COGNITIEVE PSYCHOLOGIE
INLEIDING
Cognitieve psychologie
• Wetenschappelijke studie van mentale processen
• Voorbeelden
– Waarom vallen mensen van een klif bij het nemen van een selfie?
– Bestaat multitasking?
– Sterke emoties = betere herinneringen?
Verschillende subdomeinen: Perceptie, Aandacht, Geheugen, redeneren, Taal, Bewustzijn, ...
Cognitieve wetenschappen
Interdisciplinair onderzoek cognitie is wetenschap op zich geworden
– Psychologie
– Neurowetenschappen
– Linguïstiek
– Computerwetenschappen
– Filosofie
Wetenschappelijke methode
In cognitieve psychologie: experimentele methode
Onderzoeksvragen beantwoorden adhv experimenten
– Manipulatie onafhankelijke variabelen
– Effect op afhankelijke variabelen
– Controlevariabelen
– storende variabelen onder controle houden adhv randomizatie,
counterbalancing, matching
Bv. Effect van amfetamine op het geheugen
Afhankelijke variabelen
• Meestal
– Reactietijden
– Nauwkeurigheid
• Andere
– Breinactivatie (ERP, fMRI, PET)
– Zelfrapportering (depressie)
– Oogbewegingen, …
Populaties
• Meestal
– Gezonde volwassenen, meestal studenten
• Specialisatie
– Kinderen en baby’s, ouderen
– Patiënten met laesies
– Psychiatrische aandoeningen
– Dieren, …
Theorie
• Obv experimenteel onderzoek tracht de cognitieve psychologie theorieën te ontwikkelen
1
, • Samenvatting data
– Jaarlijks duizenden experimenten
– Soms mathematische wetmatigheden, bv. power
law of learning
Power law of practice
Grootste progressie maak je in het begin, dus training in de
beginjaren ga je veel vooruitgang maken, daarna is het vooral
onderhoud
• Verklaring data
– Experimentele methode causaliteit!
– Bv. Invloed amfetamine op geheugen
• Voorspelling data
– Bv. Is het een goed idee om amfetamine in te nemen voor mijn examen?
Theorie
=> Samenvatting, verklaring en voorspelling data
• Zonder goede theorie is zelfs de beste data waardeloos
– Verband onderzoek – theorievorming
Onderzoek – theorievorming
• Data kunnen enkel verklaard worden door theorieën
• Theorieën kunnen enkel tot stand komen via data
→ Onderzoekscyclus = wisselwerking data en theorie
Onderzoek – theorievorming
• Wetenschappelijk denken
• Vereist goed begrip verband onderzoek -theorievorming
• Geen wit-zwart denken, maar standpunt ondersteunen door zoveel mogelijk
onderzoeksevidentie te verzamelen
• Wetenschappelijk denken vraagt veel oefening, maar kan aangeleerd worden
II. GESCHIEDENIS
Inleiding
• Interesse mentale processen eeuwenoud
• Filosofische studie bewustzijn, de geest
Aristoteles
o “Ons geheugen is als een kleitablet waarop we informatiekunnen schrijven”
Socrates
o “Kennis is aangeboren, men kan deze verzamelen, maar niet verwerven”
2
,Eerste cognitieve psychologen
• Cognitief psychologisch onderzoek reeds in 19de eeuw
• Deels zelfs voor de start van de psychologie (1879)
Pioniers
• Franciscus Donders (1868)
• Hermann Ebbinghaus (1885)
Donders (1868)
• Vader mentale chronometrie ( opmeten van tijd van mentale aspecten)
– Hoeveel tijd nemen mentale processenin beslag?
– Bestudeerde dit adhv reactietijdtaken
Enkelvoudige RTtaak (reactietijdtaken)
Enkelvoudig houdt in je moet
maar 1 reactie geven. Als licht
brandt dan drukken
stimulusdiscriminatie, stimulusidentificatie, responsselectie (reactie,
op knop a of b drukken)
op 1 stimulus reageren en op de andere niet
substractie is het
verschil breken. Taak
a is baseline, c -a geeft
tijd voor discriminatie
en identificatie. B -c
geeft tijd voor reactie
3
, Donders
• Belangrijk idee!
• Mentale processen kunnen niet rechtstreeks waargenomen worden, maar dienen afgeleid te
worden uit gedrag
• Grondslag psychologisch onderzoek
Ebbinghaus (1885)
• Eerste geheugenexperimenten
• Hoeveel vergeten we en hoe snelgaat dit?
• Gaat informatie die we ons niet kunnen herinneren voorgoed verloren?
Ebbinghaus’ besparingsmethode
• Lijsten zinloze lettergrepen DAX, QEH, LUH, ZIF, ...
o Aanleren
Hoeveel beurten heb ik nodig vooraleer ik de lijst ken? Bv. 9
o Herleren
Hoeveel beurten heb ik nodig om de lijst te herleren? Bv. 3
• Formule besparing (al hetgeen je niet bent vergeten)
– [(beurten leren – beurten herleren) / beurten leren] x 100
– Bv. [(9-3)/9] x 100 = 67%
Vergeetcurve
Hoe meer tijd erover, hoe minder besparing
Veel vergeten in het begin, daarna afvlakking
Besparingsmethode liet toe om geheugenfuncties te
kwantificeren en plotten
Opkomst behaviourisme
Hoe de cognitieve psychologie op de achtergrond
geraakte
Behaviourisme
• Watson ‘Psychology as the behaviorist views it’ (1913)
o Geen vage concepten zoals mentale processen en bewustzijn
o Objectieve gegevensverzameling om wetmatigheden in S-R relaties te definiëren
o Dierlijk en menselijk gedrag beantwoorden aan dezelfde wetmatigheden
4
