Hoofdstuk 1: geest, gedrag en psychologische
wetenschap
1.1 Wat is psychologie en wat is het niet
Het woord psychologie is afkomstig uit het Oudgrieks en betekent letterlijk ‘studie van de
geest’. Maar we gebruiken een bredere definitie: wetenschap van gedrag en mentale
processen die ten grondslag liggen van dat gedrag.
Een belangrijk punt van deze definitie is dat psychologie zich niet alleen bezighoudt met
geestelijke processen, maar ook met gedragingen. De psychologie beslaat zowel externe
waarneembare processen (gedragingen) die voor buiten ons waarneembaar zijn, als interne
geestelijke processen (mentale processen) die we alleen indirect waarnemen.
1.1.1 Psychologie: het is meer dan je denkt
De diversiteit van het vakgebied psychologie kunnen we verdelen in 3 grote groepen:
experimenteel psychologen, docenten psychologen en toegepast psychologen. Er bestaat
echter enige overlap tussen deze groepen, omdat veel psychologen tijdens hun werk
verschillende functies uitoefenen.
1. Experimenteel psychologen: vormen de kleinste groep van de drie. Ze voeren
onderzoek uit dat nieuwe psychologische kennis creëert.
2. Docent psychologie: psycholoog met als primaire taak het geven van onderwijs
3. Toegepaste psychologen: gebruiken de kennis die door experimentele psychologen
is vergaard om problemen op te lossen van mensen. Er zijn veel verschillende
specialisaties binnen deze tak (organisatie-, sport-, school-, klinisch-, forensisch-.)
1.1.2 Psychologie is geen psychiatrie
Vrijwel alle psychiaters behandelen psychische stoornissen. Een aantal psychologen doet
dat ook, maar daar houdt de vergelijking op. Psychiatrie is een medisch specialisme dat zich
richt op de diagnose en behandeling van mentale stoornissen. Ze hebben dus een medisch
opleiding en behandelen daarom mensen met ernstigere psychische stoornissen dan
psychologen. Psychologen zijn ook niet bevoegd om medicijnen uit te schrijven.
1.1.3 Kritisch nadenken over psychologie en pseudopsychologie
Pseudopsychologie = niet-onderbouwde psychologische aannemingen die als
wetenschappelijke waarheden worden gepresenteerd, zoals: horoscopen, business goeroes,
astrologie, grafologie, waarzeggerij, ….
Echte psychologie en pseudopsycholgie onderscheiden van elkaar door kritisch na te
denken. Dit doen we door de nadruk te leggen op 6 vaardigheden. Elke vaardigheid is
gebaseerd op een specifieke vraag die je zou moeten stellen als je met nieuwe ideeën te
maken krijgt.
1. Wat is de bron?
2. Is de bewering redelijk of extreem?
3. Wat is het bewijsmateriaal?
, 4. Kan de conclusie zijn beïnvloed door bias?
- Emotionele bias: is de neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en
gevoelens, ipv. op een rationele analyse van het bewijsmateriaal.
- Confirmatieve bias is de neiging om informatie die niet bij je opvattingen
aansluit, te negeren of te bekritiseren en om in plaats daarvan informatie te
zoeken waar je het wel mee eens bent.
5. Worden veel voorkomende denkfouten vermeden?
6. Zijn voor de oplossing van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
1.2 Wat zijn de 6 belangrijkste perspectieven van de psychologie
Er zijn zes belangrijke perspectieven die het snel veranderende veld van de moderne
psychologie domineren: biologische, cognitieve, behavioristische, whole-person,
ontwikkeling en socioculturele perspectief.
Elk gezichtspunt/perspectief heeft een unieke verklaring voor het menselijk gedrag, elk
perspectief is gegroeid vanuit een radicaal nieuwe benadering van geest en gedrag en
allemaal zijn het belangrijke elementen in de psychologische gereedschapskist dat je nodig
hebt als je menselijk gedrag wilt leren begrijpen, perspectieven worden vaak gecombineerd
want een bepaald gedrag is meestal niet te verklaren vanuit 1 perspectief.
Psychologie heeft een heel lang verleden, en in verschillende culturen had men een eigen
manier om proberen vat te krijgen op het denken en de menselijke geest, maar er is een vrij
korte geschiedenis om te spreken van de ontwikkeling van psychologie tot een
wetenschappelijke discipline.
1.2.1 Scheiding van lichaam en geest en het moderne biologische
perspectief
Descartes zag in dat lichaam en geest een belangrijke dualiteit vormen, hij begon in te zien
dat ons lichaam bepaalde reflexen heeft en dat die aan het zenuwstelsel linken, en dat we
dus reflexmatige reacties hebben en ons lichaam soms als machine reageert afhankelijk van
een bepaalde paradoxale dualiteit: enerzijds is ons lichaam gebonden aan allerlei fysische
wetmatigheden, maar anderzijds zei hij we kunnen die fysische wetmatigheden van ons
lichaam, die reflexen, inherent als machine van bij de geboorte heeft, die kunnen we
eigenlijk ook overstijgen door te denken. Als we gaan denken kunnen we bepaalde
reflexmatige reacties te niet doen. Dat inzicht leverde hem het idee dat we het lichaam en
de geest ook afzonderlijk moesten kunnen bestuderen.
Descartes denkbeeld sloot aan bij opwindende nieuwe ontdekkingen over de biologie van
zenuwbanen van dieren, waarbij wetenschappers zoals Luigi Galvani hadden aangetoond
hoe zintuigen stimulatie omzetten in zenuwimpulsen en spierreacties.
〜 Luigi ontdekte dat wanneer je een kikker halveert en dan een soort van impuls geeft
ter hoogte van de dij er een contractie van de spieren plaatsvond alsof er nog leven
in de kikker aanwezig was ook al was het zenuwstelsel onderbroken. Men was het
lichaam heel erg aan het bestuderen, alsof het lichaam als een machine was die
, losstaat van de geest, en die ontdekking van Luigi heeft de weg vrijgemaakt voor het
werken met elektriciteit als belangrijke bron voor ons leven makkelijker te maken.
We zien in de filosofie dat er een belangrijke tegenstelling in de geschiedenis is geweest die
we kunnen samenvatten als de school van de rationalisten en de school van de empiristen.
Descartes behoorde tot het rationalisme, een filosofische stroming die ervan overtuigd was
dat we kennis enkel kunnen verkrijgen door te denken. Daar kwam kritiek op voornamelijk
vanuit Engeland door een beweging die we kunnen kenmerken als de empiristen en gaan
lijnrecht in tegen die stelling dat ware kennis enkel via het denken te verkrijgen is.
Emperisten zien het denken als onnodig en zeggen dat door te denken onze ware kennis
vertroebelt, we kunnen eigenlijk via denken geen ware kennis verkrijgen want door te
denken zijn er allerlei verwachten die we creëren waardoor we eigenlijk in ons hoofd zitten
in plaats van bij de feiten die zich rondom ons voordoen. Zij zeggen de enige manier om tot
ware kennis komen is door te experimenteren, door ervaring en waarnemingen op te doen
en dus niet zozeer in je eigen hoofd te zitten.
Het moderne biologische perspectief
350 jaar later vormt Descartes revolutionaire perspectief de basis voor het moderne
biologische perspectief.
〜 Biologisch perspectief: zoekt oorzaken van gedrag in het functioneren van de genen,
de hersenen en het zenuwstelsel en hormonenstelsel.
Twee varianten op het biologische thema
〜 Neurowetenschappen
〜 Evolutionaire psychologie: Charles Darwin een relatief nieuw specialisme in de
psychologie dat gedrag en mentale processen beschouwt op basis van hun
genetische aanpassingen aan overleving en voortplanting
1.2.2 Het begin van de wetenschappelijke psychologie en het moderne
cognitieve perspectief
Wilhelm Wundt (eerste die zichzelf psycholoog noemde) → Structuralisme = historische
stroming binnen de psychologie die de basisstructuren van de geest en de gedachten
trachtte te ontrafelen. Structuralisten zochten de elementen van de bewuste ervaring.
William James (een criticaster van Wundt) → Functionalisme = historische stroming binnen
de psychologie die meende dat psychische processen het best begrepen kunnen worden in
het licht van hun adaptieve nut en functie.
Wetenschappelijke methoden konden gebruikt worden om de geest te bestuderen.
Wilhelm Wundt
De ontdekking dat alle elementen in een periodiek systeem konden worden ondergebracht,
deed Wundt geloven dat de menselijke geest op eenzelfde manier te simplificeren was.
Samen met zijn studenten, deed Wundt onderzoek naar introspectie.
, Wundt ontdekte geen periodiek systeem voor de geest, maar hij had wel een baanbrekend
inzicht. Wetenschappelijke methoden, zoals die in schei- en natuurkunde werden toegepast,
konden ook gebruikt worden om zowel de geest als het lichaam te bestuderen.
William James
James betoogde dat de psychologie zich moest richten op de functie van het bewustzijn en
niet alleen de structuur ervan. Hij vond zijn interesse in de ideeën van Charles Darwin (ivm.
emoties en het aanpassingsvermogen).
Door zijn manier van denken, kwamen functionalisten ertoe de eerste toegepaste
psychologie te ontwikkelen, zij waren geïnteresseerd in de wijze waarop de psychologie kon
worden toegepast om het menselijk leven te verbeteren.
Structuralisten en functionalisten waren het wel eens over introspectie!! Maar dit vormde
ook hun grootste kwetsbaarheid → introspectieve methode was subjectief, waardoor hen
verweten werd dat hun versie van de psychologie niet echt wetenschappelijk was.
Door samenwerking van deskundigen uit andere disciplines, werd het probleem een halve
eeuw later wel overwonnen.
De ontwikkeling van de computer, die de nieuwe metafoor voor geest ging vormen, gaf de
psychologie een onomkeerbare duw in de richting van een nieuwe synthese → moderne,
cognitieve perspectief; 1 van de belangrijkste perspectieven, waarbij de nadruk ligt op de
mentale processen (leren, geheugen, perceptie) en dingen zoals informatieverwerking.
Vanuit dit standpunt zijn iemand gedachten en handelingen het resultaat van het unieke
cognitieve patroon van waarnemingen en interpretaties van ervaringen.
1.2.3 Het behavioristische perspectief; nadruk op waarneembaar gedrag
John Watson en B.F. Skinner ⟹ psychologie is een objectieve wetenschap die zich alleen
op gedrag richt.
Gevolgen:
- We begrijpen nu beter dat krachten vanuit de omgeving van invloed zijn op het
menselijk vermogen om te leren.
- We kunnen gedrag wijzigen door de omgeving te veranderen, dankzij strategieën
die zij hebben ontwikkeld.
VB. Behavioristen deden onderzoek naar als een kind zou leren uit de buurt van een witte
rat te blijven, wanneer de aanwezigheid van een rat gecombineerd werd met een
onverwacht, hard geluid → behavioristisch perspectief; een psychologische invalshoek die
de bron van onze handelingen zoekt in stimuli vanuit de omgeving, ipv. in innerlijke mentale
processen.
Behaviorisme is de wetenschap van het gedrag en van de meetbare omstandigheden in de
omgeving, die dit gedrag beïnvloeden (volgens Watson).
