Gedrag en maatschappij TEW 1e bachelor
Gedrag en maatschappij
Opgedeeld in twee onderdelen
DEEL 1: inleiding tot de gedragswetenschappen = studie van de verscheidene drijfveren en factoren
die het gedrag beïnvloeden, vaak sociaal gestructureerd
‘We are a social beast occupying a cognitive niche’
DEEL 2: inleiding tot maatschappijwetenschappen of samenlevingskunde = studie van het sociaal
handelen van mensen binnen maatschappelijke patronen en structuren
‘Alles is contingent, maar niet arbitrair’
Examen
- Meerkeuzevragen
Vaak in de vorm van stellingen (stelling 1 fout/juist, stelling 2 fout/juist, beiden fout/juist)
- Open vragen: 2 tot 3 vragen vorig jaar
Schema’s en tekeningen leren voor open vragen -> worden letterlijk gevraagd!!
DEEL 1:
Werkcollege 1: /
Hoorcollege 1: de toekomst is geen wit blad
1. Inleiding
Menselijke impact heeft zeer grote invloed op de verschillende gebeurtenissen die gebeuren
in de wereld
- Klimaatverandering
- Verlies aan biodiversiteit voedt uitbraak van invasieve soorten
Gevolg van monocultuur waarbij iedereen dicht bij elkaar woont
Moeten constant aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen
PROBLEEM: wereldbevolking blijft groeien
Vooruitgang heeft een prijs
“Als kennis problemen kan veroorzaken is het niet door onwetendheid dat we ze oplossen.”
Isaac Asimov
Wetenschap doet sneller kennis op dan de maatschappij wijsheid opdoet
mentaliteitsverandering nodig, waarbij de sociale wetenschappen kunnen helpen
Sociaal dilemma = dilemma tussen persoonlijk voordeel en collectief belang, wanneer te veel
mensen uit eigenbelang handelen verliest iedereen
Nooit in eigen voordeel en tegelijk gemeenschappelijke welvaart realiseren
Vb. klimaatopwarming, carpooling, groepswerken…
Democratie is een sociaal dilemma:
- Voorschriften en wetten komen tot stand door vertegenwoordiging van maatschappij
- Als onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat, riskeren de voordelen van
democratie ondermijnd te worden door machtsmisbruik
- Democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin creëert bijkomend
dilemma, elke burger moet rationeel standpunt innemen en verdedigen
1
,Gedrag en maatschappij TEW 1e bachelor
1. Homo sapiens een bijzonder paradox
Psychologie = wetenschappelijke studie van gedrag en alle factoren die het gedrag beïnvloeden
Gedrag is uitkomst van groot aantal factoren die niet observeerbaar zijn psyche is wat er in het
brein omgaat: niet observeerbaar, gedachten, drijfveren…
1.1 Gedrag van de homo sapiens
- Sociaal: mensen kiezen bewust om sociaal tov elkaar te handelen
- Intelligent: geen enkel ander dier heeft abstracte wiskundige symbolen ontwikkeld,
kunnen wereldwijd communiceren, ruimtevaart…
Combinatie van factoren stelt ons in staat om samen te werken, mogelijk positief
(uitvindingen) maar ook negatief (destructieve mens; kernenergie uitvinden; grote
ecologische voetafdruk)
Deze paradoxale aard van de mens, de dubbelzinnigheid waarmee we zowel strategisch als
mededogend kunnen zijn, planmatig als impulsief, beredeneerd als irrationeel is het
onderwerp van dit boek en de psychologie
- Paradoxaal
- Onevenaarbaar succes in biomassa, flexibiliteit, creativiteit…
- Grote ecologische voetafdruk
Kenmerken: intelligent, zelfzuchtig, strategisch, sociaal, hulpvaardig, meevoelend
Grote hersenen omdat we veel denken, door hersenen complex gedrag
Complex gedrag is nuttig om makkelijk aan te passen aan nieuwe en veranderende
omgevingen
Bijzondere combinatie van verstand en sociaal zijn zorgt voor enorme capaciteit
2. Geschiedenis
2.1. Gedragswetenschappen en huwelijk tussen rationalisme en empirisme
Psychologen en filosofen hebben brug gemaakt tussen rationalisme en empirisme
- Rationalisme = theorievorming, een theoretisch kader rond data en informatie, denken
en logica werkelijkheid modelleren (Socrates)
Verder uitgewerkt door Descartes: er kan aan alles getwijfeld worden aangezien onze
zintuigen bedrieglijk kunnen werken. Het enige dat zeker is ‘je pense donc je suis’. Verder
werken de hersenen en het lichaam mechantisch
- Empirisme = dataverzameling en zintuigelijke vaststellingen kennis verkrijgen via
ervaring en observatie (Aristoteles)
Verder uitgewerkt door Locke: mens is bij de geboorte een tabula rasa, een
ongeschreven blad
Beide stromingen zijn complementair, om vragen goed te beantwoorden moet je beide
stromingen toepassen. Empirisme vast de essentie van waarneming niet/deels, rationalisme
baseert niet op feiten die je zintuigelijk waarneemt
Immanuel Kant: kennis wel degelijk begint met zintuigelijke waarnemingen, maar daar niet
noodzakelijk uit voortvloeit. We bouwen kennis op door onze ervaringen te integreren met
de voorkennis die we a priori bezitten
2.2. Oorsprong gedragswetenschappen !!
2
,Gedrag en maatschappij TEW 1e bachelor
- Structuralisme (W. Wundt) bewustzijn in onderdelen bestuderen via introspectie
o Experimentele analyse van onderdelen van bewustzijn door diepere elementaire
deeltjes te begrijpen
o Systematische, objectieve observaties van bewuste ervaringen
- Functionalisme (W. James) bewustzijn in geheel bestuderen
o Onderzoekt functie van bewustzijn: niet ‘wat’ het bewustzijn doet, maar
‘waarom’ het bewustzijn doet
o Invloed van darwinisme, bewustzijn heeft overlevingswaarde die wordt
doorgegeven van generatie op generatie
2.3. Conflict leidt tot waaier van wetenschappelijke benaderingen
Conflict van meningen voedt vooruitgang
- Behaviorisme (B. F. Skinner)
o Bestudeer enkel observeerbare gedrag
o Alles is aangeleerd, vrije wil is een illusie
o Skinner stelt: organisme een gedragstendens zou behouden en vermeerderen als
het positieve gevolgen heeft en verminderen als het negatieve gevolgen heeft
o Aan het behaviorisme verwant zijn de conditioneringsstudies van Pavlov
- Psychodynamica (S. Freud)
o Bestudeer ook onbewuste drijfveren van het gedrag
(gedachten, herinneringen, diepste verlangens…)
o Zijn niet empirisch onderbouwt, toch belangrijk omdat deze hebben aangetoond
dat we ons gedrag niet altijd onder controle hebben
Negatieve visie op menselijke gedrag
- Humanisme (C. Rogers)
o Mensen zijn veranderbaar, groeien een leven lang
Motivatie om zichzelf te ontwikkelen
Zelfbeeld
o Focus op zelfrealisatie
Positieve visie op menselijke gedrag
2.4. Moderne benaderingen
- (1) Biologische benadering = gedrag verklaren adhv genetische, neurologische en
biochemische processen
o Steunt op de medische kant
o Gedragswetenschappen niet in beeld zonder kennis van neurowetenschappen
- (2) Cognitieve benadering = focus op bewustzijn met aandacht voor neurobiologische
basis. Hoe wordt informatie vergaard, opgeslagen en verwerkt?
3
, Gedrag en maatschappij TEW 1e bachelor
o Herbert Simon is pionier in de cognitieve psychologie: modellen over de manier
waarop mensen probleemoplossend denken
o Noam Chomsky: mensen talen gemakkelijk aanleren door een Language
Acquisition Device (LAD) waar iedereen aangeboren over beschikt. Talen
aanleren gaat gemakkelijk én zonder beloningen, zoals in het behaviorisme
wordt verondersteld
o Sociale cognitie
o Lichaamstaal geleerd door observatie, inleven in wat anderen voelen
- (3) Evolutionaire benadering = gedrag verklaren als evolutie door selectie, bestudeert
universele tendensen en berust op assumpties uit het verleden
o Gedragskenmerken zijn adaptief als ze overlevingswaarde hebben in
oeromgeving evolutionary ancestral environment (EAE)
o Gedrag heeft een erfenis, is afhankelijk
- (4) Socio-culturele benadering = reactie op evolutionaire benadering = gedrag is
afhankelijk van socio-culturele context
o Probleem: studies zijn mogelijk vertekend doordat er teveel is gefocust op ‘weird
people’ terwijl dit maar een kleine proportie is van de wereld psychologie
westers getint, dus moest globaler gemaakt worden
3. Waarom gedragswetenschappen voor economen?
3.1. Begrip voor economische anomalieën
- Afkeer voor onrechtvaardigheid
- Vertrouwen economicus zou nooit vertrouwen, want dan ga je ervan uit dat je iets
teruggeeft. Economicus gaat ervan uit dat iedereen werkt uit eigen belang.
- Belang van verhalen en normen
Verder uitgewerkt door Richard Thaler: beperkte hersencapaciteit en denkvermogen van
mensen het niet mogelijk maken puur economisch beslissingen te maken en dat voorkeur
voor gelijkheid en rechtvaardigheid meer bepaalt hoe onderhandelingen verlopen
- Adam Smith, stichter van economie: onzichtbare hand over hebzucht waarbij mensen
streven naar eigenbelang
Basis van rationele keuzetheorie die de ingang vond in neoklassieke economie
Ontstaan gedrags- of experimentele economie waarbij psychologische drijfveren worden
meegenomen om nutsmaximalisatie te verfijnen
3.2. Gedrag en bedrijfskunde
Bedrijfskunde is ontstaan met inzicht dat mensen en kapitaal belangrijkste instrument
waren van een organisatie (human resources)
Organisatie is maar zo goed als de mensen die erin werken best laten presteren en niet
als machines behandelen
- Taylor: scientific management waarbij wetenschappelijke principes konden worden
toegepast op werkgedrag met idee productiviteit te verhogen
- Mayo: welke factoren verhogen de productiviteit? Resultaat was dat alle veranderingen
in onderzoekssituatie leiden tot hogere productiviteit = Hawthorne-effect
3.3. Goede theorie is domein-overschrijdende en biedt toepassingsmogelijkheden in diverse
uiteenlopende gebieden
4
