel dat je stelt moet SMART zijn !
Voorbeeld : doelstellingen patiënt X met obesitas
→ Gespreid over meerdere consultaties (patiënt binden aan u door werken met thema’s)
→ Uitvoeren behandelingsplan
• Actie van de patiënt (schriftelijk iets meegeven aan de patiënt)
• Hulp bieden (coachen) en evalueren
• Hulp :
o Motiveren / coachen
o Voorlichten Opvolgconsultaties
o Begeleiden
Bv. ‘ik ga op vakantie dus mijn dieet is om zeep’ → nieuwe moed geven, tips
meegeven, moeilijke situaties opsporen etc.
• Het dieetadvies
o Vertaling dieetvoorschrift in voedingsmiddelen
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 8
, o Eisen :
▪ Principes gezonde voeding + dieetprincipes
▪ Individueel aangepast ‘op maat van de patiënt’
▪ Culinair verantwoord bv. geen dure producten
o Gegevens : → op de bundel schrijven (elk soort dieet een bundel maken als
diëtist)
▪ Naam patiënt
▪ Naam, adres, telefoon diëtist
▪ Naam dieet
▪ (Duur dieet) → wel bij diagnostische diëten !
o Vervolg gegevens : → bundeltje meegeven
▪ Datum uitgifte en in werking treden dieet
▪ Basisprincipes dieet (zie bijlage)
▪ Overzicht ‘toegelaten’ en ‘te mijden = te
beperken’ voedingsmiddelen per
assortimentengroep (zie bijlage)
▪ Voorbeeld dagmenu of vaste kern
(kwantitatieve diëten) (zie bijlage)
• Variatielijsten bv. 1 snede brood = 2 beschuiten (zelfde groep)
• Vervangingslijsten bv. 300 ml magere melk = 225 ml ongezoet
fruitsap of bv. 30g magere smeerkaas = 80g kippenwit (niet
zelfde groep)
• Menuvariaties / receptuur
• Dieetproducten, dieetwinkel, kookboeken etc.
• Dieetbegeleiding (pakketten aankopen = slim, patiënten binden)
o Het volgen van een dieet is moeilijk
o Uitval beperken → goede begeleiding :
▪ 1) Diagnose – recept model
• Diëtist geeft instructies, patiënt volgt instructies op
• Bij diagnostische diëten (kortdurend dus haalbaar)
▪ 2) Participatiemodel
• Gelijkwaardige relatie diëtist – patiënt
Anaïs Vandesande – Toegepaste DL 1 9
